اندیشکده رَند – عبدال سید و کالین پی. کلارک
مترجم: جلیل پژواک
نوزده سال پس از حملات 11 سپتامبر القاعده، نیروهای امریکایی هنوز در افغانستان مستقرند، اما اکنون دشمن جدیدی برای بی‌ثبات‌کردن این کشور ظهور کرده است: ولایت خراسان دولت اسلامی. و طالبان افغانستان، همان گروهی که القاعده را در حین طراحی حملات 11 سپتامبر پناه داده بود، اکنون در آستانه ورود به توافق تشریک قدرت با حکومت افغانستان پس از توافق صلح با ایالات متحده قرار دارد.
به‌‌نظر می‌رسد که دونالد ترمپ، رییس‌جمهور امریکا مصمم است تا قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری امریکا در ماه نوامبر، تعداد نیروهای امریکایی را در افغانستان به حدود 4 هزار سرباز کاهش دهد، که کم ترین تعداد سربازان امریکایی در افغانستان پس از 11 سپتامبر خواهد بود. همچنین به‌‌نظر می‌رسد که ایالات متحده امیدوار است دست‌یابی به توافق صلح منجر به باثباتی افغانستان شود. این امیدواری امریکا بر این استوار است که دادن سهمی قسمی به طالبان در اداره کشور، می‌تواند این گروه را به یکی از ذینفعان اصلی در حصول اطمینان از کاهش خشونت در این کشور تبدیل کند.
با این‌که جنرال «مک‌کنزی»، فرمانده ستاد فرماندهی مرکزی ایالات متحده (سنتکام)، در اواسط مارچ گفته بود که امیدوار است طالبان در واقع به ایالات متحده در مبارزه علیه شبهنظامیان ولایت خراسان دولت اسلامی کمک کند، داعش اما در افغانستان همچنان به‌عنوان یک نگرانی جدی پابرجاست. و حتا اگر طالبان و ولایت خراسان دولت اسلامی به‌عنون دشمنان یکدیگر باقی بمانند، اعتماد ایالات متحده به طالبان، گروهی که طی دو دهه گذشته با امریکا در جنگ بوده است، به‌عنوان سنگ‌بنای استراتژی مبارزه با تروریسم واشنگتن در افغانستان، یک حرکت پرمخاطره به‌‌نظر می‌رسد.
ولایت خراسان دولت اسلامی در افغانستان در ولایات استراتژیک ننگرهار و کنر، قدرت‌مندترین گروه است. با این‌حال، این گروه همان‌طور که در حمله‌ی مرگ‌بار ماه مِی بر زایشگاهی در کابل نشان داد، همچنان از توانایی انجام حملات بزرگ در پایتخت افغانستان، بدون ترس از عواقب آن، برخوردار است.
ولایت خراسان دولت اسلامی مطمئنا در این سال‌ها تلفاتی را نیز متحمل شده است، از جمله کشته‌شدن قاضی ارشد این گروه، عبدالله اورکزی در همین اواخر. اما این گروه با وجود این‌که رهبری‌اش هدف قرار گرفته و قلمرو خود را از دست داده، به طور قابل‌توجهی سرسخت از آب درآمده است. این گروه حتا بدون داشتن قلمرو وسیع، کادر قدرت‌مندی از جنگجویان متعهد را داراست که در سراسر افغانستان پراکنده هستند. همان‌طور که در حمله به زایشگاه کابل و در همان روز در حمله بر مراسم تشییع جنازه یک فرمانده محلی پولیس در ولایت ننگرهار مشاهده شد، جنگجویان ولایت خراسان دولت اسلامی همچنان از فضای عملیاتی و منابع لازم برای انجام حملات ویران‌گر و مرگ‌بار تروریستی برخوردار هستند. نمونه‌ی آن، حمله‌ی ماه گذشته این گروه بر زندانی در جلال‌آباد در تلاش برای آزادکردن جنگ‌جویانش از بند دولت بود که علاوه بر پیچیده‌بودن به‌لحاظ تاکتیکی و برنامه‌ریزی، یکی از مرگ‌بارترین حملات این گروه تاکنون به‌شمار می‌رود.
ولایت خراسان دولت اسلامی پس از دست‌گیرشدن اسلم فاروقی، معروف به مولوی عبدالله اورکزی، شهاب المهاجر را به‌عنوان رهبر منطقه‌ای جدید خود منصوب کرد و بسیاری معتقدند که مهاجر حمله بر زندان جلال‌آباد را برنامه‌ریزی کرده بوده تا نشان دهد که سرعت عملیاتی این گروه افزایش یافته است و داعش متوقف نشده است. پس از حمله بر زندان جلال آباد، سلطان عزیز عزام، سخن‌گوی ولایت خراسان دولت اسلامی در نوار صوتی 20 دقیقه‌ای به نمایندگی از این گروه مسئولیت حمله را به عهده گرفت و گفت که مهاجر این حمله را برنامه‌ریزی و بر انجام آن نظارت داشته است. داوود اعظمی، خبرنگار بی‌بی‌سی می‌گوید: «این حمله همچنین بخشی از تلاش رهبر تازه‌منصوب‌شده ولایت خراسان برای اثبات اعتبار خود، تقویت روحیه پیروان خود و احتمالا جذب افراد جدید بوده است.»
با این‌حال، رهبر جدید داعش در افغانستان برای احیای ولایت خراسان دولت اسلامی باید چالش‌های فراوانی را پشت سر بگذارد. در پاکستان، تجدیدسازمان تحریک طالبان پاکستان یا طالبان پاکستانی، دشمن بالقوه دیگری را به لیستِ درحال رشد دشمنان ولایت خراسان دولت اسلامی، که در آن طالبان افغانستان، القاعده و شبکه حقانی نیز از قبل موجودند، اضافه می‌کند.
گزارش اخیر شورای امنیت سازمان ملل متحد می‌گوید که امکان دارد اعضای تحریک طالبان پاکستان بیش‌تر از پیش در نتیجه پویایی‌های سیاسی درحال تغییر افغانستان به ولایت خراسان دولت اسلامی بپیوندند. ادعایی که رهبری تحریک طالبان پاکستان آن‌را به سرعت رد کرد. طالبان پاکستانی از طریق یک اعلامیه مطبوعاتی که در آن زبان تندی علیه ولایت خراسان دولت اسلامی به کار رفته بود، داعشی‌ها را به نیابت از سازمان‌های استخباراتی منطقه متهم کردند. بین اعضای طالبان پاکستانی و اعضای ولایت خراسان دولت اسلامی، که ابتدا به‌عنوان یک گروه انشعابی از تحریک طالبان پاکستان شکل گرفت، روابط دیرینه‌ای وجود دارد. تحریک طالبان پاکستان از زمان انشعاب این گروه، با صدور حکم شرعی مفصل، از روایت‌های القاعده و طالبان افغانستان حمایت کرد و مشروعیت ادعای خلافت داعشی‌ها را زیرسوال برد. ولایت خراسان دولت اسلامی از زمان بازخیزش‌اش تحت رهبری مهاجر، هنوز مسئولیت حملهای بر طالبان افغانستان را به عهده نگرفته است، هرچند بسیاری با توجه به خصومت‌های تاریخی بین این گروه‌ها، گمان می‌کنند که چنین حملاتی دور از امکان نیست.
از طرف دیگر القاعده در افغانستان تلاش کرده است تا از رویارویی مستقیم با ولایت خراسان دولت اسلامی خودداری کند. با این‌حال، شماره‌های اخیر مجله «نوای غزوه»، که نشریه‌ای وابسته به گروه «القاعده در شبه‌قاره‌ی هند» است، نشان می‌دهد که اعضای القاعده تحت فرماندهی طالبان افغانستان در بیرون‌راندن جنگجویان ولایت خراسان دولت اسلامی از مراکز قدرت این گروه در ننگرهار نقش چشم‌گیری داشته‌اند. این افشاگری‌ها به‌ویژه پس از پیشرفت مذاکرات صلح بین ایالات متحده و طالبان، گویای این امر است که القاعده و القاعده در شبه‌قاره هند تلاش زیادی کرده‌اند تا حضور خود را در افغانستان پنهان نگه دارند.
پس از کشته‌شدن ابوبکر البغدادی، رهبر داعش، القاعده در شبه‌قاره‌ی هند تلاش کرده است تا سربازان سرخورده ولایت خراسان دولت اسلامی را که دیگر به آینده این گروه باور نداشتند، جذب خود کند. ولایت خراسان دولت اسلامی با آگاهی از چالش حفظ نیروهای خود، اخیرا بسته عفو عمومی ویژه‌ای را برای شبهنظامیان خود که پس از شکست در ننگرهار و کنر تسلیم دولت افغانستان شدند، صادر کرده است. این بسته در واقع آن‌ها را راهنمایی می‌کند که چگونه با ولایت خراسان دولت اسلامی تجدید بیعت کنند. ولایت خراسان دولت اسلامی با آگاهی از محدودیت‌های خود، کم‌تر بر حفظ قلمرو فیزیکی و بیش‌تر بر حملات چشم‌گیر خود که برای ایجاد بی‌ثباتی در افغانستان و جلب توجه به این گروه طراحی می‌شود، در تلاش برای تقویت روحیه جنگجویان خود و حفظ نام خود در عناوین اخبار، تمرکز کرده است. حملهای که اوایل هفته جاری امرالله صالح، معاون رییس‌جمهور افغانستان را هدف قرار داد، موجب کشته‌شدن 10 نفر شد اما نتوانست جان صالح را بگیرد. تاکنون، کسی مسئولیت این حمله را برعهده نگرفته است، اما طالبان دست‌داشتن در آن را رد کرده‌اند و این باعث شده که شک و تردیدها ولایت خراسان دولت اسلامی را به‌عنوان تنها گروه قادر به انجام حملهای به این مهمی، نشانه بگیرد. تلاش برای حذف صلاح درحالی صورت می‌گیرد که حکومت افغانستان در تلاش جانِ تازه بخشیدن به مذاکرات با طالبان است.
خروج نیروهای امریکایی احتمالا بر وضعیت افغانستان تأثیر می‌گذارد. حضور گروه‌های تروریستی به خودی خود نمی‌تواند برای ایالات متحده دلیلی بر حفظ حضور دائمی‌اش در افغانستان، امری که نه عملی است و نه مطلوب، باشد. اما اتکا به طالبان افغانستان، به هر نحو قابل‌توجهی، و این توقع که طالبان با ولایت خراسان دولت اسلامی بجنگد، ایده‌ی غیرمسئولانه‌ای به‌‌نظر می‌رسد. منافع امریکا و طالبان شاید مؤقتا در مقابله با دولت اسلامی وجه مشترک پیدا کنند، اما طالبان یک شریک قابل‌اعتماد نیست. تا زمانی که یک استراتژی منسجم مبارزه با تروریسم تهیه نشود، ولایت خراسان دولت اسلامی همچنان به سربازگیری، بسیج شبهنظامیان و طرح حملات جدید ادامه خواهد داد. کمر دولت اسلامی در افغانستان شاید خم شده باشد، اما نشکسته است.