رویا سادات در سال ۱۳۶۳ ه.ش در ولایت هرات به دنیا آمده است. خانم سادات با وجودی این‌که در دانشگاه در رشته حقوق و علوم سیاسی درس خوانده، اما کار سینمایی میکند. او یکی از سینماگران موفق و تأثیرگذار افغانستانی است و نشریه امریکایی «فارین پالیسی» در سال ۲۰۱۸ نام رویا سادات را در لیست «متفکران جهانی» قرار داد.
سادات کار سینمایی را با ساختن فیلم «سه نقطه» آغاز میکند و بعد از آن تا به‌حال چندین مجموعه تلویزیونی، فیلم‌های مستند و فیلم‌های داستانی ساخته است. مشهورترین فیلم رویا سادات «نامه‌ای به رییس‌جمهور» نام دارد که در نودمین دور جشنواره فیلم اسکار نماینده سینمای افغانستان بود. رویا سادات در سال ۲۰۰۴ خانه فیلم رویا و در سال ۲۰۱۳ جشنواره بین‌المللی فیلم زنان هرات را راه‌اندازی میکند. هفته قبل ششمین دور این جشنواره بین‌المللی فیلم زنان هرات در کابل به پایان رسید که میزبان چهره‌های مهم سینمایی از سطح جهان بود. روزنامه اطلاعات روز به همین مناسبت گفت‌وگویی اختصاصی با خانم سادات انجام داده است.
اطلاعات روز: راه‌اندازی جشنواره بین‌المللی فیلم زنان هرات در کشور مثل افغانستان نه یک دست‌آورد کم است و نه به‌راحتی امکان‌پذیر. درباره چالش‌ها و ایده‌های شکل‌گیری راه‌اندازی این جشنواره بگویید.
همان‌طور که می‌دانید جشنواره‌ها برای معرفی و شناخت فیلم‌ساز و اثرش نقش مهمی دارد. در جشنواره‌ها، فیلم‌ها ارزیابی می‌شود، بین مردم و جامعه سینمایی گفت‌وگو ایجاد میکند، رابطه بین مخاطب و فیلم‌ساز را شکل می‌دهد. جشنواره فیلم برای معرفی هنر و فرهنگ یک کشور نقش اساسی دارد؛ هنرمندان را از کشورهای مختلف دور هم جمع میکند که در دنیای امروز جشنواره‌ها به‌نحوی دیپلماسی فرهنگی پنداشته می‌شوند. برای ما به‌عنوان یک شرکت فیلم‌سازی داشتن جشنواره جزء برنامه کاری ما بود و تجربه‌های خوبی از جشنواره‌های جهانی، که از آن‌ها جوایزی نیز دریافت کردیم، داریم. در کنار این من، الکا سادات و عزیز دلدار عضویت داوران دفاع از سینمای آسیا را داریم که همواره تجربه‌های خوبی از جشنواره‌های متعدد به‌عنوان داور بین‌المللی داشتیم. گذشته از این‌ها، ما در خانه فیلم رویا تیم بسیار خوب، تحصیل‌یافته و متعهد برای برگزاری جشنواره داریم. در ۲۰۱۳ خانه فیلم رویا همراه با بنیاد آرمان‌شهر جشنواره بین‌المللی زنان هرات را بنیان گذاشتند. بدون شک برگزاری جشنواره در افغانستان کار آسانی نیست، چون ذهنت به جای هر ابتکار و خلاقیتی درگیر مسائل امنیتی می‌شود. همه‌ساله بخشی از چالش‌های اصلی جشنواره نبود امنیت است.
اطلاعات روز: درباره پنج دور قبلی جشنواره بین‌المللی فیلم زنان هرات و جشنواره امسال بگویید.
سه سال اول جشنواره در شهر هرات در قلای اختیارالدین یا همان ارگ هرات برگزار شد. در سه روز برگزاری جشنواره در داخل قلای تاریخی و با شکوه هرات در کنار نمایش فیلم، گفتمان، نمایشگاه عکس، کنسرت موسیقی و برنامه‌های جانبی برای مهمان‌ها داشتیم. مردم، مخصوصا خانواده‌ها، از شهر و حتا قریه‌ها هم برای دیدن فیلم‌ها می‌آمدند و هم از قلا دیدن می‌کردند. روی بام‌های آفتابی ارگ رستوران‌های خوش‌نما و موقت را آورده بودیم. مردم با پول کم غذا و چای و قهوه می‌گرفتند؛ فضای زیبا و لذت‌بخشی ایجاد شده بود. همین قسم سه سال جشنواره در هرات برگزار شد و ما میزبان صدها فیلم و ده‌ها مهمان خارجی و داخلی بودیم ولی پشت صحنه این سه سال، مخصوصا دو سال اخیر، سرشار از استرس و نگرانی امنیتی بود و این سه سال آخر را در کابل برگزار کردیم. در سال سوم حتا مجبور شدیم مکان جشنواره را به سه جای مختلف تغییر بدهیم. مهمانان فکر می‌کردند ما خیلی امکانات فراوان داریم که جشنواره را در مکان‌های مختلف برگزار می‌کنیم و این برای تنوع برنامه است… و سه سال اخیر در کابل برگزار شد؛ به استثنای دو سال که به‌دلیل مشکلات مالی نتوانستم برگزار کنیم.
به این شکی نیست که ما در یک تاریخ بسیار دشوار، در یک جغرافیای بسیار حساس و در یک کشوری که در حال جنگ به‌سر می‌برد، زندگی می‌کنیم. اما این همه نباید باعث شود که ما به کارهای فرهنگی و هنری نه بگوییم. ما همواره تلاش می‌کنیم در بهترین مکان‌ها جشنواره برگزار شود، برای مردم ایجاد امید کند و لحظات تاریخی را رقم زند. در هر سال برگزاری جشنواره من شاهد خوشی و هیجان مردم هستم. هر سال ما تلاش کرده‌ایم فیلم‌سازان و مخصوصا داوران معتبر بین‌المللی را با خود داشته باشیم، تلاش کردیم فیلم‌های با تاریخ جدید و سال را در رقابت داشته باشیم. این کار برای بالا رفتن اعتبار و جایگاه جشنواره بسیار مهم است. امسال تأکید داشتیم که فیلم‌های جدید را در جشنواره داشته باشیم. قید کردن تاریخ تولید فیلم‌های جشنواره بسیار مهم است و همه‌ی سه هزار فیلمی را که دریافت کردیم کلا در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ ساخته شده بودند. داوران امسال آدم‌های نامدار و باصلاحیت و باتجربه در حوزه سینما بودند. منتقدان و نویسندگان از امریکا، فرانسه، روسیه، اسپانیا، ایران، هند و بعضی کشورهای دیگر در این جشنواره ما را همراهی کردند. این‌ها تفاوت‌های عمده جشنواره امسال با جشنواره‌های قبلی بود. در بعد محتوایی و تخنیکی تجربه‌های بهتری داشتیم، ولی از لحاظ نگرانی‌های امنیتی وضعیت بهتری نسبت به سال‌های قبل نداشتیم.
اطلاعات روز: جشنواره بین‌المللی فیلم زنان هرات روی وضعیت سینمای افغانستان چقدر تأثیر داشته است؟
جشنواره فیلم‌سازان را ترغیب و تشویق به ساخت فیلم میکند؛ امکان نمایش و دیدن فیلم‌ها را میسر می‌سازد و فیلم‌های فیلم‌سازان در یک رقابت و ارزیابی قرار می‌گیرد. در واقع رابطه‌ی میان فیلم‌ساز و مخاطبش شکل می‌گیرد و مهم‌تر این‌که امکان دیدن فیلم‌های مهم و خوب دنیا برای‌شان میسر می‌شود. و در کنار این در جریان جشنواره ما کارگاه‌های آموزشی و پنل گفت‌وگو داشتیم که بدون شک این کار روی بهبود وضعیت سینما کمک چشم‌گیر میکند. در این کارگاه‌ها فیلم‌سازان کشور شرکت می‌کنند. ما امسال دو آموزگار بسیار موفق داشتیم که یکی‌شان دیزاینر صدا از سینمای بالیوود و دیگری رضا دیدار، سینماتوگرافر افغانی‌الاصل را که در سینمای ایران کار میکند برای تدریس داشتیم.
قبل از برگزاری هر جشنواره افراد زیاد و فیلم سازهای داخلی مدام با ما تماس می‌گیرند و درباره جشنواره می‌پرسند که چه وقت برگزار می‌شود تا ما بتوانیم فیلم‌های‌مان را آماده کنیم. از طرف دیگر، این جشنواره کمک میکند تا فیلم‌سازان با شگردهای فیلم‌سازی بیشتر آشنا شوند. شما اگر فیلم‌های دریافتی داخلی به این جشنواره از سال ۲۰۱۳ تا امسال را مرور کنید، به‌وضوح می‌بینید که تغییرات چشم‌گیر از آن زمان تا حالا آمده است؛ چه به‌لحاظ محتوایی و چه به‌لحاظ ساختاری و تکنیکی فیلم‌های بهتر نسبت سال‌های اول دریافت می‌کنیم.
اطلاعات روز: با توجه به شناختی که از سینما دارید، وضعیت سینمای افغانستان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
وضعیت امیدوارکننده است. زیرا فیلم‌سازها پشت‌کار و علاقه فراوان در این حوزه از خود نشان می‌دهند. اما آنچه که مهم است حمایت مالی از سینما است. برای ساخت فیلم شما باید هزینه داشته باشید. واضح بگویم فیلم با پول ساخته می‌شود، اما وقتی سرمایه‌گذاری‌های خارجی از ترس نتوانند در افغانستان فیلم تولید کنند و دولت هم امکانات مالی ساخت فیلم‌های سینمایی را نداشته باشد واضح است که وضعیت سینما بهبود نمی‌یابد. ما وقتی فیلم «نامه‌ای به رییس‌جمهور» را با هزینه شخصی خودمان ساختیم دیگری امکانی برای ما وجود نداشت تا فیلم بعدی‌مان را تهیه کنیم. روی هم‌رفته، ناامنی باعث شده است تا نتوانیم سینما را بهبود ببخشیم. اگر حداقل امنیت می‌بود ما به‌لحاظ مالی می‌توانستیم توجه پخش‌کننده‌ها و تهیه‌‌کننده‌های بین‌المللی را جلب کنیم.
اطلاعات روز: سینما در این شرایط چه کمکی به حال مردم افغانستان میکند؟ به عبارت دیگر، بهبود وضعیت سینما برای فعلا چقدر موضوعیت دارد؟
سینما می‌تواند برای مردم تبدیل به یک مرجع شود. سینما مکتب فکر، اندیشه و هنر است؛ جامعه را متحول میکند و برای جامعه در حال گذار ما روشنگر نگرش‌های زندگی انسانی است. وقتی درهای سینما باز باشد، مردم با هم زیر یک سقف جمع می‌شوند. جمع‌شدن زیر یک سقف خودش حس همدلی را به‌وجود می‌آورد. درست است که مردم اکثرا فقیر است اما اکثریت جوانان شهرنشین امروزها به کافه‌ها و چای‌خانه‌ها سر می‌زنند. اگر سالن‌های فعال سینما باشد و در هر منطقه و مکان شهرها سینما وجود داشته باشد، شما حداقل می‌توانید ماه یک‌بار به سینما بروید. سینما برای بسیج افکار عامه بسیار نقش دارد. وقتی یک ساختار ایجاد شود، در مکان‌های عمومی سالن سینما باشد و این امکان به هر شهروند داده شود که بتواند آزادانه به سینما برود، او خودش مسیرش را پیدا می کند. دیدن فیلم‌های متفاوت روی طرز نگاه و جهان‌بینی‌اش تأثیر می‌گذارد. بازکردن سینماها یکی از راه‌های مهم جلوگیری از تعصب و بنیادگرایی است.
اطلاعات روز: حالا از زاویه دیگر وارد بحث می‌شویم. دریافت شما از هنر چیست؟
من ترجیح می‌دهم تعریف خود از هنر را نظر به وضعیتی که در آن قرار داریم ارائه کنم. اگرچند علاقه شخصی و احساس درونی‌‌ام می‌گوید همان تعریف «هنر برای هنر» (تعریفی که در عالم رهایی از هنر ارائه می‌کنیم) را بپذیرم. اما تعریفی که نظر به وضعیت فعلی از هنر می‌توانم داشته باشم این است که هنر برای من رسالت اجتماعی دارد. این تعریف برای من مهم است. برای من مهم است که هنر به‌عنوان یک مکتب اجتماعی و به‌عنوان یک رسانه اجتماعی چگونه می‌تواند تبدیل به یک مرجع شود. هنر در این وضعیت باید برای تغییر اذهان مردم، برای ارتقای فکرشان و برای بهبود وضعیت تعریف شود. من هنر را فعلا از این دید می‌بینم. برای همین، و با توجه به وضعیت فعلی، من گاهی با خودم فکر می‌کنم اگر یک هنرمند در چنین وضعیتی از هنر در قسمت بهبود وضعیت اجتماعی و بازگویی واقعیت‌های جامعه و برای روشنگری استفاده نکنند کارش بیهوده خواهد بود البته در همین روزگاری که ما قرار داریم.
اطلاعات روز: ویژگی فیلم‌های شما چیست، یعنی اصولا چگونه فیلم‌هایی می‌سازید؟
هر صحنه، هر حرکت، هر گفت‌وگو و هر نماد حاوی یک پیام است. کلیت کار هر فیلم‌ساز نمایندگی از نوع نگاهش نسبت به رویدادی‌ست که می‌خواهد روایت کند.
من نمی‌خواهم روی مشخصه خاصی در کارم تأکید کنم، این قضاوت را برای منتقدین فیلم و مخاطبین کارهایم می‌مانم. اما من به‌نحوی سینمای مولف را دوست دارم و احساس می‌کنم از روی مجموعه کارهایم می‌توان نوع نگاه و خطوط مشخصی را که فرایند یک دیدگاه باشد تشخیص داد و جدا از بحث تکنیکی و ساختاری، فیلم‌هایم پیام دارد، روشنگری میکند و اجازه می‌دهد در مورد تابوهای اجتماعی حرف بزنیم…
از فیلم‌های معناگرا و فلسفی خوشم می‌آید. هنر برای هنر برایم جذاب و دوست‌داشتنی است. پرداختن به فیلم‌هایی که قصه‌های فردی و درونی آدم‌ها را بازگو کند دوست دارم؛ می‌خواهم به درون آدم‌ها سیر کنم، آدم‌ها را بهتر بشناسم و برای شناخت زندگی، برای شناخت هستی و برای شناخت مفهوم انسانیت تصاویر اعجازگونه خلق کنم. اما در این مقطع زمانی بیشتر به‌عنوان یک منتقد اجتماعی عمل می‌کنم و هنر رسالتمند برای بازگویی قصه‌ها و روشنگری را ترجیع می‌دهم.
اطلاعات روز: با این توضیحات، یک فیلم‌ساز برای تأثیرگذاری بیشتر باید چگونه فیلم‌هایی بسازد؛ عامه‌پسند یا جدی و با مخاطبان خاص؟
وقتی دو-سه سال در انتظار ساخت یک فیلم می‌مانی آن وقت به ساختن فیلمی اولویت می‌دهی که رسالت اجتماعی داشته باشد. من بیشتر فیلمی ساخته‌ام که دردی جامعه را بیان کرده است. فیلم باید مخاطب را به سالن‌های سینما بکشاند و مخاطب را به باربار دیدن دعوت کند. اگرچند مخاطب خاص هم فیلم‌های هندی را می‌بیند و این نشان می‌دهد همه به نوعی تفریح نیاز دارند. واقعیت این است که همه به نوعی از واقعیت زندگی خسته‌اند. در این مورد من دوست دارم به‌جای کلمه «عامه‌پسند» از کلمه «همه‌پسند» استفاده کنم. بنابراین، ما و شاید همگی فیلم‌های همه‌پسند را دوست داریم. ولی وقتی امکانات ساخت فیلم در اختیارت نیست، و وضعیت نامطلوب است، ما باید اول همان قصه‌هایی را فیلم بسازیم که ما را خوب فشار داده، رنج داده و به گریه آورده.