اشاره: ساعات نخست روز جمعه دولت اسرائیل اعلام کرد که «کابینه امنیت سیاسی به اتفاق آرا و توصیه همه مقامات امنیتی، ابتکار مصر برای آتش‌بس بی‌قید و شرط دوجانبه را پذیرفت، که در موعد بعدی اعمال خواهد شد.» آتش‌بس میان اسرائیل و حماس به ابتکار مصر به اجرا درآمده و به ۱۱ روز درگیری میان دو طرف پایان می‌دهد. طی جنگ اخیر غزه دست‌کم ۲۳۰ فلسطینی به‌شمول زنان و کودکان کشته شدند. اسرائیل نیز گزارش داده که در نتیجه‌ی راکت‌پراکنی حماس به این کشور دست‌کم ۱۲ اسرائیلی کشته شده است. کابینه امنیتی اسرائیل پس از یک جلسه شبانه اعلام کرده که طرح آتش‌بس پیشنهادی مصر «به‌طور متقابل و بدون قید و شرط خواهد بود.»
***
بیست و هفت روز قبل از این‌که اولین راکت از غزه به سمت اسرائیل شلیک شود، جوخه‌ای از مأموران پولیس اسرائیل وارد مسجد الاقصی در اورشلیم/بیت‌المقدس شدند، مأموران فلسطینی را کنار زدند، از حیاط بزرگ مسجد گذشتند و سیم بلندگوهایی را که از چهار مناره‌ی این مسجد برای مسلمانان اذان پخش می‌کرد قطع کردند.
شب ۱۳ اپریل بود، مصادف با روز اول ماه مبارک رمضان برای مسلمانان و در اسرائیل، «روز یادبود» از کسانی که برای دفاع از این کشور جان داده‌اند. رییس‌جمهور اسرائیل در غرب مسجد الاقصی در کنار «دیوار ندبه»، مقدس‌ترین مکان مذهبی یهودیان در اورشلیم/بیت‌المقدس، درحال سخنرانی بود. مقامات اسرائیلی نگران بودند که صدای اذان مانع شنیدن سخنرانی رییس‌جمهور شود.
شش مقام مسجد الاقصی ــ که سه تن‌شان از نزدیک شاهد صحنه بودند ــ ماجرای قطع‌شدن سیم بلندگوهای مسجد توسط مأموران پولیس اسرائیل را تأیید کردند. پولیس اسرائیل حاضر به اظهارنظر در این خصوص نشد. ماجرا در خارج از اورشلیم/بیت‌المقدس به ندرت موردتوجه قرار گرفت.
اما حالا که به ماجرای یک ماه قبل و یورش مأموران اسرائیلی به مسجد الاقصی (یکی از مقدس‌ترین مکان‌های دینی برای مسلمانان) نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم که ماجرای قطع سیم بلندگو تنها یکی از چندین اقدامی بود که منجر به از سرگیری ناگهانی جنگ بین اسرائیل و حماس (گروه شبه‌نظامی حاکم بر نوار غزه) و شعله‌ورشدن ناآرامی‌های داخلی بین فلسطینی‌ها و یهودیانِ سراسر اسرائیل شد.
شیخ اکریما صبری، مفتی اعظم اورشلیم/بیت‌المقدس می‌گوید که یورش مأموران اسرائیلی به مسجد الاقصی برای قطع سیم بلندگوهای این مسجد «یک نقطه عطف بود.» او می‌گوید که اقدامات مأموران اسرائیلی باعث شد اوضاع وخیم شود.
این «وخامت» به مراتب ویران‌گرتر، گسترده‌تر و سریع‌تر از آنچه بود که تصور می‌شد. آنچه در محوطه مسجد الاقصی در روز اول ماه رمضان رخ داد، نه‌تنها به شدیدترین درگیری بین اسرائیل و حماس و مرگ حدود ۲۳۰ نفر در غزه و ۱۲ نفر در اسرائیل منجر شد، بلکه موجی از زدوخوردهای خیابانی را در شهرک‌های عرب و یهودنشین اسرائیل به جریان انداخت.
روز جمعه هفته گذشته با گسترش ناآرامی‌ها به «کرانه باختری» ۱۱ فلسطینی توسط نیروهای اسرائیلی کشته شدند. این کشتار به موشک‌پراکنی از یک اردوگاه مهاجران فلسطینی در لبنان (به سمت اسرائیل)، راهپیمایی اعتراضی اردنی‌ها به سمت مرز اسرائیل و حتا برای مدت کوتاهی عبور برخی از معترضان لبنانی از مرزهای جنوبی لبنان به خاک اسرائیل شد.
دامن بحران درحالی گسترده شد که حکومت اسرائیل برای بقای خودش دست و پا می‌زد، حماس به دنبال گسترش نقش خود درون جنبش فلسطین بود و نسل جدیدی از فلسطینی‌ها برای دفاع از ارزش‌ها و اهداف خود بسیج می‌شدند. همچنین بحران فعلی، به گفته‌ی «اورهام بورگ»، رییس سابق پارلمان اسرائیل و رییس سابق «سازمان جهانی صهیونیسم»، پیامد سال‌ها محاصره و تحریم غزه، دهه‌ها اشغال کرانه باختری توسط اسرائیل و ده‌ها سال تبعیض حکومت اسرائیل علیه فلسطینی‌ها/اعراب ساکن این کشور است. او می‌گوید: «اورانیوم از قبل غنی شده بود، فقط نیاز به ماشه داشت. ماشه هم مسجد الاقصی بود.»
از آخرین درگیری شدید اسرائیل با حماس، هفت سال و از آخرین قیام یا «انتفاضه» فلسطینی‌ها علیه حکومت اسرائیل، ۱۶ سال می‌گذرد.
هنگامی که دونالد ترمپ، رییس‌جمهور پیشین ایالات متحده شهر اورشلیم را به‌‌عنوان پایتخت اسرائیل به رسمیت شناخت و سفارت ایالات متحده را به آن‌جا منتقل کرد، هیچ ناآرامی قابل ملاحظه‌ای در اورشلیم/بیت‌المقدس رخ نداد. پس از عادی‌شدن روابط چهار کشور عربی با اسرائیل (که در نتیجه آن این اجماع دیرینه‌ی ملل عرب که تا زمانی که درگیری فلسطین و اسرائیل حل نشود هرگز روابط خود را با اسرائیل عادی‌سازی نخواهند کرد، نقض شد) نیز هیچ اعتراض گسترده‌ای صورت نگرفت.
دو ماه پیش، کمتر کسی در تشکیلات نظامی اسرائیل انتظار چنین بحرانی را داشت. در جلسات خصوصی، مقامات نظامی اسرائیل می‌گفتند که بزرگ‌ترین تهدید، هزار مایل دورتر از ایران یا مرزهای شمالی لبنان، متوجه اسرائیل است. به گفته یک دیپلمات، هنگامی که دیپلمات‌ها در ماه مارچ با دو جنرالِ ناظر بر امور اداری نظامیان اسرائیل در غزه و کرانه باختری گفت‌وگو کردند، متوجه شدند که هردو جنرال انتظار ندارند خشونت قابل‌توجهی در این مناطق رخ دهد و ظاهرا از یک دوره طولانی آرامی نسبی لذت می‌بردند.
غزه درگیر مقابله با همه‌گیری کووید۱۹ بود. اکثر جناح‌های سیاسی اصلی فلسطینی به‌شمول حماس، منتظر انتخابات مجلس فلسطین بودند که قرار است در ماه می برای اولین‌بار پس از ۱۵ سال برگزار شود. در غزه، جایی که محاصره اسرائیل نرخ بیکاری را حدود ۵۰ درصد افزایش داده است، محبوبیت حماس درحال کاهش بود و فلسطینی‌ها به‌طور فزاینده‌ای درباره‌ی ضرورت اولویت‌بندی اقتصادی بر جنگ صحبت می‌کردند.
اما این حال و هوا از ماه اپریل به تدریج شروع به تغییر کرد.
نماز شب اول رمضان در تاریخ ۱۳ اپریل در مسجد الاقصی درحالی برگزار می‌شد که «روون ریولین»، رییس‌جمهور اسرائیل در غرب مسجد درحال سخنرانی بود.
شیخ صبری، یکی از مسئولان امور عمومی مسجد الاقصی می‌گوید که رهبری مسجد الاقصی (که تحت نظارت دولت اردن کار می‌کند) درخواست اسرائیل مبنی بر جلوگیری از پخش اذان در طول سخنرانی رییس‌جمهور اسرائیل را رد کرده و این درخواست را بی‌احترامی دانسته بود.
بنابراین در آن شب پولیس اسرائیل به مسجد یورش برد و سیم بلندگوها را قطع کرد.
شیخ صبری می‌گوید: «بدون تردید، برای ما روشن بود که پولیس اسرائیل می‌خواهد به مسجد و ماه مبارک رمضان هتک حرمت کند.»
سخنگوی رییس‌جمهور اسرائیل ابتدا قطع سیم بلندگوهای مسجد الاقصی توسط پولیس اسرائیل را تکذیب کرد، اما بعدا گفت که این مسأله را دوباره بررسی خواهند کرد.
این ماجراها اگر پارسال اتفاق می‌افتاد، احتمالا این قدر بیخ پیدا نمی‌کرد.
اما ماه گذشته چندین عامل به‌طور ناگهانی و غیرمنتظره دست به دست هم دادند و باعث شدند یک حادثه نه‌چندان مهم به یک بحران تبدیل شود.
نوعی حس ضرورت احیای هویت ملی در میان جوانان فلسطینی، نه‌تنها در قامت مقاومت در برابر حمله متوالی به مسجد الاقصی، بلکه در شکل اعتراض علیه وضعیت شش خانواده فلسطینی که از خانه‌های‌شان در اسرائیل بیرون رانده شده‌اند، تبارز یافت. همچنین این برداشتِ نتانیاهو که نخست باید به نارضایتی جبهه راست افراطی اسرائیل رسیدگی کند، باعث شد که انگیزه چندانی برای رسیدگی به ناآرامی‌های پیرامون خود نداشته باشد.
به میان آمدن یک خلأ سیاسی ناگهانی در فلسطین، و اعتراض مردمی که در برابر اقدامات مأموران اسرائیلی شکل گرفته بود، به حماس فرصت داد تا زور خود را به کار اندازد.
پویایی‌ها در فلسطین اسرائیل را غافل‌گیر کرد. اسرائیلی‌ها از خودراضی بودند. این از خودراضی‌بودن‌شان به موجب حکومت راست افراطی است که خواسته‌های فلسطینی‌ها مبنی بر برابری و سهم در مملکت‌داری را به‌‌عنوان مشکلاتی می‌دید که باید مهار شود، نه خواسته‌هایی که باید مورد رسیدگی قرار گیرد.
«آمی ایالون»، رییس سابق «آژانس اطلاعاتی داخلی» اسرائیل می‌گوید: «ما باید بیدار شویم. ما باید رویکرد خود را در مورد همه این مسائل تغییر دهیم. ما باید این برداشت خود را که وضعیت موجود، وضعیت پایدار و مطلوب است، کنار بگذاریم.»
بلافاصله پس از حادثه بلندگوهای مسجد، پولیس تصمیم گرفت یک میدان محبوب را به روی مردم ببندد. این میدان در نزدیکی «دروازه دمشق»، یکی از اصلی‌ترین ورودی‌های «شهر قدیمی اورشلیم/بیت‌المقدس»، واقع شده است. جوانان فلسطینی معمولا شب‌های ماه مبارک رمضان در آن میدان جمع می‌شوند.
«میکی روزنفلد»، سخنگوی پولیس اسرائیل گفت که میدان را برای جلوگیری از تجمع و دفع خشونت احتمالی بستند.
اما برای فلسطینی‌ها، این خود یک توهین دیگر بود. بستن میدان منجر به اعتراضاتی شد که به نوبه خود به درگیری شبانه بین پولیس و جوانانی انجامید که سعی در بازپس‌گیری میدان داشتند.
از نظر پولیس، این اعتراضات یک «بی‌نظمی» بود که باید «کنترل» می‌شد. اما برای بسیاری از فلسطینی‌ها، بیرون رانده‌شدن از میدان، اهانت جزئی بود که نارضایتی‌های عمیق‌تر و خفته را بیدار کرد.
اکثر ساکنان فلسطینی بیت‌المقدس شرقی، که اسرائیل در طول جنگ اعراب و اسرائیل (سال ۱۹۶۷) آن‌را اشغال و بعدا به قلمرو اسرائیل الحاق کرد، خودشان را شهروند اسرائیل نمی‌دانند. آن‌ها می‌گویند که گرفتن تابعیت اسرائیل به معنای مشروعیت‌‌دادن به یک قدرت اشغال‌گر است. از این‌رو آن‌ها رأی هم نمی‌توانند بدهند.
بسیاری از آن‌ها احساس می‌کنند که به تدریج از بیت المقدس بیرون رانده می‌شوند. محدودیت‌های ساخت‌وساز آن‌ها را مجبور می‌کند که یا شهر را ترک کنند یا مسکن غیرقانونی بسازند که خود در برابر دستور تخریب حکومتی آسیب‌پذیر است. بنابراین تصمیم اسرائیل مبنی بر جلوگیری از دسترسی فلسطینی‌ها به یک فضای مشترک، تبعیضی را که بسیاری از فلسطینی‌های اسرائیل‌نشین در تمام عمر خود احساس کرده‌اند، چندبرابر و شدیدتر می‌کند.
ماجد القیمری ۲۷ ساله که در بیت المقدس شرقی قصابی دارد، می‌گوید: «احساس می‌کنیم که آن‌ها سعی دارند حضور ما را از شهر برچینند. ما احساس می‌کنیم که باید در برابر آن‌ها بایستیم و بگوییم که ما از این‌جا هستیم.»
درگیری‌ها در دروازه دمشق پیامدهای خاص خود را داشت. اواخر همان هفته جوانان فلسطینی به یهودیان حمله کردند. برخی از آن‌ها ویدیوهایی را در تیک تاک بارگذاری کردند که توجهات را به خود جلب کرد. این اقدام آن‌ها خیلی زود به انتقام‌جویی‌های سازمان یافته از جانب یهودیان منجر شد.
در ۲۱ اپریل درست یک هفته پس از حمله پولیس به مسجد الاقصی، چند صد نفر از اعضای یک گروه یهودی راست افراطی موسوم به «لهاوا»، با راهپیمایی از مرکز اورشلیم/بیت‌المقدس شعار «مرگ بر اعراب» را سر دادند و به رهگذران فلسطینی حمله کردند. در یک ویدیو، گروهی از یهودیان درحال حمله بر خانه یک فلسطینی دیده می‌شوند و در ویدیویی دیگر گروهی از یهودیان به رانندگانی که تصور می‌کنند فلسطینی باشند، حمله کرده‌اند.
دیپلمات‌های خارجی و رهبران مردمی تلاش کردند حکومت اسرائیل را متقاعد کنند که حداقل با بازگشایی میدان دروازه دمشق تنش در اورشلیم/بیت‌المقدس را کاهش دهد. اما به گفته شخصی که در این تلاش‌ها مشارکت داشته، دیپلمات‌ها و رهبران جوامع متوجه شدند که حکومت حواسش به جاهای دیگری پرت و به این مسأله بی‌علاقه است.
آقای نتانیاهو پس از انتخابات ماه مارچ (چهارمین انتخابات طی و سال اخر در اسرائیل) که بدون پیروزی مشخص نامزدی پایان یافت، درگیر مذاکرات برای تشکیل ائتلاف بود. او برای تشکیل ائتلاف مجبور بود که چند قانون‌گذار راست افراطی را متقاعد کند تا به او بپیوندند.
یکی از آن‌ها «ایتامار بن گویر»، وکیل سابق گروه «لهاوا» است که گفته شهروندان عرب باید از اسرائیل اخراج شوند. بن گویر شهروندان عرب اسرائیل را شهروندان غیروفادار به اسرائیل می‌داند و تا همین اواخر پرتره‌ای از «باروخ گلدشتاین» در اتاق نشیمن خانه‌اش آویزان بود. گلدشتاین یک یهودی افراطی بود که در سال ۱۹۹۴ حدود ۲۹ فلسطینی را در «هبرون/الخلیل» قتل عام کرد.
آقای نتانیاهو متهم شده که با خودداری از رسیدگی به تنش‌ها در اورشلیم/بیت‌المقدس، سعی دارد دل امثال آقای بن گویر را به دست آورد و با ایجاد یک بحران، اسرائیلی‌ها را دور خود بسیج کند.
«انشل فِفِر»، تحلیل‌گر سیاسی و نویسنده زندگی‌نامه نتانیاهو می‌گوید: «نتانیاهو مخترع تنش‌ها بین یهودیان و اعراب نیست. این تنش‌ها قبل از تأسیس اسرائیل وجود داشتند. اما طی دوره طولانی که او در قدرت بوده، بارها و بارها به این تنش‌ها دامن زده تا از آن سود سیاسی ببرد. حالا هم به‌‌عنوان یک رهبر نتوانسته آتشی را که شعله‌ور شده خاموش کند.»
«مارک ریگف»، مشاور ارشد آقای نتانیاهو این تحلیل را رد می‌کند. او می‌گوید: «اصل ماجرا دقیق برعکس این تحلیل است. نتانیاهو تمام توان خود را به‌کار بسته تا سعی کند آرامش برقرار کند.»
در ۲۵ اپریل، حکومت اسرائیل از تصمیم خود در مورد میدان خارج از دروازه دمشق کوتاه آمد. اما بعدا موجی از تحولات گره مشکل را کورتر کرد.
مورد اول اخراج شش خانواده فلسطینی از محله فلسطینی‌نشین شیخ جراح در بیت المقدس شرقی بود. با نزدیک‌شدن مهلت اعلام تصمیم نهایی دادگاه در مورد پرونده‌ی آن‌ها، اعتراضات مرتبا در طول ماه اپریل برگزار شد. اما این اعتراضات پس از آن‌که فلسطینی‌ها بین وقایع دروازه دمشق و مخمصه ساکنان فلسطینی اسرائیل نوعی رابطه یافتند، شدت یافت.
«صلاح دیاب»، رهبر جامعه‌ای در شیخ جراح، که پایش در حمله اخیر پولیس به خانه‌اش شکسته، می‌گوید: «آنچه را اکنون در شیخ جراح یا الاقصی یا دروازه دمشق می‌بینید، به‌خاطر بیرون‌راندن ما از بیت المقدس است. محله‌ای که من در آن زندگی می‌کنم، تازه شروع این پاکسازی است.»
پولیس گفت که آن‌ها فقط به خشونت معترضان در شیخ جراح پاسخ داده‌اند، اما ویدیوها و تصاویر منتشرشده نشان می‌داد که آن‌ها خودشان دست به خشونت زده‌اند. با پخش این تصاویر در اینترنت، محله شیخ جراح به کانون تجمع فلسطینی‌های سرزمین‌های اشغالی و همچنین کانون توجه جامعه دیاسپورای فلسطینی تبدیل شد.
«جِهان بسیسو»، شاعر فلسطینی ساکن لبنان می‌گوید که آنچه بر خانواده‌های فلسطینی در اسرائیل می‌گذرد «تجربه‌ی مشترک هر فلسطینی آواره و مهاجر است.»
همچنین وضعیت ساکنان محله شیخ جراح بخشی از تبعیض نهفته در قوانین اسرائیل را نیز برجسته می‌کند: قوانین اسرائیل به یهودیان اجازه می‌دهد تا در بیت المقدس شرقی زمینی را که قبل از سال ۱۹۴۸ متعلق به یهودیان بوده، پس بگیرند. اما فرزندان صدها هزار فلسطینی که در سال ۱۹۴۸ از خانه‌های خود فراری شدند، هیچ امکان حقوقی‌ای برای بازپس‌گیری زمین‌های خانوادگی خود ندارند.
خانم بییسو می‌گوید: «این‌که ببینی مردم را دوباره از خانه‌های‌شان بیرون می‌رانند، واقعا آزاردهنده و تحریک‌کننده است. این اقدامات بسیار تحریک‌کننده است و بسیار بسیار آشنا؛ حتا اگر یک میلیون مایل از آن دور باشید.»
در ۲۹ اپریل محمود عباس، رییس‌جمهور تشکیلات خودگردان فلسطین انتخابات این کشور را لغو کرد. او نگران نتیجه تحقیرآمیز انتخابات برای خودش بود. این تصمیم باعث شد که آقای عباس ضعیف به‌نظر برسد.
حماس فرصت را از دست نداد و به‌‌عنوان مدافع بیت‌المقدس وارد صحنه شد.
«مخایمار ابوسادا»، کارشناس امور سیاسی دانشگاه الازهر در شهر غزه می‌گوید: «حماس فکر می‌کرد که با این کار نشان می‌دهند که آن‌ها از توانایی بیشتری برای رهبری فلسطینی‌ها برخوردارند.»
در ۴ می، شش روز قبل از آغاز جنگ، «محمد دیف»، فرمانده نظامی حماس، بیانیه عمومی کم‌سابقه‌ای را ایراد کرد. او گفت: «این آخرین اخطار ماست. اگر تجاوز به مردم ما در محله شیخ جراح به سرعت متوقف نشود، ما نظاره‌گر نخواهیم ماند.»
گرچه هنوز وقوع جنگ بعید به‌نظر می‌رسید، اما خیلی زود اتفاقی که نباید می‌افتاد، افتاد: یورش پولیس اسرائیل به مسجد الاقصی در روز جمعه تاریخ ۷ می.
حوالی ساعت هشت شب، نیروهای پولیس مجهز با گاز اشک‌آور، نارنجک‌های گیج‌کننده (بمب صوتی) و گلوله‌های رابری به محوطه مسجد سرازیر شدند و چندین ساعت با معترضانی که سنگ پرتاب می‌کردند، درگیر شدند. پزشکان می‌گویند در نتیجه این درگیری صدها نفر زخمی شد.
پولیس اسرائیل گفت که سنگ‌اندازها درگیری را شروع کردند، اما چندین تن از نمازگزاران گفتند که نیروهای پولیس اول درگیر شدند.
ضربه اول از هرکس بوده باشد مهم نیست، اما منظره نارنجک‌های گیج‌کننده و گلوله‌های رابری در داخل نمازخانه یکی از مقدس‌ترین مکان‌ها در دین اسلام آن‌هم در آخرین جمعه ماه رمضان و در یکی از مقدس‌ترین شب‌های این ماه، به‌‌عنوان توهین شدید به تمام مسلمانان تلقی شد.
«شیخ عمر الکسوانی»، یکی دیگر از اعضای رهبری مسجد الاقصی، ساعاتی پس از این درگیری در مصاحبه‌ای گفت: «مسأله یهودی‌سازی شهر اورشلیم/بیت‌المقدس است. مسأله بازداشتن مردم از رفتن به الاقصی است.»
صحنه برای نمایش دراماتیک روز دوشنبه ۱۰ می کم‌کم آماده شده بود. جلسه نهایی دادگاه درباره شیخ جراح در «روز اورشلیم/بیت‌المقدس»، روزی که در آن یهودیان یک‌پارچه‌شدن شهر اورشلیم/بیت‌المقدس را پس از تصرف بیت المقدس شرقی (در سال ۱۹۶۷) جشن می‌گیرند، برگزار شد.
ناسیونالیست‌های یهودی معمولا با راهپیمایی در «محله مسلمانان‌ها» در شهر قدیمی اورشلیم و تلاش برای بازدید از «کوه معبد» یا «حرم شریف قدس»، جایی که مسجد الاقصی در آن ساخته شده، این روز را جشن می‌گیرند.
پیش‌رو بودن راهپیمایی روز اورشلیم/بیت‌المقدس، تنش‌ها بر سر الاقصی و احتمال صدور دستور تخلیه در شیخ جراح هر سه یکجا شده زمینه را برای چیزی خطرناک آماده می‌کرد.
حکومت اسرائیل با به تعویق انداختن جلسه دادگاه عالی درباره‌ی تخلیه شیخ جراح و صدور دستوری برای منع ورود یهودیان به محوطه‌ی مسجد تلاش کرد تنش‌ها را فرو نشاند.
اما پولیس اسرائیل اوایل صبح روز دوشنبه پس از آن‌که فلسطینی‌ها در آماده‌باش برای درگیری با پولیس و یهودیان راست افراطی سنگ جمع‌آوری کردند دوباره به مسجد الاقصی یورش برد. ویدیوها و تصاویر برای دومین بار طی فقط سه روز، صحنه‌های شلیک نارنجک گیج‌کننده و گلوله‌های رابری را به چهار طرف محوطه مسجد نشان می‌داد.
در آخرین لحظه، حکومت اسرائیل پس از دریافت گزارش اطلاعاتی درباره خطر تشدید تنش‌ها در صورت ادامه این زنجیره، مسیر راهپیمایی روز اورشلیم/بیت‌المقدس را به جایی دور از محله مسلمانان تغییر داد.
اما دیگر خیلی دیر شده بود. تا آن‌زمان، ارتش اسرائیل دستور خروج غیرنظامیان از غزه را صادر کرده بود.
حوالی ساعت ۶ عصر روز دوشنبه ۱۰ مِی، راکت‌پراکنی حماس از غزه آغاز شد.
***
پاتریک کینگزلی، رییس دفتر نیویورک تایمز در اورشلیم تحولات اسرائیل و سرزمین‌های اشغالی را پوشش می‌دهد. او در بیش از ۴۰ کشور روزنامه‌نگاری کرده، دو کتاب نوشته و پیش از نیویورک تایمز، بحران مهاجرت و خاورمیانه را برای گاردین پوشش می‌داد.