صنعت قالین‌بافی در غرب افغانستان به‌گونه‌ی بی‌پیشینه دچار رکود و ضعف شده و شماری از قالین‌بافان در سال جاری خورشیدی دست از قالین‌بافی کشیده‌اند و یا هم میزان تولیدات خود را به پایین‌ترین حد ممکن رسانده‌اند. آمار اتحادیه قالین‌بافان در این حوزه نشان می‌دهد که عملا قالین‌بافی وارد فاز رکود بی‌سابقه شده و حجم تولیدات قالین در سال جاری به تناسب سال گذشته تا 50 درصد کاهش یافته است.
شیوع ویروس کرونا، نبود بازار مناسب و واردشدن نخ‌های بی‌کیفیت از ایران از جمله عوامل عمده‌ی رکود صنعت قالین‌بافی در حوزه‌ی غرب افغانستان گفته می‌شود و در چنین شرایطی شماری از قالین‌بافان در تلاش‌اند تا از طریق مسیرهای قاچاقی کالای‌شان را به فروش برسانند.
محمدرسول فائق، رییس اتحادیه تولیدکنندگان قالین در غرب کشور در صحبت با روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که تولیدات قالین در سال‌های گذشته در سطح ولایت‌های هرات، فراه، بادغیس و غور 600 هزار مترمربع بوده، اما امسال پیش‌بینی می‌شود که کمتر از 300 هزار مترمربع باشد.
او هشدار می‌دهد در صورتی‌که بازاریابی مناسب برای فروش قالین دست‌باف در کشورهای خارجی صورت نگیرد، بازار قالین بیشتر از این «خراب» و از شمار بافندگان نیز به میزان چشم‌گیری کاسته خواهد شد: «بیشتر مردم در ولسوالی‌های هرات و بادغیس در بخش بافندگی قالین مصروف‌اند. امسال به‌خاطر کرونا، قالین‌بافان نتوانستند قالین‌های‌شان را بفروشند. اگر قالین بازار خوبی پیدا نکند، مردم بیشتر بیکار می‌شوند.»
امیدی برای بقای قالین؟
هرات کانون شیوع کرونا در سطح افغانستان شمرده می‌شود و هنوز هم کرونا تجارت این ولایت را کم‌‌رونق کرده است. طی سال جاری سطح درآمد قالین‌بافان هرات نیز به پیمانه‌ی زیادی کاهش یافته است.
محمدنبی، یکی از قالین‌بافان جوان است که در یکی از کارگاه‌های کوچک قالین‌بافی با دو تن از همکارانش در منطقه‌ی موسوم به «درب عراق» در شهر هرات مصروف قالین‌بافی است. آنان افزون بر قالین‌بافی، کودکان را نیز آموزش می‌دهند تا نسل جدید پس از آنان قالین‌بافی را ادامه بدهند اما حالا کمتر خانواده‌ای تمایل دارد که فرزندان‌شان را به کارگاه‌های قالین‌بافی بفرستند؛ زیرا این کار درآمد ناچیز دارد.
محمدنبی در صحبت با روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که پس از شیوع کرونا به سختی مصارف زندگی‌اش را تأمین کرده است و نتوانسته که از این شغل دست بکشد چرا که کار و کاسبی دیگری ندارد و یا سرمایه آن را ندارد: «ما یک وقتی یک قالین دستی 12 متره را به 80 هزار افغانی می‌بافیدیم اما حالا که بازار برای فروش قالین وجود ندارد، مجبوریم که به 40 هزار تا 45 هزار افغانی قالین را به فروش برسانیم. من حالا 5500 افغانی ماهوار درآمد دارم و با این درآمد ناچیز، چگونه مصارف زندگی خود را پیدا کنم؟ قالین‌بافی احتمالا تا چند سال دیگر در هرات از بین خواهد رفت.»
در هنگام شیوع کرونا برخی از قالین‌بافان به شغل‌های دیگر روی آورده‌اند. غلام‌حیدر که برای خود یک عراده سه‌چرخه خریده و در تقلای پیدا کردن لقمه نانی برای خانواده‌اش به‌جای حرفه مورد علاقه‌اش (قالین‌بافی) است می‌گوید: «خود شما نگاه کنید که پس از 20 سال کار در قالین‌بافی مجبور شدم با پول قرض سه‌چرخ برای خود بگیریم. من نباید به‌جای قالین‌بافی سه‌چرخ می‌داشتم و کار من قالین‌بافی است و این کار را از کودکی تا حالا انجام داده بودم. من مجبور شدم که دست بکشم از قالین‌بافی، قالین خریدار ندارد.»
طی دو دهه اخیر، تمایل شهروندان کشور برای خریداری قالین دست‌باف به پیمانه زیادی کاهش یافته است. بیشتر شهروندان کشور به خریداری قالین‌های ماشینی ساخت کشورهای ترکیه و ایران روی آورده‌اند. قالین‌بافان می‌گویند مردم حاضرند که برای خریداری قالین‌های خارجی و بی‌کیفیت پول هنگفت هزینه کنند، اما برای خریداری قالین افغانی کمتر هزینه می‌کنند.
قاچاق قالین به ایران
شماری از قالین‌بافان در هرات به روزنامه اطلاعات روز می‌گویند که تقاضا برای تولید قالین دست‌باف براساس طرح‌های ایرانی‌ها وجود دارد و آنان مجبورند که این قالین‌ها را به گونه‌ی قاچاقی از طریق مرزهای غیرقانونی و به‌شکل قاچاق به کشور ایران منتقل کنند.
عارف محمدی، بیش از چهار دهه از عمرش را صرف قالین‌بافی در هرات کرده است، اما با شیوع کرونا و مسدود شدن صادرات قانونی، کار و بارش از رونق افتاده است. او در صحبت با روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که بیشتر قالین دست‌باف کارگاه‌هایش از طریق راه‌های غیرقانونی به کشور ایران منتقل می‌شود: «طی شش ماه اخیر، من پنج میلیون افغانی به‌خاطر انتقال قاچاقی قالین به کشور ایران و همچنین به‌خاطر مسدود شدن بازار فروش قالین به‌دلیل شیوع کرونا ضرر کرده‌ام. همین سه ماه قبل، اکثریت قالین‌های قاچاقی به ایران انتقال داده بودیم، گم شد و هیچ کس جواب‌گو نیست.»
او از حکومت می‌خواهد که زمینه صادرات قانونی قالین به ایران را فراهم کند تا آنان مجبور نباشند که قالین‌ها را به ریسک بلند قاچاق به کشور ایران منتقل کنند. به گفته او، طی سال جاری شمار کارگران کارگاه‌های قالین‌بافی‌اش را از 800 به 200 نفر کاهش داده است و احتمالا در نبود بازار فروش از این شمار نیز کاسته خواهد شد.
محمدرسول فائق، رییس اتحادیه تولیدکنندگان قالین در غرب افغانستان می‌گوید که انتقال قالین از طریق قاچاق به کشور ایران، از انتقال دادن «تریاک» به این کشور سخت‌تر است. او اما در مورد قاچاق قالین به کشور ایران بیشتر از این صحبت نمی‌کند.
از چند سال به این‌سو، قالین دست‌باف ولایت‌های غربی افغانستان با طرح‌های ایران و ترکمنستان بافته می‌شود و به همین دلیل قالین افغانی برای مردم ایران نیز پسندیده است.
مسعود عتیق‌زاده، وکیل صنف قالین‌بافان هرات در صحبت با روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که حدود 50 درصد قالین هرات به شکل غیرمستقیم به خارج کشور [ایران] به فروش می‌رسد و این مشکل جدی برای صادرکنندگان قالین شمرده می‌شود.
او هرچند تأکید بر فروش قالین با هویت افغانی در بازارهای ایران دارد، اما می‌گوید که بدیلی برای فروش غیرمستقیم قالین به خارج کشور وجود ندارد؛ چرا که زمینه برای صادرات مستقیم قالین دست‌باف به ایران وجود ندارد: «قالین‌بافان هم راضی نیستند که قالین وطنی را به خارج کشور به نام افغانی به فروش نرسد. متأسفانه برای این‌که بافندگی قالین ادامه پیدا کند، قالین‌بافان، قالین‌های خود را به شکل غیرمستقیم بفرستند و از آنجا به هر نامی که می‌شود به کشورهای دیگر صادر کنند. در این‌جا مسأله فروش قالین مطرح است، تا هویت حفظ قالین افغانی.»
او حکومت را در بخش ایجاد بازار فروش برای تولیدات قالین در کشورهای عربی، اروپایی و امریکایی به «سهل‌انگاری» متهم می‌کند و تداوم این روند را نگران‌کننده می‌داند. در گذشته‌ها بیشتر قالین دست‌باف افغانستان، از طریق کشور پاکستان به بازارهای جهانی راه پیدا می‌کرد و شیوع کرونا این فرصت را نیز از قالین افغانی گرفته است.
نخ‌های بی‌کیفیت ایرانی
در کنار نبود بازار فروش مناسب، واردات نخ‌های بی‌کیفیت برای بافت قالین در فهرست مشکلات قالین‌بافان قرار دارد. طراحان قالین در هرات معتقدند که بیشتر قالین‌بافان در ولسوالی‌‌ها، قادر به تشخیص نخ‌های باکیفیت نیستند و به همین علت پس از بافت قالین، مجبورند که دست‌رنج‌شان را به بهای ناچیز به فروش برسانند.
فریداحمد، بافنده و طراح قالین در هرات در گفت‌وگو با روزنامه اطلاعات روز، از عدم نظارت مسئولان گمرک بر واردات نخ‌های بی‌کیفیت از کشور ایران انتقاد می‌کند و خواستار توقف واردات این نخ‌ها برای جلوگیری از افت بیشتر قیمت قالین دستی شده است: «حکومت باید از واردات نخ‌های بی‌کیفیت از ایران جلوگیری کند تا قالینی که ما جور می‌کنیم، بتوانیم با جنس خوب جور کنیم و به بازارهای خارجی به فروش برسانیم. تاجر ما می‌رود ایران و از آنجا نخ بی‌کیفیت خریداری می‌کند و صنعت قالین‌بافی ما را ضربه می‌زند و متأسفانه در گمرکات هم کدام پرسان و ممانعتی برای واردات نخ‌های بی‌کیفیت نیست.»
او پیشنهاد می‌کند که حکومت باید زمینه سرمایه‌گذاری در بخش پروسیس پشم و رنگ‌آمیزی فراهم کند تا نیازی به واردات نخ‌های بی‌کیفیت از ایران نباشد و بیشتر صنعت قالین‌بافی صدمه نبیند: «ما بهترین پشم داریم، اما متأسفانه پشم ما پروسیس نمی‌شود و به خارج افغانستان صادر می‌شود و از آنجا پشم بی‌کیفیت به ما می‌فرستند که برای قالین ما خطرناک است.»
جیلانی فرهاد، سخن‌گوی والی هرات در صحبت با روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که هدایت والی هرات بر مسئولان گمرک، جلوگیری از واردات کالاهای بی‌کیفیت از کشورهای خارجی است و آنان برای حمایت از قالین‌بافان برنامه‌های را روی دست گرفتهاند: «پس از شیوع کرونا و کاهش تهدید این ویروس در هرات، ما برنامه‌های برای حمایت از تولیدات قالین دستی وطنی آغاز کردیم و ما تلاش می‌کنیم که بازارهای بیرونی برای صادرات قالین پیدا کنیم.»
با مرور زمان و تغییر سلیقه‌ها، باید تغییرات عمده در طراحی قالین‌های افغانی به میان بیاید، اما کمبود شدید طراحان حرفه‌ای قالین، قالین افغانی را در بخش فروش در بازارهای جهانی به مشکل مواجه کرده است. قالین‌بافان از حکومت می‌خواهند که در بخش آموزش و حمایت طراحان قالین تلاش کند، تا بار دیگر پرچم قالین افغانی در بازارهای جهانی بلند شود.
صادرکنندگان قالین افغانی می‌گویند که ایالات متحده امریکا به‌دلیل این‌که مالیه از کالاهای صادراتی افغانستان نمی‌گیرد، یکی از بهترین کشورها برای صادرات قالین است و هر متر قالین باکیفیت افغانی تا 200 دالر امریکایی به فروش می‌رسد. اما رسیدن قالین افغانی به بازار ایالات متحده امریکا دشوار به‌نظر می‌رسد.