معصومه جعفری
براساس یافته‌های کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان، کودکان قربانیان پنهان ویروس کرونا هستند. اگرچه مطالعات نشان می‌دهد کودکان به دلایلی کمتر از دیگران به این بیماری مبتلا شده‌اند، اما بیشترین تأثیر را از این دوران متحمل شده‌اند. بر مبنای یافته‌های این گزارش که از پنج ارگان وزارت کار و امور اجتماعی، وزارت صحت عامه، وزارت معارف، وزارت داخله و ریاست عمومی مراکز اصلاح و تربیت اطفال به علاوه ۱۰۲ مکتب به دست آمده است، دلایلی چون فقر، بیکاری، کاهش درآمد خانواده‌ها و تعطیلی مکاتب در دوران کرونا تأثیرات منفی بر وضعیت حقوق بشری کودکان گذاشته است.
بیش از دو درصد مبتلایان به کرونا کودکان هستند
راضیه صیاد، رییس بخش کودک کمیسیون مستقل حقوق بشر می‌گوید براساس یافته‌های گزارش تحقیقی این کمیسیون و با استناد به معلومات وزارت صحت عامه از میان ۳۸ هزار و ۶۴۱ نفر که تا ۵ میزان ۹۹ به کووید۱۹ مبتلا شدند یک‌هزار و ۱۲۶ تن برابر با ۲.۹ درصد کودکان هستند که از این میان ۸۵ نفر معادل ۷.۵ درصد زیر ۷ سال بوده و ۱۹۰ نفر معادل ۱۶.۹ درصد زیر ۱۳ سال هستند. همچنین در این گزارش آمده است ۸۵۱ نفر معادل ۷۵.۶ درصد نیز زیر ۱۹ سال بوده‌اند. خانم صیادی می‌گوید براساس معلومات وزارت صحت عامه افغانستان، از آغاز دوران کرونا ۶ کودک که یکی از آن‌ها دختر بوده به علت کرونا فوت کرده‌اند.
رییس بخش کودکان در کمیسیون مستقل حقوق بشر می‌گوید براساس تحقیقاتی که نهادهای ملی و بین‌المللی در افغانستان انجام داده‌اند، پس از شیوع ویروس کرونا شمار افراد دارای سوءتغذیه افزایش یافته است و ۲.۹ میلیون کودک زیر پنج سال با تغذیه‌ی حاد روبه‌رویند. او می‌افزاید یافته‌های نهاد محافظت از کودکان نشان می‌دهد که پیش از شیوع ویروس کرونا ۵.۶ میلیون کودک به کمک‌های بشردوستانه نیاز داشتند که با گسترش این ویروس ۸.۱۲ میلیون کودک به این کمک‌ها ضرورت دارند.
بررسی وضعیت حقوق بشری کودکان افغانستان در دوران کرونا در سه عرصه‌ی دسترسی به خدمات صحی، آموزش و تعلیم و همچنین بهره‌مندی از مصونیت در برابر خشونت‌ها از یافته‌های این گزارش تحقیقی است.
کودکان و دسترسی به آموزش
راضیه صیادی رییس بخش کودک کمیسیون مستقل حقوق بشر می‌گوید در جریان شیوع کرونا یافته‌های نهادهای ملی دیگر نشان می‌دهد که ۱۰ میلیون کودک از آموزش محروم شده‌اند و آموزش‌های آنلاین وزارت معارف نیز موثریتی نداشته است. او تأکید می‌کند عواملی چون فقر، نبود انترنت در برخی مناطق، نبود برق و عدم دسترسی به تلفن و کامپیوتر سبب محرومیت کودکان از آموزش شده است.
براساس یافته‌های کمیسیون مستقل حقوق بشر از میان ۱۰۲ باب مکتب که شامل این تحقیق بوده است، ۸۹ مکتب دولتی و ۱۳ مکتب خصوصی فقط ۵ مکتب دولتی و ۱۱ مکتب خصوصی تأیید کرده‌اند که آموزش آنلاین داشته‌اند.
کاهش خشونت بر کودکان؟
یافته‌های تحقیقی کمیسیون مستقل حقوق بشر نشان می‌دهد که میزان خشونت در دوران کرونا کاهش یافته است. بدین ترتیب که در شش ماه اول سال ۹۹ یک‌صد و چهل و یک مورد به ثبت رسیده که ۱۳.۵ درصد کاهش را نسبت به شش ماه اول سال ۹۸ را نشان می‌دهد.
خانم صیاد می‌گوید با این‌که وزارت داخله نیز با ارائه‌ی آماری میزان خشونت بر کودکان را کمتر از گذشته توصیف می‌کند اما ممکن است این کاهش به‌دلیل محدودیت رفت‌وآمد در دوران قرنطین و ثبت قضیه خشونت بوده و قضایا بیشتر از آمار و ارقامی است که ارائه می‌شود.
او می‌افزاید خشونت بر کودکان به سه دسته تقسیم می‌شود: براساس معلومات وزارت داخله ۹.۶ درصد خشونت‌ها از سوی پدر و مادر، ۱۲ درصد از طرف سایر اعضای خانواده و ۷۸.۴ درصد از سوی دیگر افراد بر کودکان اعمال می‌شود.
رییس بخش کودکان همچنین می‌افزاید شمار کودکان کار در دوران کرونا افزایش یافته است. خانم صیادی می‌گوید براساس معلومات وزارت کار و امور اجتماعی شمار کودکان کار در افغانستان پیش از کرونا ۲.۱ میلیون کودک بوده که ۱.۳ میلیون از آن‌ها مصروف کارهای شاقه بوده‌اند، اما در دوران کرونا این آمار به بیش از ۲.۵ میلیلون افزایش یافته است که از این میان ۱.۵ میلیون مشغول کارهای شاقه‌اند.
تجربه ناموفق حکومت افغانستان
کمیسیون حقوق بشر می‌گوید این تحقیق به هدف جلب توجه حکومت افغانستان و حمایت از کودکان انجام شده است. خانم صیاد با درنظرداشت مشکلات و چالش‌ها و یافته‌های این کمیسیون در رابطه با کودکان می‌گوید این یافته‌ها نشان داد که دولت افغانستان تجربه‌ی موفقی در زمینه‌ی دسترسی اطفال قربانی خشونت به مراکز مسئول نداشته‌اند و کودکانِ کمتری توانسته‌اند شکایات خود را ثبت کنند. او یادآور شد بحران کرونا و خانه‌نشینی کودکان صدمات جدی به روند آموزش و سلامت روانی آن‌ها داشته است و با توجه به تأثیرات کووید۱۹ بر وضعیت حقوق بشری کودکان، دولت افغانستان باید بودجه بیشتری برای نهادهای حامی کودکان اختصاص دهد تا در زمینه‌ی توسعه‌ی آگاهی عامه و افزایش آگاهی کودکان از خطرات این بیماری، برنامه‌ریزی و کار کنند.
پیشنهاد دیگر این کمیسیون این است که دولت با ایجاد ظرفیت‌های صحی برای کودکان در کلینیک‌ها و شفاخانه‌ها آن‌ها را حمایت و برای جبران عقب‌ماندگی کودکان در زمینه آموزش و تعلیم برنامه‌ریزی دقیقی روی دست گیرد. دوم این‌که دولت افغانستان مراکز ثبت و تشخیص کرونا را افزایش داده و ظرفیت حمایت‌های اطفال و مادران مبتلا در جریان این اپیدمی را افزایش دهد.
شناسایی کودکان بی‌هویت
کمیسیون مستقل حقوق بشر در گزارش تحقیقی دیگری دریافته است ده‌ها کودک در سراسر پرورشگاه‌های کشور بدون هویت زندگی می‌کند. نجیب‌الله زدران، هماهنگ‌کننده‌ی ملی اطفال در کمیسیون مستقل حقوق بشر در مورد بخش دوم گزارش تحقیقی این کمیسیون می‌گوید این نهاد آمار مربوط به کودکان بدون هویت را در نتیجه‌ی نظارت کارمندان کمیسیون بر پرورشگاه‌ها به‌دست آورده است. براساس این گزارش بیشترین کودکان بدون هویت در ولایت هرات هستند. آقای زدران می‌افزاید یازده کودک در کابل، هشت کودک در بلخ، یک کودک در غزنی، یک کودک در سمنگان، دو کودک در سرپل، دو کودک در قندهار و سه کودک در ننگرهار شناسایی شده‌اند و در مجموع ۶۷ کودک شامل ۵۳ پسر و ۱۴ دختر بی‌سرنوشت در پرورشگاه‌ها زندگی می‌کنند. این کودکان بدون هویت‌اند که توسط اداره‌های دولتی و مردم به این پرورشگاه‌ها آورده شده‌اند و تاکنون کسی از آن‌ها سراغی نگرفته است. آقای زدران گفت با آن‌که دفاتر ساحوی و ولایتی شبکه‌ی محافظت از اطفال CPAN)) این موضوع را بارها مطرح و در این باره دادخواهی کرده‌اند، اما تاکنون اقدامی در این باره صورت نگرفته است.
قانون ثبت احوال نفوس، اشخاص حقیقی یا حقوقی را مکلف می‌کند در صورت یافتن کودکان بدون هویت، قضیه را به اداره‌ی پولیس مربوطه راجع کند و گزارش آن به دفتر ثبت احوال نفوس و سپس به دادگاه ذی‌صلاح ارسال می‌شود. دادگاه و اداره‌ی ثبت احوال نفوس در همکاری با هم پس از تحقیقات طب عدلی و تجزیه و تحلیل DNA یک نام و هویت به کودک اعطا می‌کنند.
براساس ماده هشتم کنوانسیون حقوق کودکان، کشورهای متعهد به کنوانسیون بین‌المللی حقوق کودک، برای حفظ هویت خود از جمله ملیت، نام و روابط خانوادگی کودک را طبق قانون و بدون مداخله تضمین خواهد کرد و در مواردی که کودک به‌طور غیرقانونی از تمام یا برخی از حقوق مربوط به هویت خود محروم شود کشورهای عضو، حمایت و مساعدت‌های لازم را برای استیفای سریع حقوق به عمل خواهند آورد.
براساس یافته‌های کمیسیون مستقل حقوق بشر، پیش از کرونا در مراکز اصلاح و تربیت کودکان در سراسر کشور، ۷۴۶ کودک حضور داشتند که ۲۷ دختر و ۷۱۹ تن آن‌ها پسر بودند، اما برمبنای فرمان رییس‌جمهور به آزادی برخی از محبوسین به علت شیوع کرونا ۲۹۴ تن رها شدند که شامل ۳ دختر و ۲۹۱ تن پسر می‌شد.
کمیسیون مستقل حقوق بشر به‌منظور حمایت از این شمار کودکان پیشنهاد می‌کند که در رابطه به کودکان مجهول‌الهویه باید اقدامات جدی روی دست گرفته شود و میان دسته‌های مختلف کودکان بدون هویت یعنی کسانی که توسط والدین رها شده‌اند و کسانی که از درگیری‌های مسلحانه متأثر شده‌اند تمایز قائل شود. این کمیسیون تأکید می‌کند برای تثبیت هویت این کودکان دفاتر ثبت احوال نفوس در منطقه و یا محاکمی که کودک به آن‌جا ارجاع داده شده باید بررسی شود. جست‌وجو و شناسایی خانواده و بستگان کودک از طریق رسانه‌های همگانی و شبکه‌های اجتماعی با خصوص اطمینان از این‌که بر آینده کودک تأثیر منفی نداشته باشد از موارد پیشنهادی این کمیسیون است.