در سایه‌ی حملات طالبان به شهرهای بزرگ افغانستان و رها کردن زندانیان، اما در زندان مرکزی هرات ده‌ها زندانی در بخش «فن و حرفه» برای زندگی فارغ از جرم تلاش می‌کنند. بسیاری از این زندانیان، به‌دلیل مهارت نداشتن در یک حرفه، مجبور شدند که به کار‌های خلاف قانون روی بیاورند و حالا تاوان اشتباه‌شان را با سپری‌کردن حبس پس می‌دهند.
این زندانیان در زیر یک هنگر کلان، روزانه هشت ساعت کار می‌کنند و آموزش فن و حرفه در آن‌جا، سختی زندان را نسبت به سلول‌ها کمتر می‌کند.
جاوید با دقت در حال برش سنگ‌ها برای ساخت تسبیح است. او ۳۳ سال دارد و به جرم قتل به ۱۶ سال زندان محکوم شده و حالا هفت سال را سپری کرده است. سه سال می‌شود که جاوید در بخش فن و حرفه زندان هرات مصروف است و حالا به یکی از استادان چیره‌دست در بخش ساخت تسبیح مبدل شده است.
این زندانی برای زندگی بهتر و فرار از تنهایی سلول‌های زندان به مرکز فن و حرفه زندان مرکزی هرات پناه برده و حالا با کار در این بخش، بخشی از مصارف خانواده‌اش را در بیرون از زندان تأمین می‌کند. هرچند عاید ماهوارش کمتر از سه‌هزار افغانی است، اما از هیچ، بهتر است: «وقتی در بخش فن و حرفه کار می‌کنم، ساعت من تیر می‌شود و خیلی خوشحالم که این‌جا کار می‌کنم. وقتی آمده بودم، این‌جا از ساخت تسبیح هیچ نمی‌دانستم، اما حالا با تمام وسایل برش سنگ آشنا شدم.»
جاوید رویای ختم دوران زندانش را در سر می‌پروراند تا بتواند که زندگی‌اش را از نو بسازد و ازدواج کند. او با قاطعیت اطمینان می‌دهد که هیچ‌گاهی به زندگی جرمی برنمی‌گردد و با این زندگی وداع کرده است.
آموزش به امید زندگی بهتر
عبدالهادی مصروف ساخت یک کشتی تزئینی است. او یکی از سابقه‌دار‌ترین افراد در بخش کارگاه فن و حرفه در زندان مرکزی هرات است. براساس روایت وی، تاکنون ۲۰ شاگرد را آموزش داده و آنان پس از رهایی از زندان، مصروف پیدا‌کردن لقمه نان حلال برای خانواده‌های‌شان شده‌اند.
عبدالهادی به جرم قتل به ۱۶ سال زندان محکوم است و تا حالا هفت سال را سپری کرده است. او تأکید می‌کند که همچنان به آموزش زندانیان ادامه خواهد داد تا بیکاری بار دیگر آنان را به سمت زندان نکشاند.
او از مسئولان زندان مرکزی هرات می‌خواهد که ظرفیت جذب زندانیان در مرکز فن و حرفه را بیشتر فراهم کنند تا وقت زندانیان در زندان با بیکاری تلف نشود: «کسانی که این‌جا می‌آیند، در اول هیچ چیز یاد ندارند، اما پس از شش ماه به کار کاسب می‌شوند و می‌توانم به خود کار کنند.»
به گفته‌ی او، هر کشتی تزئینی تا ۲۰۰ افغانی ارزش دارد و این پول خوبی برای یک زندانی در روز است.
عبدالکریم ۲۷ ساله مصروف اتو کردن لباس در مرکز فن و حرفه زندان مرکزی هرات است. او با پشتکاری که داشته توانسته در مدت شش ماه به خیاط ماهری مبدل شود. او برخلاف روزهای نخست‌اش در زندان با کار در مرکز فن و حرفه، خوشحال است و حالا از گوشه تنهایی نیز بیرون شده است: «از این‌که بیکار در زندان باشیم، خوب است که این‌جا کار می‌کنیم و ساعت ما هم تیر می‌شود و هم پولی برای خود پیدا می‌کنیم.»
عبدالکریم به جرم یک رویداد ترافیکی به سه سال زندان محکوم شده و تا حالا یک سال را سپری کرده است. او نیز مانند بسیاری از زندانیان جوان، امید دارد که با رهایی از زندان، زندگی مشترک شکل بدهد و با خیاطی چرخ زندگی‌اش را به چرخش بیندازد.
آموزش حرفه
بر بنیاد آمار مسئولان زندان مرکزی هرات، بیش از دو هزار زندانی در این زندان دوران حبس‌شان را سپری می‌کنند، اما ملحق‌شدن به مرکز فن و حرفه مشروط بر تخطی‌نکردن در زندان است. هم اکنون بین ۵۰ تا ۶۰ زندانی مصروف آموزش در این مرکز هستند.
زندانیان در بخش‌های حکاکی، نجاری، خیاطی، تسبیح‌سازی، مهرهبافی، فلزکاری، شیرینی‌پزی و چندین حرفه دیگر مصروف آموزش هستند. محبوب‌شاه پژمان، سرپرست مرکز فن و حرفه زندان مرکزی هرات میگوید که تنها دلیل فعال بودن مرکز آموزش فن و حرفه برنگشتن زندانیان به زندگی جرمی است: «هدف آموزش حرفه در زندان این است که شغل یاد بگیرند و وقتی به کانون گرم خانواده برگردند، دوباره مجبور نشوند، به‌خاطر بیکاری مرتکب جرم شوند.»
او معتقد است که زندانیان در مرکز فن و حرفه از ارتکاب جرم پشیمانی می‌کنند و این باعث می‌شود که به افراد سالم در جامعه مبدل گردند. مرکز فن و حرفه زندان مرکزی هرات برای هر زندانی‌که بتواند دوره‌های فن و حرفه را آموزش بدهد، کارگاه می‌سازد.
در انتظار فروش
وسایلی که در بخش فن و حرفه زندان مرکزی هرات ساخته می‌شود، هفته دو روز در داخل این زندان برای ملاقات‌کنندگان زندانیان به هدف فروش به نمایش گذاشته می‌شود. چشم و امید ده‌ها زندانی به خریداری تولیدات‌شان از سوی ملاقات‌کنندگان زندانیان هستند، تا از این طریق پولی برای خانواده‌های‌شان بفرستند.
شمار زیادی از زندانیان به‌شمول محمد، تنها نان‌آوران خانواده‌های‌شان هستند و حالا کار در مرکز فن و حرفه یک مزیت شمرده می‌شود. او روایت می‌کند که با زندانی‌‌شدن، همسرش مجبور شده که در خانه‌های اقوام‌شان کار کند تا شکم سه فرزندش را سیر کند و حالا وضعیت زندگی‌اش کمی بهبود یافته؛ چرا که در مرکز فن و حرفه کار می‌کند.
او مانند دیگر زندانیان دو خواست از حکومت دارد: بازاریابی بیشتر محصولات‌شان و بلندبردن ظرفیت جذب در مرکز فن و حرفه.
محبوب‌شاه پژمان، سرپرست مرکز فن و حرفه زندان مرکزی هرات میگوید که یک مرکز فروش محصولات تولیدی زندانیان در مرکز تجارتی فردوسی واقع در جاده لیلامی‌فروشان هرات به نمایش گذاشته می‌شود و فروش محصولات قناعت‌بخش است.
او از ظرفیت بلند مرکز فن و حرفه حتا بیش از ۱۰۰ نفر سخن می‌زند، اما میگوید که برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا، مجبور شده‌اند که ظرفیت را پایین بیاورند.
با وجود این مسئولان در زندان مرکزی هرات با کاهش شمار مبتلایان به کرونا، در تلاش افزایش جذب در دوره‌های فن و حرفه هستند، تا از این طریق به نیروی کارآزموده در سطح جامعه افزوده شود.