مقدّسِ سکولار

یکی از علمای غربی، کارل پاپر، امکان عزلِ حاکم را بیشتر معیار دموکراسی می‌‌داند تا امکان انتخاب او را. به نظر او، سیستم دموکراتیک سیستمی است که در آن بتوان حاکم را بدون توسل به خشونت عزل کرد. در میان بیشتر آدم‌‌های کشور ما دموکراسی از این منظر تعریف نمی‌‌شود. برای این‌که چشم همگان بر «انتخاب» است نه بر عزل. همین که انتخابات آزادی برگزار شود و در نتیجه‌‌ی آن کسی به ریاست‌‌جمهوری برسد (با فرض این که تقلبی در کار نیست)، اکثر مردم می‌‌پذیرند که دموکراسی برقرار است. بدون تردید انتخابات آزاد در یک دموکراسی نقش مرکزی دارد. اما این «امکان انتخاب» نیست که با آن می‌‌توان استحکام دموکراسی را آزمود. آزمون اصلی دموکراسی در «امکان عزل» است. اگر حاکمی توسط انتخابات آزاد به قدرت رسید، آیا در میانه‌‌ی دوران حکومتش یا در پایان دوره‌‌ی مشخص‌شده برای حکومتش می‌‌توان او را بدون توسل به خشونت از قدرت برکنار کرد؟ اهمیت این پرسش در اینجاست:

فردی از طریق انتخابات آزاد و دموکراتیک به قدرت می‌‌‌‌رسد. آن‌‌گاه در پاره‌‌ای از دوران حکومت خود رفتارهایی می‌‌کند که خلاف همان سیستم دموکراتیکی است که او را به قدرت رسانده. یا در پایان دوره‌‌ی مشخص‌‌شده برای حکومت خود حاضر نیست از قدرت کنار برود. آیا در سیستم دموکراتیکی که او را به حکومت برکشیده، تدابیر لازم و کافی برای جلوگیری از بی‌‌رسمی‌‌ها و تعدی‌‌ها و قانون‌‌شکنی‌‌های او وجود دارند؟ و مهم‌‌تر، آیا آن تدابیر را می‌‌توان به نحوی کارآمد به کار بست و جلو تخطی‌‌های او را گرفت؟ در بحرانی‌‌ترین حالت، آیا می‌‌توان او را بدون توسل به خشونت عزل کرد؟ آزمون اصلی یک نظام دموکراتیک این است.

امسال، در پی حمله‌‌ی طرفداران افراطی دانلد ترمپ به مجلس سنای امریکا، رییس‌‌جمهور ایران گفت که ببینید دموکراسی‌‌های غربی چه بنیان‌‌های متزلزلی دارند. شنیدن این سخن از دهان نماینده‌‌ی یک نظام دیکتاتوری البته شیرین است. ولی واقعیت این است که نظام دموکراتیک امریکا در برابر آشوبگری یک دیکتاتور خودشیفته تاب آورد. یعنی از یک سو، توانست از انتخاب‌شدن دموکراتیک یک نامزد ریاست‌‌جمهوری (جو بایدن) دفاع کند و از سویی دیگر به عزل بدون خشونت یک رییس‌‌جمهور مستبد (دانلد ترمپ) توفیق یافت. ترمپ همه‌‌ی گزینه‌‌های ممکن برای ماندن در قدرت را سنجید. اما نتوانست در قدرت بماند. به بیانی دیگر، در سیستم انتقال قدرت در امریکا، لازم نشد که برای عزل دانلد ترمپ از ریاست‌‌جمهوری تانک‌‌ها و توپ‌‌ها در برابر کاخ سفید آورده شوند. امکانات درونی قانونی بدون‌‌خشونت در این سیستم چندان بود که می‌‌توانست نیاز به خشونت را منتفی کند. این یعنی این که دموکراسی هنوز در این مملکت کار می‌‌کند. اشاره‌‌ی حسن روحانی، رییس‌‌جمهور ایران، به آسیب‌‌پذیری نظام‌‌های دموکراتیک درست است. ولی کی گفته که این نظام‌‌ها آسیب‌‌پذیر نیستند؟ مهم این است که همین سیستم‌‌های دموکراتیک اکثر جوامع غربی را به ثبات رسانده‌‌اند.

بسیاری از قانونگذاران و آگاهان سیاسی امریکا، از هر دو جناح لیبرال و محافظه‌‌کار، حمله بر سنای امریکا را حمله بر یکی از مقدسات تاریخی این کشور دانستند. در نظام حکومت‌‌داری سکولار این کشور تجربه‌‌ی دموکراسی و نماد مشهود آن در عمارت سنا و کنگره «مقدس» شمرده می‌‌شود. حمله بر این نماد مقدسِ سکولار بیزاری عمیقی را نسبت به ترمپ و طرفدارانش در میان اکثریت مردم امریکا برانگیخت. برای این‌که مجلس نمایندگان این کشور مهم‌‌ترین نهاد حمایت از انتقال بدون خشونت قدرت است؛ نشانه‌‌ی سلامت دموکراسی.