چند روز پیش سخنرانی جستین ترودو، نخست وزیر کانادا، را دیدم. خوب، سخنرانی او را نه. متن ترجمه‌شده و صداگذاری‌شده‌ی سخنرانی او را. صدای گرم گوینده‌ی فارسی‌زبان می‌گفت که نخست وزیر کانادا با چشمان گریان به شهروندان کشور خود گفته است که اگر در این شرایط، در این شرایط دشوار کرونایی، می‌توانست با دادن جان خود از رنج مردم کرونازده‌ی کشور خود بکاهد، از دادن جان دریغ نمی‌کرد. در ویدیو می‌بینید که چشمان ترودو گریان است.
گفتم بَه! به این می‌گویند صدر اعظم دلسوز.
اما با کمی جست‌وجو دریافتم که اگرچند آن گریه واقعی است (ترودو به این گریستن‌ها مشهور است)، اما آن گریه و آن سخنرانی مربوط به زمانه و زمینه‌ی دیگر، سه سال قبل از پیدایش و شیوع کرونا، است.
در این روزها، یکی از تردستان دیگر ویدیوی امانوئل ماکرون را برداشته و روی آن صدا و متن سخنرانی گذاشته است؛ باز به زبان شیرین فارسی. در آن سخنرانی، که مثلا سخنرانی ماکرون است، رییس‌جمهور فرانسه چیزهایی می‌گوید که از او بعید است بگوید. این بار باز در فیسبوک موجی از «بببین این چه می‌گوید» راه افتاده و التماسِ «تا می‌توانید شیر کنید».
این‌ها اشکال ساده‌ی پخش کردن اطلاعات غلط و تقلبی‌اند. زود باشد که با اشکال بسیار ظریف‌تر و پیچیده‌تر این کار نیز روبه‌رو شویم. تکنولوژی ویرایش و ترکیب و مونتاژ هر روز قوی‌تر و ظریف‌تر و ارزان‌تر می‌شود و در دسترس تعداد بیشتری از افراد قرار می‌گیرد. حالا بعضی اپلیکیشن‌ها حتا توانایی تولید خبر دارند و حتا می‌توانند صدای سیاستمداران و افراد مشهور دیگر را –با دقت و شباهت بسیار بالا- تولید کنند. آن تکنولوژی‌های پرهزینه که قبلا فقط در دست شرکت‌های بسیار پولدار فیلمسازی و استدیوهای بلندآوازه‌ی جهانی بودند، دیگر رفته رفته در دسترس عموم قرار می‌گیرند.
ما با این موج تازه چه کار خواهیم کرد؟ حتما با موارد زیادی برخورده‌اید که دوستان‌تان به شما فیلمی را نشان داده‌اند (با دهان باز و چشمان حیرت‌زده) و شما گفته‌اید «اوه، این را ساخته‌اند؛ جدی نگیر. تقلبی است.» و این‌ها دوستان دانا و معمولا تیزبین شما بوده‌اند.
در کشوری چون افغانستان، که سطح سواد عمومی در آن بسیار پایین است اما دسترسی مردم به موبایل و انترنیت پیوسته افزایش می‌یابد، اطلاعات غلط، فیلم‌های دست‌کاری‌شده و عکس‌ها و اسناد مجعول می‌توانند تأثیرات ویرانگری بر روابط اجتماعی و سیاسی بگذارند. فعلا فوتوشاپ‌ها ناشیانه انجام می‌شوند و ویدیوهای تقلبی به راحتی قابل تشخیص‌اند (حداقل برای آنانی که چندی در پهنه‌ی انترنیت گشت و گذار کرده‌اند و معروض این تقلب‌ها بوده‌اند و تجربه‌ای در این باب کسب کرده‌اند). فردا اما فوتوشاپ‌ها و فیلم‌های ویراسته این چنین خام و رسوا نخواهند بود. فردا سخنرانی رییس‌جمهور مملکت را خواهید دید که در آن خواهان قتل عام فلان قوم می‌شود. هرچه دقت می‌کنید نمی‌توانید بفهمید که این واقعا سخنرانی اوست یا کسی صدای او را ساخته و میان چهره و دهان و صدای او از یک سو و میان او و جمعیت حاضر در سخنرانی پیوند تصنعیِ برابر با اصل پدید آورده است.
در چنین وضعیتی، بیشترین آسیب را مردمانی خواهند دید که برای مقابله با تقلب‌های تکنولوژیک و رسانه‌ای بسیار ظریف سواد و قدرت تشخیص کافی ندارند. به‌نظر می‌رسد که ما از این جهت در شمار آسیب‌پذیرترین مردمان جهانیم.