در دوهفتهی گذشته شماری از چهرههای سیاسی افغانستان به دعوت رسمی به هند و پاکستان سفر کردهاند. استقبال گرم، سخن از جنگ و صلح افغانستان نقطهی مشترک این سفرها است . حدود دو هفته پیش گلبدین حکمتیار، رهبر حزب اسلامی به پاکستان سفر کرد. از او استقبال گرمی شد، او هم در این سفر گفت، «پاکستان خانه دوم»اش است. آقای حکمتیار در بازگشت از سفر پاکستان گفت: «طالبان نظام کنونی را نمیخواهد و ایجاد دولت موقت تنها راه برقراری صلح در افغانستان است.»
پس از حکمتیار رییس پارلمان افغانستان به دعوت رسمی پاکستان به این کشور سفر کرد و از طرف دیگر، عطامحمد نور و جنرال دوستم راه سفر در هند پیش گرفتند. ترافیک سفرهای سیاسی میان کابل- اسلامآباد و کابل-دهلی همزمان با گفتوگوهای صلح برای بسیاری پرسش و شکبر انگیز است. از نظر بسیاری آب هند و پاکستان در موضوع صلح افغانستان به یک جوی نمیرود.
فرش سرخ همسایهها
برای بسیاری از مردم پرسش این است که چرا همزمان با مذاکرات صلح فرش سرخ همسایههای زیر پای نیروهای سیاسی افغانستان پهن میشود؟
نظیف شهرانی، استاد مردمشناسی در دانشگاه اندیانای آمریکا میگوید، حکمتیار به دنبال حکومت موقت است. به گفتهی آقای شهرانی حکومت در واقع خواستهی پاکستان است: «حکومت موقت را که حکمتیار مطرح میکند، در واقع خواستهی پاکستانیها است. حکمتیار قبل از سفرش به پاکستان نیز متوجه این موضوع بود و به همین خاطر نه خودش و نه اعضای حزبش را نگذاشت که شامل هیأت مذاکرهکننده شوند. چون او فکر میکند که اگر حکومت موقت به میان بیاید، پاکستان و طالبان ممکن است به او در حکومت موقت فرصت بهتر و جایگاه قدرتمندتر بدهند.»
ادریس رحمانی، تحلیلگر مسائل سیاسی، با اشاره به سابقهی جنگ نیابتی هند و پاکستان در افغانستان، میگوید، کشورهای همسایه به دنبال یارکشی از میان نیروهای سیاسی افغانستان است: «کشورهای منطقه آمادگی این را میگیرند که به همان رقابت سنتی گذشته که در افغانستان قبل از آمدن امریکاییها را پیش ببرند یا اینکه یک راه حل بهتر را پیدا کنند.»
از نظر آقای رحمانی کندی مذاکرات بینالافغانی در قطر باعث شده است که کشورها احتمال دهند مذاکرات شکست خواهند خورد و به همین دلیل دنبال نفوذ بیشتری در افغانستان هستند: «محض اینکه پروسهی قطر کُند شد و امریکاییها از خودشان زیاد حرکت نشان ندادند که دو طرف را در میز مذاکرات به راه حل برساند، در این میان کشورهای منطقه به این فکر افتادند که هرقدر در قبال افغانستان بیتفاوت باشد، حریف منطقهای فرصتهای بیشتر را به دست میآورد.»
آقای رحمانی معتقد است که «آنچه دارد اتفاق میافتد یک رقابت منطقهای جدی در رابطه به اینکه نفوذ سیاسی در افغانستان داشته باشند، است که قبل از آمدن امریکاییها در افغانستان شدت نهایی آن را دیده بودیم. هندیها به شدت کوشش میکنند تا از نفوذ پاکستان در افغانستان بکاهند. هندیها میخواهند عین همان اتحاد را که در زمان مقاومت بود، را دوباره احیا کنند. در واقع ما آهستهآهسته به طرف یک جنگ داخلی میرویم.»
نظر آقای شهرانی در صورت سناریوی شکست مذاکرات نیز همین است. او باور دارد جنگ نیابتی دور از احتمال نیست: «پاکستانیها و هندیها جنگهایشان را بیشتر به طور نیابتی در خاک افغانستان پیش میبرند. در گذشته هند طرفدار حکومت کابل بود و پاکستانیها از جهادیها حمایت میکردند. اما پس از جنگهای داخلی، پاکستانیها قدرت را در کابل به دست آوردند، اما نه آنطوری که میخواستند. بنابراین جای جای تعجب نیست که باز هم جنگ نیابتی مطرح باشد.»
ادریس رحمانی میگوید، نباید مذاکرات بینالافغانی شکست بخورد: «تنها امیدواری این است که پروسهی قطر سقوط نکند. اگر پروسهی قطر سقوط کند و به بنبست کامل برود، آن وقت میکانیزم دیگری برای جلوگیری از جنگ داخلی نداریم.»
شجاعحسین محسنی، نویسنده و کارشناس مسائل سیاسی، معتقد است که در افغانستان سیستم همواره ضعیفتر از افراد بوده است و سفر چهرههای سیاسی در راستای قدرتمند ساختن ساختارهای غیررسمی صورت میگیرد: «آنچه پاکستانیها میخواهند این است که یک ساختار غیررسمی مذاکرات را ایجاد کنند که در ذیل این ساختار حکمتیار و دیگر احزاب، گروههای جهادی و رهبران قومی است. بنابراین این ساختار غیررسمی حکومت افغانستان در میدان مذاکرات صلح به چالش بکشاند. هدف پاکستان این است که با ایجاد چنین ساختارهای غیررسمی مشروعیت نظام سیاسی رسمی در کابل را زیرسوال ببرد. البته این مسئله به معنای تأیید نظام موجود با این کارگزارانش نیست. ساختارهای غیررسمی معمول بحرانآفرین میباشد.»
آیا هند در بازی صلح افغانستان بازنده است؟
عطامحمد نور، یکی دیگر از چهرههای جهادی_سیاسی که اکنون ریاست اجرائی حزب جمعیت اسلامی را بر عهده دارد، با دعوت وزارت خارجهی هند به تازگی به این کشور سفر کرده است. بحث اصلی در سفر آقای نور به هند نیز مسالهی جنگ و صلح افغانستان بوده است. قبل از آقای نور مارشال عبدالرشید دوستم، رهبر حزب جنبش ملی و یکی از فرماندهان جهادی با دعوت وزارت خارجه هند به این کشور سفر کرده بود.

آقای شهرانی باور دارد ترافیک نیروهای سیاسی در راه دهلی و اسلامآباد ناامیدی از پیشرفت در مذاکرات صلح است: «جهادیها به خاطریکه به سوی هند و پاکستان رفتهاند که از پروسهی صلح قطر ناامید شده و نگران هستند که این گفتوگوها به جایی نرسد. در عینحال هندیها از این بابت نگران هستند که مذاکرات قطر موفق شود، چرا که در آنصورت پاکستانیها بیشترین اعتبار را از این مذاکرات گرفته است، بگویند که ما این مذاکرات را ممکن ساختیم. در آنصورت هم از امریکاییها باج میگیرند و به اعتبار بینالمللی شان نیز میافزایند.»
از نظر شجاعحسین محسنی هند در روند کنونی صلح بازنده است:«هند در این ژئوپلیتیک فعلی که قرار است طراحی شود برای هند ناسازگار است. یعنی تا اینجا هند در پروسه صلح افغانستان بازنده بوده است.»
آقای محسنی میگوید، تنها کشوری که با ژئوپلیتیک آیندهی که بر محوریت طالبان در افغانستان تعریف شود، ناسازگار است، کشور هند است: «با توجه به معمار اصلی مذاکرات صلح افغانستان که امریکاییها است، هندیها کار زیادی از پیش برده نمیتوانند.»