اوضاع در ولسوالی‌هایی که در دو ماه اخیر به‌دست طالبان افتاده آشفته است. خدمات ملکی که پیش از این در ولسوالی‌ها از سوی دولت ارائه می‌شد، متوقف شده و اکثر اداره‌هایی که قبلا خدمات عمومی ارائه می‌کرد، مسدودند. طالبان در این مدت صرف اصول‌های رفتاری دست‌وپاگیر و به‌شدت متحجرانه وضع کرده و از ارائه خدمات برای باشندگان ولسوالی‌ها عاجز بوده‌اند. بااین‌حال، این گروه می‌گوید معمولا پیش از این نیز برای هر ولسوالی تشکیلات داشته و با سقوط ولسوالی‌ها، تشکیلات این گروه جای کارمندان دولتی را پر کرده‌اند. حکومت افغانستان می‌گوید که با سقوط ولسوالی‌ها عرضه‌ی خدمات به باشندگان آن متوقف شده است.
ولسوالی چاه‌آب ولایت تخار حدود یک ماه پیش به‌دست طالبان سقوط کرد. مدیر، باشنده‌ی مرکز این ولسوالی که به دلایل امنیتی خواست صرف با همین نام یاد شود، حالا زیر حاکمیت طالبان زندگی می‌کند، اوضاع را خفقان‌آور توصیف می‌کند. به گفته‌ی او در ولسوالی چاه‌آب دیگر از خدمات ملکی خبری نیست و طالبان تنها کاری که کرده‌اند تعیین یک ولسوال و معاون ولسوال برای این ولسوالی بوده است.
این باشنده‌ی ولسوالی چاه‌آب می‌گوید به‌عنوان مثال، شهرداری این ولسوالی ۲۷ نفر کارمند داشت، ولی حالا که طالبان حاکم شده‌اند، بر علاوه‌ی سایر نهادهای دولتی، کار شهرداری نیز متوقف شده است و تمامی افراد آن از کار بی‌کار شده‌اند.
ولسوالی چاه‌آب از ولسوالیهای اغلب خشک و بی‌آب ولایت تخار است. زندگی باشندگان این ولسوالی اکثر به للمی‌کاری وابسته‌اند. خشک‌سالی‌های چند سال اخیر همین امکان ناچیز را نیز از آنان گرفته است و دیگر کشت للمی هم نمی‌تواند برای آنان منبع تأمین معیشت باشد. در چند سال گذشته، دولت برای افرادی که از خشک‌سالی‌ها متضرر می‌شدند، کمک می‌کرد. امسال اما امید برای کمک نیست، زیرا ولسوالی در اختیار طالبان است و این گروه نه‌تنها که به مردم خدمات ارائه نکرده که با عناوین مختلف بر مردم مالیات و مصارف اضافه وضع کرده‌اند.
مدیر، باشنده ولسوالی چاه‌آب می‌گوید گروه طالبان از آن‌جا که در هنگام جنگ برای تأمین مصارف جنگ‌جویانش بودجه ندارد، باشندگان محل را مجبور می‌کنند که به جنگ‌جویان این گروه نان و آب بدهند. او به روزنامه اطلاعات روز گفت: «افراد طالبان در مساجد جمع می‌شوند و اهالی منطقه را مجبور می‌کنند که به آنان نان بدهند. مثلا آنان سه شب یا چهار شب در مسجد می‌مانند و مردم مکلف‌اند که هر سه وعده نان آنان را بدهند.»
از یک‌سو خشکسالی و از طرف دیگر مصارفی که طالبان بر مردم تحمیل کرده‌اند، زندگی را برای باشندگان چاه‌آب به‌شدت سخت کرده است.
صلاح‌الدین برهانی، عضو شورای ولایتی تخار به روزنامه اطلاعات روز تأیید می‌کند که عرضه‌ی خدمات ملکی در ولسوالیهای که اخیرا در ولایت تخار به‌دست طالبان افتاده، متوقف است و کسانی که در اداره‌ی محلی کار می‌کردند یا فرار کرده‌اند و یا در خانه‌‌های‌شان پنهان شده‌اند.
طالبان پس از آن‌که کنترل ولسوالی رستاق ولایت تخار را در دست گرفتند، با نشر اعلامیه‌ای از کارمندان خدمات ملکی ولسوالی درخواست کردند که به کارشان برگردند و طبق معمول کارهای مردم را به‌پیش ببرند. آقای برهانی می‌گوید از ترس و وحشت طالبان حتا یک مأمور عادی دولت جمهوری اسلامی افغانستان، به کارش برنگشت و اکثریت فرار کردند.
آقای برهانی می‌گوید در اعلامیه‌ی طالبان پس از تصرف ولسوالی رستاق، این مورد نیز آمده بود که اگر زنی در اداره‌ای در کنار مردان کار می‌کند، باید از شعبه بیرون شود و در مقابل در اداره‌های که ویژه زنان است، حتا اگر یک مرد حضور دارد، باید از اداره بیرون شود: «ولی متأسفانه کسی حاضر به این کار نشد. اکثر فرار کردند و اگر مأمورینی هستند که فرار نکرده‌اند، خود را به طالبان معرفی نمی‌کنند.»
نرگس حسن‌زی، سخن‌گوی ارگان‌های محل در صحبت با روزنامه اطلاعات روز می‌گوید وقتی یک ولسوالی از اختیار دولت خارج می‌شود، طبیعی است که دیگر دولت نمی‌تواند در آن خدمات ارائه کند، زیرا به گفته‌ی او طالبان زیربناها و اداره‌هایی که از آن طریق به مردم خدمات ارائه می‌شود را تخریب می‌کنند. طالبان اما بارها تخریب مکان‌ها و دارایی‌های عامه را رد کرده است.
در ولسوالی بغلان مرکزی که حدود یک ماه قبل به‌دست طالبان افتاد، تمامی اداره‌ها به استثنای شهرداری که قبلا به مردم خدمات ارائه می‌کردند، غیرفعال است. شهرداری هم تنها کاری که می‌کند اعطای جواز کار به دکانداران است.
جاوید حکیمی، کارمند «رادیو بغلان مرکزی» که در حال حاضر در این ولسوالی زیر حاکمیت طالبان زندگی می‌کند به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید شهرداری که تنها اداره‌ی فعال است هم کار مؤثری انجام نمی‌دهد: «شاروالی زیر نظر طالبان فقط از مردم پول می‌گیرد. این‌که مثلا پل و پلچکی ساخته باشد یا جایی را پاک کرده باشد، انجام نشده است. طالبان این کار را توسط برخی از کارمندان رسمی دولتی انجام می‌دهند.»
گروه طالبان برای مدیریت برق این ولسوالی یکی از افراد خود را تعیین کرده است. آقای حکیمی می‌گوید کارمندان مدیریت برق که در واقع کارمندان دولتی‌اند حالا زیر نظر یک مولوی طالب کار می‌کنند.
در ولسوالی بغلان مرکزی، دفتر انکشاف دهات هم گاهی باز می‌شود، اما کاری مؤثری در آن انجام نمی‌شود. آقای حکیمی می‌گوید برخی از پروژه‌های انکشافی که پیش از تسلط طالبان کارش جریان داشت، حالا متوقف است: «به‌عنوان مثال کانکریت‌ریزی جاده‌ی ناحیه دوم بغلان مرکزی که در حال انجام بود، حالا متوقف است.»
عرضه‌ی خدمات ملکی در ولسوالی سیاه‌گرد ولایت پروان هم مثل ولسوالیهای چاه‌آب و بغلان مرکزی تقریبا متوقف است. عتیق، باشنده‌ی ولسوالی سیاه‌گرد در صحبت تلفنی با روزنامه اطلاعات روز گفت که با آن‌که طالبان از کارمندان ملکی خواسته‌اند که به وظیفه‌های‌شان برگردند و به مردم خدمات ارائه کنند، اما تعداد کمی از کارمندان برگشته‌اند. عتیق می‌گوید: «آنان از ترس و وحشت طالبان برنگشتند.»
بااین‌حال طالبان می‌گوید که این گروه حتا پیش از آن‌که ولسوالی‌ها را از کنترل دولت افغانستان خارج کنند، برای هر ولسوالی مسئول و کارمند داشته است. ذبیح‌الله مجاهد، سخن‌گوی این گروه به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که مسئولان تعیین‌شده برای ولسوالی‌ها پس از تصرف ولسوالی‌ها به کار آغاز کرده‌اند و برای مردم خدمات ارائه می‌کنند: «ما پیش از پیش برای هر ولسوالی تشکیلات داشتیم. همان تشکیل به ولسوالی می‌رود و کار می‌کند. محاکم پس فعال شده است. همچنان بخش صحی و کلینیک‌ها و مکاتب و مدارس فعال شده است. تلاش داریم، همه شعباتی را که نیاز یک ولسوالی است دوباره فعال کنیم.» او می‌افزاید: «در ضمن از مأموران قبلی هم کار گرفته می‌شود. آنان وظایف خود را پیش می‌برند.»
رادیوی بغلان مرکزی که آقای حکیمی در آن به‌عنوان مدیر اداری کار می‌کرد، حالا از کار افتاده است. فعالیت این رادیو پس از آن متوقف شد که بیش از یک ماه پیش یک مهاجم انتحاری سوار بر موتر پر از مواد انفجاری خودش را به فرماندهی پولیس ولسوالی بغلان مرکزی کوبید؛ انفجاری که چهار کشته و ۲۸ زخمی برجای گذاشت. در این انفجار ساختمان رادیوی بغلان مرکزی که در فاصله‌ی ۳۰ متری از فرماندهی پولیس این ولسوالی قرار دارد، نیز تخریب شد.
آقای حکیمی می‌گوید پس از آن‌که طالبان کنترل ولسوالی بغلان مرکزی را در دست گرفته، افراد این گروه سراغ مسئولان این رادیو آمده و از آنان خواسته‌اند که رادیو را به نفع این گروه فعال کنند. پاسخ آقای حکیمی و همکارانش به طالبان اما این بوده که وسایل رادیو به‌کلی تخریب شده است و اگر طالبان می‌خواهد آن را فعال کنند، باید برای آن تجهیزات و وسایل جدید خریداری کنند. این گروه اما تا حالا این کار را انجام نداده‌اند.
وضع قیودات سخت، به‌ویژه برای زنان
گروه طالبان بارها ادعا کرده که نسبت به دوران حاکمیت‌شان قبل از سال ۲۰۰۱ در افغانستان تغییر کرده‌اند. طالبان با این ادعاها سعی کرده‌اند که چهره‌ی نرم‌تری از خودشان به جهان ارائه کنند. حرف و عمل طالبان اما تا حالا در تضاد بوده است. آن‌چه این گروه با مناطق تحت تسلط‌شان و باشندگان این مناطق انجام می‌دهند، فرقی چندانی با رویه این گروه پیش از سال ۲۰۰۱ ندارد.
باشندگان ولسوالی‌هایی که اخیرا در اختیار طالبان قرار گرفته در مصاحبه‌های تلفنی با روزنامه اطلاعات روز می‌گویند گروه طالبان پس از تسلط به ولسوالیهای آنان شرایط سخت به‌ویژه برای زنان وضع کرده‌اند. منع‌کردن زنان از بیرون‌رفتن بدون محرم، تحمیل چادری بر آنان و مجبورکردن مردم به پنج وعده نمازخواندن از مواردی است که طالبان پس از تسلط بر هر ولسوالی به انجام آن دستور داده‌اند.
صلاح‌الدین برهانی، عضو شورای ولایتی تخار به‌عنوان نمونه به یک رویداد در ولسوالی خواجه بهاوالدین تخار اشاره می‌کند که طالبان طلافروشان را لت‌وکوب کرده‌اند، چرا که به گفته‌ی او آنان باعث می‌شوند زنان از خانه بیرون شوند و طلا بخرند.
در یک رویداد دیگر به گفته‌ی آقای برهانی که طالبان شماری از اهالی یک روستا را صرف به این دلیل لت‌وکوب کرده‌اند که اهالی روستا برای جنگ‌جویان این گروه گوشت مرغ خارجی، یا به اصطلاح «یخکی» پخته‌اند.
گروه طالبان از دو ماه به این‌سو، کنترل مراکز حدود ۱۰۰ ولسوالی را در دست گرفتهاند. شماری از این ولسوالی‌ها بدون درگیری به‌دست طالبان افتاده‌اند. گفته می‌شود در سقوط برخی ولسوالی‌ها، بزرگان قومی و ملاامامان مساجد نیز دست داشته‌اند؛ طوری که با رفتن به پاسگاه‌های نیروهای امنیتی از آنان می‌خواسته‌اند که پاسگاه‌های‌شان را ترک کنند.
حالا اما صلاح‌الدین برهانی، عضو شورای ولایتی، تخار و باشندگان ولسوالیهای چاه‌آب، بغلان مرکزی و سیاه‌گرد همه می‌گویند حتا افرادی که به آمدن طالبان خوش‌بین بودند و به‌نحوی از این گروه حمایت می‌کردند، حالا با دیدن اعمال طالبان اظهار ندامت و پشیمانی می‌کنند.