نویسنده: النا بکاتوروس
دره‌ی سنگ آتش که از باران و ذوب برف‌های کوه‌ها تغذیه می‌شود، در میان قله‌های ناهموار شمال غربی افغانستان، زمانی حاصل‌خیز بود. اما مردم محلی می گویند که در چند دهه‌ی اخیر تغییرات اقلیمی زمین را بی‌ثمر کرده و مردمان آن را برای بقا در تنگنا قرار داده است.
بسیاری از مردم گریخته و به ایران رفته‌اند و یا در کمپ‌های آوارگان در افغانستان در فقر شدید زندگی می‌کنند، زیرا خشک‌سالی‌های مکرر زمین و مراتع را خشک کرده است.
عبدالغنی ۵۳ ساله، یکی از ریش‌سفیدان محلی این روستای سنگ آتش در ولایت کوهستانی بادغیس گفت: «از کودکی به یاد دارم… زمستان‌ها برف زیادی می بارید، در بهار باران زیادی می‌بارید.»
وی درحالی‌که توزیع مواد غذایی اضطراری زمستانی توسط هلال احمر به کشاورزانی که محصولات‌شان کاملا از بین رفته را تماشا می‌کرد، گفت: «اما از چند سال پیش خشکسالی از راه رسید، برف نیست، باران بسیار کمتر شده. حتا نمی‌توان یک کاسه آب از لوله‌های آب تهیه کرد.»
اکنون دومین سال خشکسالی شدید است و ناامیدی نسبت به وضعیت این کشور بسیار شدیدتر شده. افغان‌ها پس از چهار دهه جنگ خانمان‌سوز اکنون با پاندمی ویروس کرونا و اقتصاد در حال سقوط نیز دست به گریبانند. میلیون‌ها نفر نمی‌توانند برای خود غذا تهیه کنند و گروه‌های امدادی درباره افزایش سوء‌تغذیه و یک فاجعه انسانی هشدار می‌دهند.
برای بسیاری از خانواده‌های منطقه سنگ آتش، کمک‌های هلال احمر تنها راه نجات آن‌ها از زمستان سخت است. مصطفی نبی‌خیل، رییس منطقه‌ای این سازمان در غرب افغانستان، گفت که ۵۵۸ خانواده این غذا را طی سه روز دریافت کردند: آرد، برنج، حبوبات، روغن، شکر، نمک، چای و بیسکویت‌های پرکالری و غنی شده با ویتامین.
نبی‌خیل گفت که کشاورزان بادغیس به ویژه آسیب‌پذیر هستند زیرا این منطقه فاقد سیستم آبیاری است و همین آن‌ها را به آب‌وهوا وابسته می‌کند.
اگر باران ببارد، می‌خورند، اگر نبارد، گرسنه می‌مانند. ناامیدی آن‌ها کاملا مشهود است.
غنی گفت: «راه‌حلی نیست، ما کاملا نابود شده‌ایم. ما نمی‌توانیم جایی برویم، به یک کشور خارجی، نه پولی داریم، نه چیزی، در نهایت باید قبر خود را بکنیم و بمیریم.»
نسیفور مغندی، رییس هیئت افغانستان فدراسیون بین‌المللی صلیب سرخ و هلال احمر، گفت که خشکسالی منجر به «کمبود مواد غذایی در سطحی نگران‌کننده شده، به طوری که حدود ۲۲ میلیون ۸۰۰ نفر، بیش از ۵۵ درصد از جمعیت افغانستان، با سطوح بالایی از کمبود حاد مواد غذایی مواجه هستند.»
وی گفت که خشکسالی شدید بیش از ۶۰ درصد ولایات کشور را تحت تأثیر قرار داده، «اما هیچ ولایتی نیست که تحت تأثیر قرار نگرفته باشد؛ برخی با خشکسالی شدید و برخی دیگر با خشکسالی متوسط مواجه هستند.»
وی گفت: «اگر اقدامات فوری صورت نگیرد، وضعیت انسانی فاجعه‌باری به وجود خواهد آمد. مسلما این بدترین بحران انسانی در جهان در حال حاضر است و غم‌انگیزترین بخش این است که اقدام اولیه و اقدام سریع می‌تواند از تشدید آن جلوگیری کند.»
برای بسیاری، شرایط از قبل فاجعه‌آمیز است.
جمعه گل ۴۵ ساله، یکی از بی‌شمار افرادی است که به دلیل خشکسالی آواره شده، در یک کلینیک صحی سیار هلال احمر در نزدیکی مرکز ولایت بادغیس، قلعه نو، نشسته است. ۹ فرزند و شوهری که نتوانسته کار پیدا کند، با قرض از مغازه‌داران زندگی کرده‌اند. اما به گفته‌ی او حتا آن‌ها نیز خشک شده‌اند.
«گاهی غذا پیدا می‌کنیم و گاهی نه. فقط نان خشک و چای سبز می‌خوریم. نمی‌توانیم آرد یا برنج بخریم، خیلی گران است.»
در روستای هچکا در خارج از قلعه‌نو، عبدالحکیم مزرعه‌ی خشک خود را بررسی می‌کند، باد سوزناک بر شکاف‌های زمین ترک خورده می‌پیچید. قبلا با کشت گندم خانواده‌ی ۱۸ نفره خود را سرپا نگه می‌داشت. حالا دیگر چیزی نیست.
او گفت: «باران نیست، خشکسالی است.» بسیاری از مردم روستای او، از جمله سه تن از پسران بالغش، به ایران رفته‌اند و او به فکر فرستادن پسر چهارم است، اگرچه پسر تنها ۱۲ سال دارد. این تنها راهی است که خانواده او می‌توانند زنده بمانند.
او گفت: «دوست من، مردم دارند این منطقه را ترک می‌کنند. حتا برخی از مردم فرزندان خود را رها می‌کنند و میروند.»
کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که تغییرات اقلیمی خشکسالی را حتا بیشتر و شدیدتر می‌کند. سال‌هاست که زنگ خطر برای افغانستان به صدا در آمده است.
در گزارشی از برنامه جهانی غذا، برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد و آژانس ملی حفاظت از محیط زیست افغانستان، در سال ۲۰۱۶ آمده: «تغییر اقلیمی در افغانستان خطری در آینده‌ی نامعلوم و «بالقوه» نیست، بلکه یک تهدید بسیار واقعی و فعلی است که اثرات آن را قبلا میلیون‌ها کشاورز و دامدار در سراسر کشور احساس کرده‌اند. خشکسالی کنونی بدترین خشکسالی در چند دهه اخیر است.»
عاصم مایار، کارشناس مدیریت منابع آب و کاندیدای دکترا در دانشگاه اشتوتگارت گفت: «تأثیر تغییر اقلیم و گرم شدن کره‌ی زمین در افغانستان از جنبه‌های مختلف بسیار واضح است. وی گفت: طی دو دهه گذشته، ۱۴ درصد از یخچال‌های طبیعی کشور ذوب شده‌اند، در عین حال فراوانی خشکسالی در مقایسه با دهه‌های پایانی قرن بیستم دو برابر شده است.»
فراوانی و شدت سیل نیز افزایش یافته، و در بارش برف در اوایل زمستان و باران در بهار تغییراتی به وجود آمده است. مایار توضیح داد که این امر تعادل آب را در کشور بر هم می‌زند زیرا برف به دلیل ماهیت خود بیشتر از آب باران باقی می‌ماند که طی ۲ تا ۱۴ روز از کشور خارج می‌شود. ذخایر آب افغانستان نیز بسیار محدود و ۱۰ برابر کوچک‌تر از کشورهای همسایه است.
مایار گفت که دولت قبلی یک استراتژی مدیریت ریسک خشکسالی طراحی کرد، اما با تغییر دولت در ماه آگست، همه چیز متوقف شد.
مجیب الرحمن عمر، معاون وزیر آب طالبان در یک کنفرانس مطبوعاتی روز چهارشنبه گفت که دولت برای مدیریت خشکسالی، از جمله پروژه‌های ساخت کانال‌های آبیاری، سدها و سدهای کنترلی، بندهای کوچک و گاهی موقت در آبراه‌ها، در ولایت بادغیس، سیاست‌هایی در نظر دارد.
وی با بیان این‌که همه پروژه‌ها به تامین بودجه بستگی دارد، گفت: «همکاران فنی و مجرب ما در این زمینه مشغول هستند.»
محب الله اسد، معاون جدید والی بادغیس، جنگ‌جوی نیروهای ویژه طالبان، به خوبی از شدت مشکل آگاه است.
او اخیرا در ساختمان والی منطقه در قلعه‌نو به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفت: «خشکسالی در سرتاسر افغانستان مشهود است و تأثیر منفی بیشتری بر ولایت بادغیس دارد».
به گفته وی، اگرچه خشکسالی سال‌ها مشکل‌ساز بوده، اما امسال شدت بیشتری داشته و حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد از جمعیت محلی را تحت تأثیر قرار داده است.
اسد گفت که مرتبا با سازمان‌های کمک‌رسان ملاقات می‌کند و افزود که دولت خودش بودجه‌ای برای رسیدگی به این وضعیت ندارد، چراکه دولت قبلی چیزی باقی نگذاشته است.
مایار، کارشناس مدیریت آب، گفت که سرمایه‌گذاری بشردوستانه باید بر پروژه‌های آب در مقیاس کوچک و متوسط برای کاهش اثرات خشکسالی متمرکز شود.
وی گفت: «جامعه جهانی نباید به دلیل تحریم‌ها بودجه مربوط به اقلیم و بلایای طبیعی را محدود کند. زیرا تغییرات اقلیمی به اثرات خود بر افغانستان ادامه می‌دهد.»