نورالنسا روحانی – هرات
گروهی از دختران هراتی زیر سلطه‌ی طالبان غرق در ساخت ربات‌های جنگجو و مسابقه‌ای هستند. هرات پیشتار در ربات‌سازی در افغانستان است و با آغاز حاکمیت طالبان، دو گروه از دختران ربات‌ساز به قطر و مکزیک پناه بردند، اما دختران ربات‌ساز حالا یک هدف دارند: با خروج دختران ربات‌ساز، کشتی ربات‌سازی افغانستان به گل ننشیند.
ربات‌ها و رویاها
گروهی پنج نفری از دختران در یک اتاق کوچک یک مکتب خصوصی در نزدیک آرامگاه گوهرشاد بیگم مشهور به گنبد سبز بی‌خیال از حاکمیت طالبان ربات یاد می‌گیرند و می‌سازند. همه روزه این دختران از کنار آرامگاه گوهرشاد بیگم [متولد ۷۸۰ هجری قمری] همسر شاهرخ میرزا از حاکمان مشهور دوره تیموری می‌گذرند و کارنامه درخشان گوهرشاد را در بخش حمایت از معماری، هنر و فرهنگ در ذهن‌شان مرور می‌کنند.
مبینا سروری ۱۶ سال دارد و در مکتب خصوصی «رسالت» ربات‌سازی آموزش می‌بیند. او در آزمایشگاه کوچک ربات‌سازی با قطعات ساده ربات می‌سازد. مبینا الگوی ساخت ربات انسان‌نما را از روی کتاب راهنمایی با دقت کاپی می‌کند، تا بتواند قطعات فلزی موتورهای چرخنده را با جریان برق وصل کند.
او پس از نیم ساعت موفق می‌شود که طرح نخستین ربات انسان‌نما را طراحی کند و با روشن‌شدن ربات، با کف زدن‌های استاد و هم‌صنفی‌های خود مواجه می‌شود و لبخند ملیح بر لبان مبینا جاری می‌شود.
تمام مواد آموزشی مبینا به یک جعبه ابزار و قطعات ساده خلاصه می‌شود، اما علاقه زیاد برای دوام آموزش رباتیک دارد: «امکانات ما برای ساخت ربات‌ها به مقایسه دیگر کشورها خیلی کم است. حالا دختران ربات‌ساز دیگر افغانستان ترک کرده‌اند، اما راه برای ساخت ربات در هرات ادامه دارد و ما همچنان به ساخت ربات‌ها ادامه می‌دهیم.»
تا حالا مبینا ربات‌های وزنه‌بردار، جنگجو، تعقیب خط و ربات‌ها برای پروسس مواد زراعتی ساخته است: «افغانستان کشور زراعتی است و من تلاش می‌کنم ربات‌هایی بسازم که در زراعت استفاده شود، تا دهقانان را در شیار زمین، پاشیدن تخم و آبیاری کمک کند.»
مبینا آرزو دارد که روزی افغانستان به کشوری پیشرو در بخش ساخت ربات‌ها لااقل در سطح منطقه مبدل شود و این کار شدنی است، اما حمایت حکومت و خانواده‌ها را می‌طلبد.
حق آموزش
دختران ربات‌ساز در شرایطی به دانش ربات‌ها ادامه می‌دهند که طالبان در بیشتر ولایت‌ها به دختران مکاتب دوره متوسطه و لیسه اجازه درس خواندن را نداده‌اند و آینده آموزش دختران در زمان حکم‌روایی طالبان تاریک است.
چهار بهار از عمر الهه موسوی‌زاده، در آموزش و ساخت ربات‌ها سپری شده است. او دانشجوی صنف یازدهم مکتب است و کارنامه شرکت در مسابقات ربات‌سازی سال ۹۸ در ایران را دارد.
چشمان الهه به سمت وصل پیچ‌های ریز برای استوار نگه‌داشتن ربات جنگجو است و با آرامش خاص تلاش برای ساخت ربات می‌کند. بارها و بارها الهه ساخت ربات جنگجو را تمرین کرده، تا بتواند در کوتاه‌ترین زمان ربات بسازد.
الهه به تیز تیز صحبت کردن در میان گروه دختران ربات‌ساز مشهور است و همیشه بابت فصیح صحبت کردن مورد تشویق معلمان و همصنفان خود قرار گرفته است: «من علاقه زیادی به ساخت ربات‌ها دارم و امیدوارم که به مسابقات مهم شرکت کنم و برای مردم و کشور خود افتخار بیافرینم. ما دختران به هر پیشرفتی خواسته باشیم، دست پیدا می‌کنیم و هیچ کس نباید مانع درس خواندن ما شود.»
از الهه درباره‌ی تأثیر آمدن طالبان برآموزش دختران می‌پرسم و پس از مکث کوتاه و با گذاشتن دست زیر الاشه از طالبان می‌خواهد که آنان را از رفتن به مکتب محروم نکنند: «ما نسل آینده این سرزمین هستیم و نرفتن مکتب باعث می‌شود که کشور عقب بماند.»
حکومت سرپرست طالبان گفته بود که روی میکانیزمی عملی جهت برگشت دوباره دختران به مکاتب کار می‌کنند، اما با پایان سال تعلیمی در ولایت‌های سردسیر بیشتر دختران از رفتن به مکتب بازماندند.
مسدود بودن مکاتب دخترانه، دانشگاه‌ها و محروم‌شدن زنان از حق کار نخستین اعتراض زنان افغانستان علیه طالبان را در هرات در ماه سنبله را شکل داد.
پس از آن نیز فرهنگیان و ساکنان هرات فشار زیاد روی اداره محلی طالبان مبنی بر بازگشایی مکاتب وارد کردند، مکاتب باز شد. محمدصابر مشعل، رییس اتحادیه معلمان هرات به روزنامه اطلاعات روز گفت که براساس مکتوب وزارت معارف، دختران دوره‌های متوسطه و لیسه بدون دادن امتحان به صنف بالاتر ارتقا پیدا کرده‌اند.
با همه این‌ها، دختران ربات‌ساز به‌شمول الهه شک و تردید دارد که سال آینده مکاتب به روی دختران باز شود.
ربات نظامی
دختران ربات‌ساز نیز متأثر از چهار دهه جنگ خانمان‌سوز در کشور شدهاند و قصد دارند که در آینده ربات‌های برای مأموریت‌های نظامی و کشفی بسازند.
زهرا کاظمی، یک‌ونیم سال می‌شود که در بخش رباتیک آموزش می‌بیند. او بارها صدای انفجار و انتحار در خانه خود در محل «حاجی عباس» شهر هرات شنیده و همچنین حملات خون‌بار و تلفات بر غیرنظامیان را از طریق تلویزیون و رسانه‌های اجتماعی دیده است.
این حملات خونین و مهیب، ذهن‌اش را درگیر ساخته، تا مهارت‌هایش را بلند ببرد و بتواند در آینده ربات‌های همچون تانک، پهباد و ماین‌روب بسازد، تا قابلیت‌های نظامی افغانستان بلند برود و آرامش نصیب مردم‌اش شود: «زندگی من در جنگ و ناامنی سپری شد و حالا من دوست‌دارم، ربات‌های در آینده بسازم که کمک کند که به کشور ما صلح بیاید و جنگ ختم شود. هر قدر حکومت ما ربات‌های نظامی پیشرفته داشته باشد، انفجار و انتحار کمتر خواهد شد.»
استعدادیابی
دو مکتب خصوصی در هرات برنامه‌های استعدادیابی از میان دانش‌آموزان در بخش رباتیک برگزار می‌کنند و با روی‌کارآمدن طالبان نیز کشف علاقه‌مندان دانش رباتیک جریان دارد. عبدالقدوس یاسین‌زاده، مسئول مکتب خصوصی «رسالت» در هرات است. او آموزش ربات‌سازی را در سال ۹۳ برای دانش‌آموزان این مکتب آغاز کرد و حالا حدود ۱۴ هزار دانش‌آموز از برنامه‌های رباتیک بهره می‌برند و با استعدادها تحت آموزش‌های فشرده قرار می‌گیرند.
او در گفت‌وگو با روزنامه اطلاعات روز اطمینان می‌دهد که تا حدودی جای خالی دختران ربات‌سازی را که به قطر و مکزیک رفته‌اند با آموزش نیروی تازه‌نفس پر خواهند کرد: «من به مردم خود این وعده را می‌دهم که همچنان در مکتب ما آموزش رباتیک ادامه خواهد داشت، تا دانش‌آموزان بتوانند که در مسابقات بین‌المللی برای کشور ما افتخار کسب کنند.»
دختران رباتیک هرات در سال ۲۰۱۷ مدال نقره «شجاعت» در مسابقات جهانی در واشنگتن دی‌سی ایالات متحده امریکا کسب کردند و پس از آن هرات به قطب ربات‌سازی در میان دختران دانش‌آموز مشهور شد. دو گروهی از دختران ربات‌ساز که حالا در مکزیک و قطر پناهنده شدهاند، بیش از ده‌ها مدل ربات ساخته‌‌اند. مجله مشهور فوربز در سال ۲۰۲۱ تیم دختران ربات‌ساز را در فهرست ۳۰ دانشمند و مخترع آسیا قرار داده است.
حالا نیروی تازه‌نفس دختران ربات‌ساز در هرات به‌شمول مبینا سروری عزم‌شان را برای رشد بیشتر ربات‌سازی جزم کرده‌اند و سعی در این دارند که دختران بیشتری را با خود هم‌رکاب کنند، تا چرخ ربات‌سازی همچنان در هرات به چرخش باشد.