فاطمه حسینی
مینه جان، 45 ساله، با لبخندی که به‌نظر می‌رسد نشانه‌ی خوشحالی او از بهبودی‌اش است، می‌گوید که قبل از آن‌که پریود شود (عادت ماهوار را تجربه کند) ازدواج کرده است. او 13 زایمان داشته است که از آن جمله فقط 9 فرزندش زنده مانده‌اند. او می‌گوید هفت سال پیش موقع آخرین زایمانش، خون‌ریزی بسیار شدیدی را تجربه کرد. مینه می‌گوید، بعد از این‌که دریکی از شفاخانه‌های ولایت زابل رحم‌اش کشیده شده به بیماری فیستولا مبتلا شد بود.
فیستولا؛ «فاجعه‌ی خاموش»
فیستولای ولادی یک مجرا یا شکاف غیرطبیعی است که از ولادت‌های طولانی در کانال تناسلی زنان به‌وجود می‌آید و در نتیجه خانم قادر به کنترل ادرار، مواد غایطه و یا باد معده‌اش نیست. در برخی موارد این مشکل به حدی وخیم می‌شود که فرد مبتلا به آن دچار خون‌ریزی شدید و کما می‌شود و یا هم بر اثر فشار زیاد، مجرای تناسلی فرد مسدود می‌شود و باعث می‌شود که دیگر وی نتواند باردار شود.
فیستولای ولادی یک مشکل بسیار جدی در میان زنان افغانستان، به‌ویژه زنان مناطق دورافتاده و خانواده‌های فقیر است. با این‌حال، در افغانستان تنها چهار مرکز صحی برای تداوی فیستولا فعال است. این مراکز در ولایات کابل، هرات و ننگرهار خدمات ارائه می‌کند.
سروی صحت و دموگرافی که توسط وزارت صحت عامه در سال 2015 انجام شد، نشان می‌دهد که سه درصد زنان بین سنین 15 تا 49 سال، دچار فیستولای ولادی‌اند. این سروی نشان می‌دهد که اکثر این زنان در ولایات دورافتاده از مرکز مانند غور، بدخشان، بغلان و دایکندی زندگی می‌کنند. مناطقی که در آن دسترسی به خدمات صحی برای زنان دشوار است. این سروی همچنین نشان می‌دهد که از هر هزار زن باردار در افغانستان، چهار نفر امکان دارد که دچار فیستولای ولادی شوند.
فیستولا در افغانستان یک «فاجعه‌ی خاموش» است که اکثر زنان مبتلا به آن حاضر نمی‌شوند درباره‌ی آن حتا با نزدیک‌ترین عضو خانواده‌ی خود حرف بزنند. در بسیاری موارد وقتی این زنان به داکتر و مراکز صحی مراجعه می‌کنند، به آن‌ها به‌نحوی قبولانده می‌شود که مشکل‌شان قابل‌حل نیست و تداوی ندارد. بیشتر خانواده‌ها در مناطق دورافتاده افغانستان، به این باورند که فیستولا جزایی از طرف خدا است. به همین دلیل، زنان مبتلا به فیستولا اکثرا مشکل‌شان را پنهان و پیش خود نگه می‌دارند.
داکتر هما دوست، متخصص بیماری‌های زنان و جراح فیستولای ولادی که از هشت سال بدین‌سو در شفاخانه کیور در کابل کار می‌کند, می‌گوید که علت معمول ابتلا به فیستولا، زایمان‌هایی است که در خانه و بدون حضور متخصص زایمان یا قابله مجرب، صورت می‌گیرد. در افغانستان بیشتر خانواده‌هایی که در مناطق روستایی زندگی می‌کنند، به خدمات صحی دسترسی ندارند و همچنین به‌دلیل رسم و رواج‌های قدیمی ترجیح می‌دهند زنان‌شان درون خانه و بدون حضور فرد بیگانه زایمان کنند.
داکتر هما می‌گوید که علت دیگر به‌وجودآمدن فیستولا، عملیات‌های نسایی و ولادی است. او این مسأله را چنین توضیح می‌دهد: «وقتی مادرِ در حال زایمان را در لحظات آخر به شفاخانه می‌آورند، امکان دارد رحم‌اش پاره شده باشد و طفل مرده باشد، که در این‌صورت هم رحم مادر کشیده می‌شود و هم امکان مبتلاشدن وی به فیستولا بالا می‌رود.»
متخصصان می‌گویند که علت دیگر فیستولا، تغذیه‌ی نامناسب زنان و بی‌توجهی به سبک غذایی آنان است. برای مثال، داکتر هما می‌گوید: «در افغانستان به طفل دختر خیلی توجه نمی‌شود. نوزادان دختر تغذیه‌ی درست نمی‌شوند و واکسن‌های دوره‌ی طفولیت‌شان منظم تطبیق نمی‌شود. این دختران وقتی به سن جوانی می‌رسند هم دچار سؤتغذیه هستند که از کودکی‌شان با آن‌ها مانده. زنانی که وزن کم و قد کوتاه دارند بیشتر از دیگران در معرض فیستولا قرار دارند.»
دیگر علت فیستولا به گفته‌ی متخصصان زنان در کابل، زایمان‌های پیش‌ازوقت است. برای مثال، زنانی که قبل از سن 18 سالگی عروسی می‌کنند و باردار می‌شوند، بیشتر از دیگران در معرض فیستولا هستند، زیرا ارتجاعیت واژن این زنان رشد کامل نکرده و زایمان‌شان دچار انسداد می‌شود و در نتیجه احتمال به‌وجودآمدن فیستولا بالا می‌رود.
متخصصان زنان در کابل، بی‌سوادی و عدم آگاهی در مورد بیماری‌ها و مشکلات زنان، در کنار عدم دسترسی خانواده‌ها به خدمات صحی را عواملی می‌دانند که سبب به‌وجودآمدن فیستولای ولادی در زنان می‌شود.
ده‌ها بیمار فیستولا در ماه در یک شفاخانه
شفاخانه کیور یکی از شفاخانه‌های شهر کابل است که از سال 1385 بدین‌سو برای درمان فیستولا خدمات ارائه می‌کند. مسئولان این شفاخانه می‌گویند که هر ماه به‌طور میانگین 50 بیمار از ولایات دورافتاده کشور به این شفاخانه برای برخورداری از خدمات درمان فیستولا مراجعه می‌کنند. هزینه‌ی سفر تا کابل، خوراک بیمار و درمان بیمار در طی مدتی که در این شفاخانه بستری است، به دوش شفاخانه است. این شفاخانه سالانه برنامه‌های آگاهی‌دهی برگزار می‌کند که در آن تعدادی از قابله‌ها و کارمندان صحی از ولایات مختلف به کابل دعوت می‌شوند و در مورد تداوی و جلوگیری از فیستولا معلومات کسب می‌کنند.
شفاخانه ملالی دیگر مرکز صحی در کابل است که از سال 1389 بدین‌سو در بخش تداوی فیستولا به‌طور رایگان خدمات عرضه می‌کند. این شفاخانه نیز به‌طور اوسط ماهانه 50 مریض فیستولا دارد که از ولایات دورافتاده افغانستان برای انجام عملیات می‌آیند.
داکتر عادله اچکزی، متخصص در بخش عاجل شفاخانه ملالی که 17 سال می‌شود در این شفاخانه کار می‌کند، می‌گوید که اگر یک زن نتواند ادرار خود را به طور 24 ساعت کنترل کند، به مرور زمان دچار مشکلات صحی متعدد، از جمله کج‌شدن استخوان پا می‌شود. او می‌گوید که در موارد بسیاری دیده که این زنان از جانب اعضای خانواده و حتا همسران‌شان طرد می‌شوند.
او می‌گوید یکی از مشکلات جدی که زنان به آن دچار می‌شوند، به‌وجودآمدن بوی تعفن در مجرای ادرار و تناسلی آن‌ها در نتیجه‌ی بیماری فیستولا است. با این مشکل، اکثر این زنان جایگاهی را که قبلا نزد خانواده‌ی خود داشتند، به‌دلیل ناآگاهی خانواده‌های‌شان از دست می‌دهند. این زنان به مرور زمان منزوی می‌شوند، نمی‌توانند مثل گذشته با مردم و اطرافیان خود معاشرت کنند و شوهران‌شان نیز آن‌ها را طرد می‌کنند.
فاطمه 25 ساله، زنی است که در اولین زایمان خود دچار فیستولا شده است. او می‌گوید درحالی‌که پنج سال از آن زمان گذشته، هنوز نتوانسته نزد داکتر برود و عملیات کند.
فیستولا فاطمه را گوشه‌نشین و افسرده کرده است. فاطمه در خانه‌ی مادر خود زندگی می‌کند و شوهرش که در خارج از کشور است، بعد از پی‌بردن به مشکل فاطمه او را ترک کرده است.
مادر فاطمه می‌گوید اوایل اصرار داشته است که فاطمه به داکتر مراجعه کند، اما او قبول نکرده است و به‌دلیل نشستن زیاد در خانه، دچار اضافه‌وزن شده است. مادر فاطمه معتقد است که در شرایط فعلی ناممکن است که دخترش به داکتر مراجعه کند و عملیات شود.
به گفته‌ی داکتر اچکزی و داکتر دوست، آن‌ها شاهد مواردی بوده‌اند که در آن بیماران بعد از 25 سال تحمل درد به شفاخانه مراجعه کرده و بهبود یافته‌اند. اما بهبودی کامل زنانی که دچار فیستولا هستند، به درجه و شدت وخامت فیستولا بستگی دارد.
هفت سال عزلت
یک متخصص زنان و زایمان در یکی از شفاخانه‌های خصوصی کابل می‌گوید که بعد از عملیات فیستولا، زنان دست‌کم برای سه تا چهار سال نباید باردار شوند و یا هم اگر شدند نباید زایمان به‌طور «طبیعی» صورت بگیرد، زیرا احتمال مبتلاشدن دوباره آن‌ها را به فیستولا بالا می‌برد. او می‌گوید که برای جلوگیری از فیستولا، زنان باید دست‌کم در طول 9 ماه بارداری سه و یا چهار بار به متخصصان و مراکز صحی مراجعه کنند و زایمان خود را نیز در شفاخانه به کمک متخصصان انجام دهند.
مینه جان می‌گوید: «از وقتی که دچار فیستولا شدم، دیگر نتوانستم که قدم از خانه بیرون بمانم. بسیار مشکلات‌ها را متحمل شده‌ام و بسیار رنج‌ها را دیده‌ام. در این هفت سال برادرم عروس آورد و پسرم شهید شد، اما من فقط از کنج خانه با چشمان پراشک و دلی مملو از حس خوشی آمیخته با غم، خانواده‌ام را همراهی می‌کردم.»
در طی این هفت سال، مینه جان سه عملیات ناموفق در شفاخانه زابل داشته است و بالاخره بعد از چهارمین عملیات که در شفاخانه کیور در کابل انجام شد، بهبود یافته است. او درحالی‌که اشک‌هایش را پاک می‌کند، می‌گوید: «بوی تعفنی که به‌علت بی‌اختیارشدن ادرارم از من خارج می‌شد، باعث شده بود که شوهرم از من دوری کند. اما او به فکر گرفتن زن دیگری نیفتاد. در این سال‌ها اولادهایم بسیار کمکم کردند و اکثر اوقات برایم پمپر و دیگر وسایل موردنیاز را تهیه می‌کردند.»