اداره تنظیم خدمات مخابراتی «اترا» میگوید، طرح مسدودسازی گوشی‌های سرقتی از آغاز سال ۱۴۰۰ عملی می‌شود. این اداره میگوید به شرکت‌های مخابراتی مسئولیت داده شده است تا این زمان تجهیزات‌شان را آماده کنند. به گفته‌ی این اداره در صورت سرپیچی شرکت‌های مخابراتی، با جریمه‌های سنگین مواجه خواهند شد. اما شماری از مسئولان شرکت‌های مخابراتی در گفت‌وگو با اطلاعات روز و با فرستادن نامهای به اترا می‌گویند این طرح عملی نیست.
منابعی از شرکت‌های مخابراتی به اطلاعات روز میگوید اداره «اترا» بدون در نظرگرفتن شرایط کشور مقررات کشورهای هند و پاکستان در قسمت کنترل و غیرفعال‌کردن تلفن‌های همراه را کورکورانه ترجمه کرده و از آن‌ها خواسته که آن را تطبیق کند.
شرکت‌های مخابراتی در افغانستان حدود ۲۲ میلیون مشترک دارند، اما از میزان تلفن‌های همراه فعال براساس گفته‌های مسئولان آماری در دست نیست. اداره تنظیم خدمات مخابراتی «اترا» دو ماه پیش اعلان کرد که تلفن‌های سرقتی و گم‌شده را در صورتی که صاحبان آن‌ها بخواهند، غیرفعال می‌کند.
چرا طرح عملی نیست؟
در «طرزالعمل جلوگیری از استفاده تلفن‌های سرقتی و مفقودشده»ی اداره اترا از مشترکین شرکت‌های مخابراتی خواسته است در صورت سرقت و گم‌شدن تلفن‌شان به شماره ۹۹۹ تماس بگیرند و کُد بین‌المللی تلفن «IMEI» را به دسترس آن‌ها قرار دهند تا این اداره طی ۴۸ ساعت آن را مسدود کنند. همچنان در این طرزالعمل آمده است: «در صورتی که مشترک متضرر، شناسه بین‌المللی تلفن یا «IMEI» خود را نمی‌داند مراجع دریافت‌کننده شکایات، متضرر را به شرکتی که سیم‌کارت مشترک مربوط آن است «رسما» معرفی کند.»
پس از نشر این دستورالعمل و تصمیم، شرکت‌های مخابراتی ام‌تی‌ان، اتصالات، افغان‌بیسیم و روشن در نامهای به اداره اترا، راهکارهای آن را از نظر «تخنیکی» غیرعملی خوانده است. همزمان تعدادی از مسئولان شرکت‌های مخابراتی در صورت افشانشدن نام‌شان در صحبت با روزنامه اطلاعات روز می‌گویند اداره اترا برای موفقیت این طرح، تلفن‌هایی را که از طریق گمرگ‌ها وارد کشور می‌شود کنترل کند.
شرکت‌های مخابراتی می‌گویند دیتابیس مشخصات تلفن‌های همراه که وارد کشور می‌شود وجود ندارد. از طرف دیگر، به گفته مسئول یک شرکت مخابراتی کُد بین‌المللی «IMEI» بیشتر تلفن‌های همراه در افغانستان تکراری است و اگر تلفن سرقت‌شده‌ی را غیرفعال کند، همه‌ی تلفن‌هایی که دارای آن کُد است غیرفعال می‌شود: «در کشورهای دیگر اداره نظارت‌کننده بر این موضوع وجود دارد که در افغانستان به‌نام «اترا» یاد می‌شود. آن کشورها تلفن را می‌بیند اگر مشکلی نداشت، اجازه داخل‌شدن به کشور را می‌دهد. در افغانستان این معیار وجود ندارد و هر کس از هرجایی بخواهد وارد می‌کند و مسأله «IMEI» کد در نظر گرفته نمی‌شود.»
مسئول یکی از شرکت‌های مخابراتی میگوید، اداره «اترا» بدون در نظر گرفتن شرایط کشور مقررات کشورهای هند و پاکستان در قسمت کنترل و غیرفعال‌کردن تلفن را ترجمه کرده است: «کُد «IMEI» یک تلفن را در شرکت مخابراتی خود وارد کردیم دیدیم سه هزار تلفن همراه دیگر با آن کُد ثبت بود. اگر کسی برای دزدیده‌شدن تلفنش مراجعه کند و ما آن‌را بلاک کنیم سه هزار تلفن دیگر هم مسدود می‌شود.»
این مسئول مخابراتی اضافه می‌کند که آن‌ها برای حل مشکل «IMEI» به فدراسیون اتاق‌های افغانستان، با اداره اترا و با ریاست‌جمهوری مشکل‌شان را طی مکتوبی مطرح کرده است اما جوابی نگرفته است و مجبور شده به کمیسیون حل منازعات مالی مراجعه کنند.
شناسه بین‌المللی تلفن یا «IMEI» مخفف «International Mobile Equipment Identity» یک کُد منحصر به فرد است. IMEI کُد یک تلفن با تلفن‌های دیگر متفاوت است و توسط این کُد، یک تلفن از سایر تلفن‌ها و دستگاه‌های مشابه تشخیص داده می‌شود. اما آن طوری که در نامهای شرکت‌های مخابراتی به اداره تنظیم خدمات مخابراتی «اترا» آمده است «سارقان با نصب کردن یک چیپ «Chip» و یا «Software» در تلفن‌های سرقت شده، IMEI نمبر آن را تغییر می‌دهد.»
آماری که مسئول یکی از شرکت‌های مخابراتی در اختیار روزنامه اطلاعات روز قرار داده، نشان می‌دهد که ۸۰ تا ۹۰ درصد از کُدهای «IMEI» تلفن‌های همراه فعال در کشور تکراری است؛ طوری که تلفن ۵۰ هزار مشترک یک شرکت مخابراتی از یک کُد IMEI برخوردار است و در صورت مسدودکردن/شدن یکی از آن، کل تلفن‌ها از دسترس خارج می‌شود.
مسئولان شرکت‌های مخابراتی و آگاهان تکنولوژی از دولت و اداره اترا می‌خواهند پیش از آن‌که دست به تطبیق و عملی‌کردنِ این سازوکار بزنند یک سیستم جمع‌آوری اطلاعات «دیتابیس مرکزی» بسازند تا بتواند جلوی تکراری‌بودن کد «IMEI» را بگیرند و از طرف دیگر با آوردن اصلاحات در گمرگات و کنترل واردات تلفن‌های همراه از ورود تلفن‌های غیرمعیاری جلوگیری کند.
از آغاز سال ۱۴۰۰ طرح عملی می‌شود؟
مسئولان در اداره تنظیم خدمات مخابراتی «اترا» از تطبیق‌شدن این طرزالعمل تا سال ۱۴۰۰ شمسی سخن می‌زنند.
سعید شینواری، رییس نشرات و ارتباطات اداره اترا به روزنامه اطلاعات روز میگوید که آن‌ها در همکاری با شرکت‌های مخابراتی برای حل مشکل کُدهای تکراری کار می‌کنند.
آقای شینواری اضافه می‌کند که اداره اترا به شرکت‌های مخابراتی از تطبیق طرزالعمل غیرفعال‌سازی تلفن‌های مفقودشده تا سال ۱۴۰۰ شمسی اطلاع داده است: «از شرکت‌های مخابراتی خواستیم که تجهیزات‌شان را وارد کنند. حرف آن‌ها این بود که پروسه طولانی است در نهایت چهار ماه به آن‌ها فرصت دادیم و تا سال جدید این طرح تطبیق و عملی می‌شود.» آقای شینواری میگوید در صورتی که شرکت‌های مخابراتی به وعده‌شان عمل نکند با جریمه‌ی از دو میلیون تا ۱۰۰ میلیون افغانی روبه‌رو خواهند شد.
تعدادی از فعالان عرصه تکنولوژی بر این باورند در صورتی که شرایط برای فعال‌شدن این سازوکار مهیا شود دو سال زمان می‌برد تا این طرح عملی شود: «این طرح برای شرکت‌های مخابراتی تا سطح یک میلیون دالر هزینه خواهد داشت. فرض مثال یک کمپنی در این بخش سرمایه‌گذاری کند اما اگر دیتابیس وجود نداشته باشد سرمایه‌گذاری بی‌فایده می‌شود.»
علی‌حسن الهام، تحلیل‌گر و کنش‌گر عرصه انترنت و تکنولوژی اما عملی‌شدن این طرح در افغانستان را بیشتر از آن که تخنیکی بداند وابسته به اراده دولت و شرکت‌های مخابراتی می‌داند: «هر شرکت ارایه‌دهنده خدمات مخابراتی می‌تواند تلفن‌هایی را که در پلتفرم‌شان فعال است با آسانی ردیابی، مسدود و حتا به لیست سیاه اضافه کند که در صورت نیاز می‌تواند دوباره فعال کند.» آقای الهام اضافه می‌کند که راه‌اندازی و تطبیق این طرح پیچیده نیست و به اراده دولت و شرکت‌های مخابراتی بستگی دارد: «انجام این طرح بیشتر از این‌که راه‌حل تخنیکی داشته باشد به اراده دولت بستگی دارد و این کار می‌تواند به دولت در آوردن امنیت کمک کند.»