ساختمانی در کنار زندان مرکزی هرات با حصارهای بلند دست‌کم ۱۰۳ کودک به‌شمول دو دختر را در خود جای داده که دوران حجزشان را سپری می‌کنند. این‌جا مرکز تربیت و اصلاح کودکان است. هرچند این‌جا زندان نیست، اما شماری از کودکان در این مرکز مدعی‌اند که شرایطشان دست‌کمی از زندان ندارد. این کودکان در گفت‌وگو با اطلاعات روز می‌گویند شرایط زندگی در این مرکز سخت و دشوار است. مشکلات غذا و جای، دسترسی‌نداشتن به سرگرمی و آموزش عمده‌ترین مشکلات در این مرکز است.
آنان می‌گویند که بیشتر از وقت‌شان را در اتاق‌های ۱۲نفره سپری می‌کنند و شرایطشان هیچ فرقی با زندانیان در زندان ندارند. می‌گویند به مشکلات روانی دچار شده‌اند. مسئولان این مرکز نیز تأیید می‌کنند که بیشتر کودکان در این مرکز از مشکلات روانی رنج می‌برند. حتا کودکانی هم بوده‌اند که بهدلیل شرایط حاد بیماری روانی، راهی شفاخانه نیز شده‌اند.
«مثل یک زندانی»
نذیراحمد ۱۶ سال دارد و به جرم قتل به هفت سال حبس محکوم به زندان شده است. او حدود یک سال پیش با چاقو یک تن را در ولسوالی گذره به قتل رساند، اما تصور نمی‌کرد که قاتل شود و پایش به مرکز اصلاح و تربیت کودکان باز شود.
این قتل زندگی وی با هشت عضو خانواده‌اش را دگرگون کرد. خانواده تنها نان‌آور‌شان را از دست دادند و خودش آزادی را. اما شرایط در مرکز اصلاح و تربیت کودکان هرات و سپری‌کردن بیشتر اوقات در اتاق، باعث مبتلاشدن نذیراحمد به بیماری‌های شدید روانی شده است.
او به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که طی سه تا چهار روز، تنها دو ساعت آنان حق سرگرمی در بیرون از اتاق را دارند و این وضعیت روانی‌شان را خراب‌تر می‌کند: «در این مرکز زندگی سخت تیر می‌شود. تشویش پدر و مادرم را دارم. پدر من گادی دارد و کار نمی‌تواند و من هم زندان هستم، کاری به آنان نمی‌توانم. همیشه مجبورم که در مورد زندگی خود فکر کنم. برخی روزها گریه می‌کنم، چرا که نه فوتبال، نه والیبال و نه هم وسایل ورزشی این‌جا است. فقط ما داخل اتاق نشسته‌ایم، مثل یک زندانی.»
کودکان می‌گویند که از چند ماه به این‌سو، دوره‌های آموزشی در مرکز اصلاح و تربیت تعطیل شده و به همین دلیل آنان مجبورند که بیشتر وقت‌شان را در داخل اتاق‌های این مرکز سپری کنند. نذیراحمد گاهی نزد روان‌شناس مرکز تربیت و اصلاح کودکان هرات مراجعه می‌کند.
بی‌سرنوشتی
نجیب‌الله ۱۷ ساله، به اتهام قاچاق مواد مخدر بازداشت شده و به بیش از دو سال محکوم به زندان شده است. او نیز سرنوشت مشابه با نذیراحمد دارد و می‌گوید از بیماری شدید روانی رنج می‌برد. او به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که با تأخیر در رسیدگی به پرونده‌اش در دادگاه استیناف هرات و همچنین سپری‌کردن بیشتر وقت در اتاق‌های مرکز اصلاح و تربیت کودکان حس یک زندانی را دارد. او می‌گوید که دوره‌های آموزشی در مرکز اصلاح و تربیت وجود ندارد: «تقریبا ۹ ماه هر روز تا شام چرت می‌زدم و گریه می‌کردم. حالا کمی بهتر شدم. باید هواخوری در زندان بیشتر باشد، تا وضعیت ما خوب شود.»
نجیب‌الله در پی شدت‌گرفتن مشکلات روانی‌اش دو بار به شفاخانه مرکزی هرات مراجعه کرده است: «من را به شفاخانه بردند، بهدلیل مشکلات روانی. دروازه بالای ما در اتاق بسته بود و در داخل اتاق با دیگر زندانی‌ها چرت می‌زدیم. آن وقت تلویزیون هم نداشتیم و به همین علت بیماری روانی من زیاد شد و من را به شفاخانه بردند.»
«دیوانه می‌شویم»
وضعیت روانی جاوید ۱۶ ساله نسبت به دو تن دیگر شدیدتر است. او یک تن را با ضرب چاقو به قتل رسانده و به چهارونیم سال حبس محکوم به زندان شده و در کنارش پدر و دو برادرش نیز به جرم هم‌دستی با وی به زندان محکوم شدند.
او هفت ماه از حجزش را سپری کرده و به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که از شدت درد و تنهایی، بارها سر خود را به دیوار زندان کوبیده است: «ما را به هواخوری و ورزش ببرند تا روحیه‌ی ما شاد شود و اگر همین قسم داخل اتاق‌ها باشیم، وضعیت ما بدتر می‌شود. هر چهار روز ما را به هواخوری می‌برند و آخر دیوانه می‌شویم.»
فهیم صدیقی، کارمند روانی–اجتماعی مرکز اصلاح و تربیت کودکان هرات به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که بیشتر کودکان و نوجوانان در این مرکز به بیماری‌های افسردگی، اضطراب و مرگی مبتلایند و در صورتی‌که محیط مناسب برای سرگرمی و حرفه برای آنان فراهم نشود، بیماری‌های‌شان تشدید می‌شود: «تلاش ما در مرکز اصلاح این است که از شدت بیماری‌های روانی بکاهیم. ما مرتب با خانواده‌های این کودکان صحبت می‌کنیم و برای خود این کودکان هم مشوره می‌دهیم تا حالت روانی‌شان خراب‌تر از این نشود.»
او از نهادهای عدلی و قضایی می‌خواهد که به پرونده‌های کودکان و نوجوانان به‌گونه‌ی سریع رسیدگی کنند، تا از این طریق گامی برای کاهش مبتلایان به بیماری روانی در مرکز اصلاح و تربیت برداشته شود.
خالد فقیرزاده، سرپرست آمریت مرکز اصلاح و تربیت کودکان هرات در گفت‌وگو با روزنامه اطلاعات روز، از تلاش برای بهبود وضعیت بودوباش کودکان اطمینان می‌دهد و تأکید دارد که با همکاری دو روان‌شناس، برای درمان کودکان مبتلا به بیماری‌های روانی اقدام می‌کنند.
او می‌گوید که تا کم‌تر از یک هفته‌ی دیگر پس از وقفه‌ی شش‌ماهه بهدلیل شیوع کرونا، دوره‌های آموزش فن و حرفه آغاز می‌شود و وضعیت روانی کودکان نیز بهبود پیدا می‌کند: «بالاخره کودکی که به مرکز اصلاح می‌آید، محیط مثل خانواده نیست و بسته است و این فشار روحی و روانی بر سر کودک می‌آورد. ما کوشش می‌کنیم که فشارها کم‌تر شود.»
مشکلات غذایی
درکنار مشکلات دیگر، کودکان در این مرکز از مشکلات غذایی نیز شکایت دارند. این کودکان ادعا می‌کنند که کیفیت غذا هر روز پایین آمده و آنان را بیمار کرده است.
نذیراحمد می‌گوید، بهدلیل غذای نامناسب از مشکلات معده رنج می‌برد: «غذا چند وقت پیش خوب بود، اما حالا غذا خراب شده. وقتی غذا را می‌خوریم، شب معده‌درد و بیمار می‌شویم.» او مدعی است که بیشتر روزها برای‌شان کچالو جوش داده و یا آش می‌دهند و تنوع در غذا هم وجود ندارد.
اما خالد فقیرزاده، سرپرست آمریت مرکز اصلاح و تربیت کودکان هرات، ادعای کودکان را در پیوند به کیفیت پایین غذا را نمی‌پذیرد: «ما مشکل غذایی نداریم و هر شب گوشت توزیع می‌کنیم و در افطار هم برای کودکان آش و قورمه توزیع می‌کنیم. کیفیت غذا در مرکز اصلاح و تربیت نه‌تنها که پایین نیامده، بلند هم رفته است.»
در ماه ۴۶ قانون تنظیم امور زندان‌ها در مورد مراکز اصلاح و تربیت کودکان آمده است: «در مرکز هر ولایت یک مرکز اصلاح و تربیت کودکان به‌طور معیاری با رعایت استندردهای بین‌المللی و حقوق‌بشری برای محجوزین با نظر داشت جنیسیت و امکانات مالی دولت تأسیس می‌گردد.»
انجمن وکلای مدافع در غرب کشور به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که شرایط این‌چنینی در مرکز اصلاح و تربیت کودکان، چندین ماده قانون را نقض می‌کند.
رفیع نادری، رییس انجمن وکلای مدافع زون غرب می‌گوید که هدف نگه‌داری کودکان در مراکز اصلاح و تربیت کودکان در کل بازپروری، اصلاح و آموزش است و باید شرایط این مراکز زمینه برای رشد این کودکان در بخش‌های آموزشی و حرفه‌ای فراهم سازد.
او معتقد است که در صورت مبتلاشدن کودکان به بیماری‌های روانی بهدلیل نداشتن سرگرمی و شرایط سخت‌گیرانه در مراکز اصلاح و تربیت، قانون حمایت از حقوق کودکان، قانون رسیدگی به تخلفات کودکان، قانون تنظیم امور زندان‌ها و کنوانسیون حقوق کودک نقض شده است.