گفت‌وگوهای صلح افغانستان و طالبان در قطر وارد پنجمین روز خود شده است. مذاکراتی که قرار است به چهل سال جنگ افغانستان پایان دهد. در موازات گفت‌وگوهای صلح هر قشری در افغانستان نگرانی‌های خود را دارند. زنان، فعالان مدنی، رسانه‌های آزاد، اقلیت‌های قومی و مذهبی و نیروهای سیاسی می‌خواهند به طریقی منافع، دست‌آوردها و پیشرفت‌های 19 سال گذشته را حفظ کنند. در این میان اما مطالبه‌ی قربانیان جنگ متفاوت است. قربانیان جنگ به دنبال عدالت‌اند. از این‌رو، صلح بدون عدالت مفهومی ندارد و در مذاکرات باید در مورد چگونگی رسیدگی خواست قربانیان و تأمین عدالت بحث و سازوکار عدالت سنجیده شود.
10 سال قبل که دوباره جنگ در افغانستان شدت گرفت، براساس گزارش‌های رسمی از آن زمان تا کنون بیش از ۱۰۰ هزار غیر نظامی در افغانستان قربانی جنگ شده‌اند. گروه طالبان در طول سال‌های که مشغول جنگ در افغانستان بود، بارها مرتکب جنایت جنگی شدند. در اغلب رویدادهای مرگبار قربانیان اصلی غیرنظامیان بوده‌اند. در کارنامه طالبان کشتار دسته‌جمعی، خون‌ریزی، اعدام و سرکوب به وفور یافت می‌شود. شهرهای افغانستان از هرات تا کابل، از جلال‌آباد تا بغلان و از مزارشریف تا قندهار، هزاران حمله‌ی انتحاری، موتربمب، حمله‌ی مسلحانه و بمب‌گذاری را به یادگار دارد.
در روند صلحی که کلید خورده، قربانیان جنگ نقش ندارند. از میان پنج هزار زندانیان طالبان، شمار زیاد آنان کسانی‌اند که از میدان جنگ گرفتار شده و یا حملات پیچیده و خطرناک را راه‌اندازی کرده بودند. به‌طور مشخص 400 زندانی آزادشده‌ی طالب در آخرین مرحله، کسانی‌اند که مرتکب جنایت جنگی شده‌اند و بر علیه‌شان ادعای حق‌العبدی وجود دارد. وقتی این افراد آزاد شدند، کسی نظر قربانیان جنگ در افغانستان را نپرسید. با مسأله آزادی زندانیان کاملا برخورد سیاسی شد. از طرف دیگر، گذشته افغانستان نشان داده است که در تحولات سیاسی هیچ‌گاهی صدای قربانیان جنگ شنیده نشده و با عدالت نیز برخورد سیاسی شده است. همان‌طور که پس از شکست رژیم طالبان، مردم افغانستان در جایگاهی نبودند که نسبت به جنایت‌های جناح‌های مجاهدین در جنگ‌های بدنام و خونین داخلی تصمیم بگیرند. پس از آن نیز پرونده برنامه عدالت انتقالی که در سال ۲۰۰۵ میلادی در افغانستان اعلام شد و هدف آن بررسی جنایات جنگی در سه دهه گذشته بود، در طول دو دهه‌ی گذشته همچنان بسته ماند؛ تا جایی که کمیسیون مستقل حقوق بشر گزارش موارد نقض حقوق بشر در سه دهه گذشته را که مستندسازی کرده بود، نتوانست منتشر کند.
مشکل بزرگ‌تر این است که طالبان از پیامد خونین سال‌ها جنگ و خشونت در افغانستان شانه خالی می‌کنند. کارنامه طالبان چه در دوران حاکمیت چهار ساله‌ی این گروه و یا در سال‌های که به‌عنوان گروه تروریستی علیه حکومت افغانستان مصروف جنگ بود سیاه است. کشتار جمعی مردم در زمان حاکمیت این گروه بستن مکاتب، ویران‌کردن تأسیسات عمومی، باج‌گیری از مردم به بهانه‌ی تأمین منابع مالی جهاد، راهزنی، سنگسار زنان، کشتار و شکنجه‌ی مخالفان فشرده‌ی بسیار کوچک از کارنامه‌ی طالبان است. با همه این‌ها اکنون طالبان خود را طلب‌کار می‌دانند. ملا هبت‌الله آخندزاده، رهبر گروه طالبان به مناسبت امضاشدن توافق صلح ایالات متحده و طالبان، در پیامی خطاب به مخالفان گروه تحت رهبری‌اش گفته است که طالبان، مخالفان خود را مورد عفو قرار می‌دهد. این رویکرد طالبان این معنا را می‌دهد که قاتل می‌خواهد قربانی را ببخشد.
هرچه که مذاکرات صلح پیش‌تر می‌رود، نگرانی قربانیان جنگ در افغانستان بیش‌تر می‌شود. تا کنون بارها قربانیان جنگ در افغانستان نگرانی خود را بازگو کرده‌اند. اما در عمل هنوز این صداها شنیده نشده است. از میان هیأت 21 نفری صلح افغانستان هیچ کسی به‌طور مشخص از قربانیان جنگ نمایندگی نمی‌کند. میکانیزم گزینش هیأت اولویت‌دادن به احزاب، حکومت و شخصیت‌های مطرح سیاسی بوده است. بنابراین، نگرانی خانواده‌های قربانیان جنگ جدی و به‌جا است، زیرا برای مردم افغانستان، بسیار دشوار است که این حجم از جرم و جنایت طالبان را ببخشند و نادیده بگیرند. از طرف دیگر، شواهد نشان می‌دهد که باز هم عدالت می‌تواند در یک روند سیاسی گم شود. گذشته از این، صلح پایدار در افغانستان نیازمند اجرای عدالت و توجه به خواست قربانیان جنگ است. دیدگاه خانواده‌های قربانی جنگ باید در مذاکرات بازتاب یابد و حقوق قربانیان در همه ابعاد آن مورد توجه قرار گیرد و در توافقات نهایی نیز برجسته شود.