مینه حبیب
زنان در هر کشوری نیمی از جامعه را میسازند و در اقتصاد کشورها نقش بارز دارند. افغانستان کشوری است که آتش جنگ تمام بخشهای زندگی شهروندانش از جمله فعالیتهای زنان را درعرصههای اقتصادی متأثر ساخته است. فعالیت زنان در عرصههای اقتصادی رشد کُند داشته و سنتهای ناپسند نیز بر این فعالیتها تأثیرات منفی گذاشته است. اما زنان افغان با وجود همهی دشواریها با چالشهای موجود مبارزه میکنند. زنان افغان امروزه در افغانستان مصروف فعالیتهایاند که در گذشته این کارها را فقط مردان انجام میدادند و زنان در این بخشها هیچ نوع فعالیت نداشتند.
سکینه ۴۵ ساله (نام مستعار) باشنده قلعهچه بنیحصار کابل که مسئولیت تأمین مصارف سه دختر و سه پسر خانواده را به دوش دارد، در پیادهروهای شهر کابل، ماسکفروشی میکند. وی میگوید: «شوهرم در یکی از کارخانههای تولیدی کار میکرد و زمانی که ماشین دستاش را قطع کرد چند ماه بعد فوت کرد و من مجبور شدم تا با دستفروشی برای شش فرزند یتیم خود نان تهیه کنم.» سکینه روزانه ۱۵۰ تا ۲۰۰ افغانی بهدست میآورد و مجبور است تا از نگاههای تیزبین مردان خود را محفوظ بدارد و به کارش ادامه دهد.
با این وصف، نهادهایی که در راستای فعالیتهای اقتصادی زنان کار میکنند، فعالیت زنان را در بخشهای اقتصادی مهم و حیاتی میدانند. منیژه وافق، رییس اتاق تجارت و صنایع زنان افغانستان میگوید که در حال حاضر بیش از دوهزار و ۴۷۱ تن از زنان در بخشهای تجارت رسمی و بیشتر از ۵۴ هزار دیگر در بخش تشبثات غیررسمی فعالیت دارند. به گفتهی وافق، بر بنیاد سروی که از چگونگی سرمایهگذاری زنان تجارتپیشه در افغانستان انجام شده، نشان میدهد که زنان در بخشهای مختلف بیشتر از ۹۰ میلیون دالر امریکایی سرمایهگذاری کردهاند. وافق میگوید: «زنان از کارگران اقتصادی به فعالان اقتصادی مبدل شده و حالا در یک سال ۸۰۰ میلیون دالر فروش دارند و این فعالان اقتصادی تا حالا برای ۱۳۰ هزار زن کار ایجاد کردهاند.»
به باور فعالان حقوق زن، در صورتی که زمینهی آموزش برای زنان بیشتر فراهم شود آنان میتوانند در عرصههای اقتصادی نیز در جامعه فعالیتهای زیادی داشته باشند.
حمیرا قادری، یکی از فعالان حقوق زن میگوید با فراهمشدن زمینههای آموزش برای زنان، آنان میتوانند بیشتر به بازار کار وارد شوند و در فعالیتهای اقتصادی سهم بگیرند: «از نظر من آموزش زنان در افغانستان، با فعالیتهای اقتصاد آنان رابطهی تنگاتنگ دارد و تا زمانی که زنان آموزش نبینند، به استقلال اقتصادی دست نمییابند. اگر زنان بیشتر با سواد شوند و آموزش زنان اجباری شود، به همان اندازه سهمگیری آنان در فعالیتهای اقتصادی بیشتر میشود.»
شماری از کارشناسان تجارتی و اقتصادی افغانستان تأکید دارند که پیشرفت اقتصادی زنان به کاهش فقر اقتصادی و خشونتهای اجتماعی کمک میکند.
استاد مسعود، تحلیلگر مسائل اقتصادی میگوید: «رشد تجارت زنان به کاهش فقر اقتصادی جامعه، افزایش درآمد ملی و استقلال اقتصادی زنان کمک میکند تا جامعه بهسوی خودکفایی حرکت کند.» زنان که با وجود سنتهای نادرست حاکم بر جامعه دست به سرمایهگذاریهای کوچک و بزرگ زدهاند، اکنون از کارهایشان راضیاند و عاید خوبی دارند.
مینا رضایی که حدود سهونیم سال پیش در شهر کابل «کافه سمپل» را راه انداخته است، میگوید که از دیرزمان آرزو داشت که یک تجارت شخصی داشته باشد و برای زنان دیگر نیز شغل ایجاد کند. رضایی میگوید: «چون کشور ما یک کشور سنتی است، میخواهم به جهان ثابت کنم که زنان هم میتوانند تجارت کنند و دید منفی در برابر زنان نمیتواند مانع کار آنان شود.» رضایی افزود: «نهتنها سنتهای حاکم در جامعه، بلکه عدم حمایت دولت دشر عرصهی قرضهدهی، صدور جواز و مالیات از چالشهای فرا راه زنان تجارتپیشه در افغانستان است.»
به گفته وی با استخدام افرادی که خلاقیت داشته باشند، میخواهیم تجارت خود را پایدار نگهداریم. رضایی گفت که وقتی زنان از لحاظ اقتصادی متکی به خود شوند، دستشان به طرف شوهر و خانوادهشان دراز نیست و خشونتها در خانوادهها نیز کمتر میشود.
فخریه ابراهیمی ممتاز، بنیانگذار یوگا در افغانستان که حالا ۳۰ تن از دختران و زنان افغان را در بخش یوگا آموزش میدهد، میگوید: «من همیشه دنبال تغییر بودم و از کودکی همیشه به این فکر میکردم که چگونه بتوانم تغییر مثبت در جامعه بهوجود بیاورم تا بتوانم به زنان خدمت کنم.» اکنون که زنان انتظار صلح را دارند، فخریه میگوید که او با ورزش یوگا میخواهد پیام صلح را به جامعه تقدیم کند.
ممتاز افزود: «زنان در این سرزمین همیشه بهعنوان یک موجود ضعیف ظاهر شده و به همین دلیل، همواره با مشکلات زیادی مواجه بودهاند. چون زنان اصلیترین قربانیان جنگاند و با بیشترین مشکلات در ۴۰ سال جنگ گرفتار بودهاند. اما حالا با وجود نگرانیها از وضعیت سیاسی و مذاکرات صلح، زمینه فعالیتهای اجتماعی و اقتصادی برای زنان مساعد شده و باید از این فرصت استفاده کنند.»
زنان افغان با تولید لباسهای افغانی توانستهاند لباسهای سنتی را نهتنها در داخل کشور بلکه در بیرون از افغانستان نیز به مردم معرفی کنند.
محسنه ثاقب، مالک شرکت تولیدی لباس «جامه دیزان» که خود طراح لباس نیز است میگوید: «چهار سال قبل شروع به فعالیت نمودیم. ۶ نفر کارمند داشتیم و فعلا ۳۵ تن کارمند داریم. ۴۰۰ نفر از زنان با کارخانه تولیدی جامه دیزان همکارند و در خانه دستدوزی میکنند که ۸۰ درصد آنان را زنان تشکیل میدهند.» ثاقب افزود: «با وجود ناامنی، نبود مواد خام، نبود برق و عدم آینده روشن به خاطر نرسیدن افغانستان به صلح، من بهعنوان یک زن نمیخواهم کارمندانم را از دست بدهم و آنان نباید بیکار شوند. اگرچه با شیوع کرونا فروش ما کم شده اما تولید ما کاهش نیافته است و اکنون نهتنها در داخل کشور بلکه در بیرون از افغانستان نیز مشتری داریم.»
با این حال، شماری از بانوان در ولایتهای کشور مصروف کاشت و حاصلبرداری زعفراناند. آنان توانستهاند از این طریق علاوه بر رشد اقتصادی خود، برای زنان دیگر نیز زمینهی کار را فراهم کنند.
شفیقه عطایی، تولیدکننده و مسئول یک شرکت زعفران در پشتون زرغون ولایت هرات میگوید: «با ایجاد یک اتحادیه برای یک هزار تن از زنان زمینهی کار فراهم کردهام. زعفران از اقلام مهم صادراتی افغانستان بهشمار میرود.» اما بانو عطایی از کاهش قیمت زعفران، نبود ماشینآلات و صادرنشدن این متاع قیمتی شکایت دارد. وی میافزاید که امسال زنان در بخش زعفران تجارت خوبی نداشتهاند.
هرچند که شماری از فعالان حقوق زنان از سهمگیری فعال زنان در عرصههای اقتصادی سخن میگویند اما اتحادیه ملی کارکنان میگوید که در جریان کار حقوق و امتیازات خاصی که برای زنان باید در نظر گرفته شود، متأسفانه از سوی کارفرمایان رعایت نمیشود.
فخریه حبیبی، معاون اتحادیه کارگران افغانستان میگوید: «تلاش شود تا از سوی دولت تدابیر و اقدامات حمایوی از زنان کارگر صورت گیرد. چون زنان نسبت به مردان حقوق و امتیازات خاصی دارند که از سوی کارفرمایان کمتر رعایت میشود. مثلا در جریان بارداری برای زنان باید سهولتهای کاری بهوجود آید، چون یک زن نمیتواند در هنگام بارداری در عقب ماشین بایستد. برای زنان در جریان کار باید وقت داده شود تا به مدت نیم ساعت طفل خود را شیر بدهد و این مسایل متأسفانه از سوی کارفرمایان کمتر صورت میگیرد.»
وزارت اقتصاد نقش زنان را در توسعه اقتصادی و رسیدن به صلح ارزنده میداند. کریمه حامد فاریابی، وزیر اقتصاد میگوید: «در صورتی که صلح سراسری در افغانستان تأمین شود و برای محصولات تولیدی زنان بازاریابی شود، زنان زیادی تشویق میشوند به تجارت روی بیاورند و زمینهی کار برای بانوان فراهم میشود.»
وزیر اقتصاد افزود: «زنان میتوانند در راستای فعالیتهای تجاری نقش فعال داشته باشند. چنانکه حضرت بیبی خدیجه در صدر اسلام یک زن تجارتپیشه بود و در اشاعه و رشد تجارت برای زنان الگو قرار گرفته بود. حالا زنان افغان اگر سواد هم ندارند میتوانند در فعالیتهای اقتصادی سهم داشته باشند.» به گفته وی یک زن بیسواد در فاریاب توانسته است تا با ایجاد کورس آموزشی برای زنان استفاده از موبایل را آموزش بدهد و حسابهای فیسبوکی ایجاد کند.
با این همه اما دیده میشود که اعطای قرضههای کوچک به زنان باعث رشد اقتصادی شماری زیادی از خانوادهها شده است.
اجتماع زنان افغان به رهبری فتانه گیلانی، یکی از نهاد هایی است که در بخش اعطای قرضههای کوچک به زنان در افغانستان فعالیت دارد. این نهاد از سال ۲۰۰۲ تا حال به ۲۲ هزار خانواده قرضههای کوچک داده است. هدف این نهاد از اعطای قرضههای کوچک به زنان در افغانستان خودکفایی زنان و رشد اقتصادی خانوادهها میباشد.
باورمندیها براین است که اگر زنان در جامعه از سوی دولت و خانوادهها حمایت شوند، علاقهمندی آنان به کارهای تجاری بیشتر میشود و زنان بیشتری به فعالیتهای اقتصادی رو میآورند.
نوت۱: این گزارش بخشی از پروژه بنیاد فریدریش ایبرت برای به تصویرکشیدن و برجستهکردن نقش زنان در توسعه اقتصادی است. عکسهای بیشتر و گزارش انگلیسی را با کلیک روی این لینک میتوانید مشاهده کنید.
نوت۲: نظرات بیانشده در این گزارش لزوما از بنیاد فریدریش ایبرت نیست.