بیش از ده روز می‌شود که ساکنان هرات زیر پرچم طالبان زندگیشان را می‌گذرانند و برای بسیاری‌ها عادت‌کردن با سخت‌گیری‌های طالبان بی‌نهایت دشوار است. براساس روایت مردم هرات در مدت سلطه‌ی کامل طالبان بر این ولایت، آرامش به هرات برگشته، اما کاروبار خوابیده و محدودیت برای حضور و کار زنان در اجتماع وضع شده است.
محکمه صحرایی و برگشت آرامش
در هرات آمار سرقت‌های مسلحانه و آدم‌ربایی زیاد بود، اما با برقراری حاکمیت طالبان جرائم جنایی در سطح شهر کاهش یافته است. طالبان در هنگام حمله بالای شهر هرات نشان داده بودند که با قاطعیت با عاملان جرائم، بدون حکم محکمه برخورد خواهند کرد. در چندین مورد طالبان در گمرک اسلام‌قلعه، نزدیکی درب قندهار و همچنین مستوفیت [نزدیک به ساختمان مقام ولایت] دست به محاکم صحرایی سارقان زده‌اند.
یک روز پس از تسلط طالبان بر هرات، دو تن به ظن سرقت از سوی طالبان در شهر گشتانده شدند و حتا طالبان چهره‌های‌شان را سیاه و به گردن‌شان طناب انداخته بودند.
نشر ویدیویی از محاکم صحرایی طالبان با موجی از انتقادها در شبکه‌های اجتماعی و در میان مردم مواجه شد. آنان می‌گفتند که طالبان چه ثبوتی برای بی‌عزتی افراد قبل از حکم محاکمه دارند. محمدعلی، ۳۷ ساله شاهد عینی محکمه صحرایی طالبان در چهارراهی مستوفیت هرات بوده است. او در صحبت با روزنامه اطلاعات روز، از گروه طالبان می‌خواهد که به جای اجرای محکمه صحرایی، نهادهای عدلی و قضایی را فعال سازند تا حق هیچ کس تلف نشود: «سیاه‌کردن صورت متهم، کار خوبی نیست و عزت یک فرد را از بین می‌برد و طالبان باید از برپایی محاکمه صحرایی پرهیز کنند.»
اما ذبیح‌الله مجاهد، سخن‌گوی گروه طالبان به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که آنان در تلاش فعال‌سازی نهادهای عدلی و قضایی هستند، تا جلو اجرای محکمه به شکل عرفی را بگیرند.
بارها گزارش‌های مبنی بر محاکمه صحرایی طالبان در گوشه و کنار افغانستان به نشر رسیده است. پیش‌تر نشر یک ویدیو از لت‌وکوب یک زن در ولسوالی اوبه‌ی هرات خبرساز شده بود. همچنین جنگ‌جویان طالبان، رخشانه زن غوری را به شکل فجیع به اتهام روابط نامشروع سنگ‌سار کرده بودند.
اما هشدار از محاکمه صحرایی از سوی جنگ‌جویان طالبان در هرات، بر بهبود وضعیت امنیتی تأثیر مثبت گذاشته است. برخی از سارقان از ترس جلوگیری از قطع‌شدن دستان‌شان از سوی گروه طالبان، برای مدتی از سرقت کناره‌گیری کرده‌اند.
در گذشته از ترس سارقان مسلح، بسیاری از هراتیان شب جرئت نمی‌کردند که از خانه‌های‌شان با وسایط نقلیه بیرون شوند، اما حالا آمار سرقت‌های مسلحانه کاهش یافته است.
برخی از هراتیان به‌شمول صبغت‌الله از گروه طالبان می‌خواهند که با عاملان جرائم مختلف برخورد جدی و قاطع داشته باشند: «باید حکومت با مجرمین برخورد سریع کند، تا این درس عبرتی به دیگران شود، تا از آزار و اذیت مردم دست بردارند.»
کاهش حضور طالبان
حضور جنگ‌جویان گروه طالبان در شهر هرات کاهش یافته است. هم‌اکنون در بسیاری از چهارراهی‌های هرات این جنگ‌جویان حضور ندارند. این در حالی است که حضور گسترده‌ی طالبان در هرات، رعب و وحشت را ایجاد کرده بود و به همین خاطر بسیاری از هراتیان از خانه‌های‌شان بیرون نمی‌شدند.
اما تصور می‌شود که گروه طالبان متوجه تبعات منفی جنگ‌جویانش در هرات شده است. مولوی شیراحمد عمار، معاون والی هرات در گفت‌وگوی اختصاصی با روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که بخش زیادی از جنگ‌جویان طالبان را از سطح شهر خارج و به مناطق اصلی‌شان برگشتاندند: «حالا که برای هر حوزه امنیتی هرات، آمر انتخاب شده، مجاهدین می‌توانند که به ولسوالی‌های‌شان برگردند.»
در هنگام حمله‌ی طالبان به شهر هرات، بسیاری از فرماندهان محلی طالبان از اقوام و نزدیکان‌شان خواسته بودند که به صفوف‌شان بپیوندند. حتا برخی از جنگ‌جویان طالبان، قادر به گرفتن کلاشینکف به گونه‌ی معیاری نبوده‌اند.
از سویی هم، هراتیان از گروه طالبان می‌خواهند که یونیفورم مخصوص برای جنگ‌جویان‌شان مد نظر بگیرند، تا جلو گشت‌وگذار افراد مسلح ناشناس در شهر گرفته شود. محمدنعیم، ۵۵ ساله باشنده‌ی هرات در صحبت با روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که گشت‌وگذار طالبان با لباس افغانی، باعث وحشت مردم شده است: «هیچ معنا نمی‌دهد که طالبان یونیفورم نداشته باشند. برای جلوگیری از سوءاستفاده از قدرت طالبان، باید گروه طالبان هر چه زودتر نیروهای‌شان را با لباس نظامی به شهر مستقر کنند.»
اما تاکنون طالبان در این مورد تصمیمی نگرفته‌اند.
هرچند که حضور جنگ‌جویان طالبان در شهر هرات کاهش یافته، اما هنوزهم در بسیاری از نقاط شهر هرات حضور مردم کم‌رنگ است. هراتیان از ترس برخورد تند جنگ‌جویان طالبان، در سطح شهر کمتر گشت‌وگذار می‌کنند.
احتمالا زمان خواهد برد که هراتیان با سلطه‌ی طالبان عادت کنند و پس از آن زندگی در شهر روال عادی خود را بگیرد.
«نانی برای خوردن نداریم»
سقوط هرات به‌دست طالبان، طبقه کم‌درآمد و فقیر را به آزمون جدی برای پرکردن شکم‌های‌شان مواجه ساخته است. حالا بسیاری از هراتیان به دشواری نانی برای خوردن پیدا می‌کنند و عملا چرخه زندگیشان فلج شده است.
آینده ناروشن در هرات و فرار سرمایه‌گذاران، چرخ تجارت هرات را متوقف کرده است و تا حالا هیچ افق روشنی برای بیرون‌شدن از وضعیت بد اقتصادی متصور نیست.
جعفر ۲۸ سال دارد و یکی از هزاران راننده‌ی موتورسایکل سه چرخ در هرات است. با سقوط هرات به‌دست طالبان، درآمد روزانه جعفر از ۵۰۰ افغانی به کمتر از ۱۵۰ افغانی کاهش یافته و این به معنای این هست که نمی‌تواند به‌جز نان خشک چیز دیگری به خانه‌اش ببرد.
جعفر مسئولیت تأمین مصارف ۱۰ عضو خانواده‌اش را دارد و حالا نگران است که چگونه مصارف زندگی خانواده‌اش را فراهم سازد: «وقتی طالبان به هرات نبودند، زنان به سطح شهر بیرون می‌شدند و دختران به مکتب و دانشگاه می‌رفتند و کاروبار من خوب بود، اما حالا خود شما نگاه کنید، یک زن به بازار نیست. به‌خدا قسم برخی روزها گریه می‌کنم، چرا که جز نان خشک چیز دیگری به خانه برده نمی‌توانم.»
درد جعفر درد هزاران شهروند هراتی است که حالا در بدترین شرایط ممکن به زندگیشان ادامه می‌دهند. غلام‌حیدر، مالک یکی از خوراکه فروشی‌ها در درب ملک هرات است. او به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که فروش روزانه‌ی کالا در دکانش از سه هزار افغانی به کمتر از یک هزار افغانی رسیده است و این فروش ناچیز یک خطر جدی دارد: ورشکست‌شدن.
او با صدای خسته و گلوی بغض‌کرده از طالبان می‌خواهد که به وضعیت اقتصادی هرات سروسامان دهند: «ما از طالبان می‌خواهیم که به وضعیت اقتصادی ما توجه کنند. اگر همین قسم دوام داشته باشد، من نمی‌توانم که دکانداری کنم.»
اما مولوی شیراحمد عمار، معاون والی هرات ، تأکید بر بهبود وضعیت اقتصادی هرات دارد. او به هراتیان اطمینان می‌دهد که از تمام ظرفیت و امکانات برای حمایت از فعالیت‌های اقتصادی تلاش خواهد کرد.
او از تاجران و صنعت‌گران هراتی می‌خواهد که از کشورهای منطقه به هرات دوباره برگردند و طالبان امنیت‌شان را تأمین خواهد کرد.
مقام‌های محلی طالبان در هرات با تجاران، صنعت‌گران و زرگران دیدار نموده و جویای مشکلات‌شان شده‌اند.
رکود اقتصادی هرات پس از خروج سرمایه و فرار شمار زیادی از تاجران و صنعت‌گران هرات به‌وجود آمده است. هم‌اکنون بیشتر تاجران هراتی در کشورهای ایران، ترکیه و امارات متحده عربی به‌سر می‌برند و مشخص نیست که چه زمانی به کشور بر خواهند گشت.
محرومیت از کار
هر چند گروه طالبان در صحبت با رسانه‌ها از حق کار زنان سخن می‌زنند، اما روایت برخی از کارمندان زن در هرات متضاد است. چندین کارمند زن در هرات به شرط افشانشدن هویت‌شان به روزنامه اطلاعات روز گفته‌اند که جنگ‌جویان طالبان اجازه برگشت به سر کار برای‌شان نداده‌اند و این گروه همچنان در ضدیت با حضور زن و آزادی‌های فردی است.
این کارمندان تأکید دارند که همچنان برای به‌دست‌آوردن حق‌شان مبنی بر برگشت دوباره به سر کار تلاش می‌کنند، اما امیدواری بسیاری کمی مبنی بر تغییر در ذهنیت «کهنه» طالبان دارند.
دو کارمند زن اداره‌های دولتی هرات که اطلاعات روز با آنان مصاحبه کرده، بخش زیادی از مصارف خانواده‌های‌شان را تأمین می‌کردند، اما حالا بی‌کار شده‌اند و زندگیشان به سختی و ناامیدی می‌گذرد.
این زنان از جامعه جهانی، مخصوصا ایالات متحده امریکا، می‌خواهند که به گروه طالبان اجازه ندهند که آزادی زنان را تصاحب کنند؛ چرا که افغانستان دوباره به عقب برمی‌گردد.
گروه طالبان در دوران حاکمیت‌شان در نیمه دوم دهه ۹۰ میلادی زنان را از بسیاری از حقوق‌شان حتا رفتن به مکتب و همچنین بیرون‌شدن در اجتماع محروم کرده بودند. اما به‌نظر می‌رسد که سناریوی محرومیت زنان پس از دو دهه همچنان در دوران حاکمیت دوباره طالبان تکرار می‌شود.
استخدام‌های طالبان
گروه طالبان در بسیاری از اداره‌های ملکی و نظامی افراد وابسته به خود و یا به اصطلاح عام، ملاها را در بست‌های بلند دولتی هرات گماشته‌اند. هم‌اکنون این ملاها مسئولیت ارائه خدمات به مردم را بر دوش گرفته‌اند. اما منتقدان می‌گویند که بسیاری از این ملاها به کارهای اداره‌های ملکی بلدیت ندارند و باید در بخش استخدام افراد بلندپایه دولتی، شایستگی به وابستگی‌های قومی و سیاسی ترجیح داده شود.
برخی از باشندگان هرات مدعی‌اند که بسیاری از کارمندان بلندپایه دولتی طالبان از یک قوم خاص هستند و تدوام این روند و تغییر ایجادنشدن در آن، باعث فاصله میان مردم و حکومت طالبان می‌شود.