بحران اقتصادی شدید و پائین‌آمدن قدرت خرید شهروندان افغانستان، روی حرفه‌ی خامک‌دوزی سنتی در ولایت هرات در غرب افغانستان تأثیر گذاشته است. در روستاها و حومه‌های شهر هرات، خامک‌دوزی یکی از منابع کسب درآمد زنان به حساب می‌آید، اما حالا خریدار کمتری در بازار «لیلامی‌ها» در مرکز شهر هرات به چشم می‌خورد.
بیشتر دوکان‌های خامک‌فروشی در جاده «لیلامی‌ها»ی هرات موقعیت دارد، اما با قدرت‌گرفتن طالبان، جنب‌و‌جوش در این بازار و یکی از مکان‌های مورد علاقه خرید کالا برای زنان کم‌رنگ شده است.
نوع خامک‌دوزی ظریف و با طول و عرض زیاد روی پارچه، محبوبیت زیادی در هرات دارد و به همین خاطر از یخن‌های خامک‌دوزی دیگر ولایت‌ها متمایز است.
عارفه ۴۵ ساله، مادر سه فرزند، ساکن ولسوالی اوبه در شرق شهر هرات است. او بیش از دو دهه از عمرش را صرف بلندبردن مهارت‌اش در بخش یخن‌‌دوزی و پارچه‌دوزی کرده است. عارفه حاصل شش ماه زحمت شبانه‌روزی خود را که همان یخن خامک‌دوزی است، برای فروش آورده است.
او روی پارچه پسته‌ای رنگ خامک‌دوزی کرده است، اما از اعلام قیمت پایین خرید از سوی دکاندار شوکه می‌شود. دوکاندار یخن خامک‌دوزی را که قبل از سقوط حکومت به نُه‌هزار افغانی خریداری می‌کرد، حالا به ۵۵۰۰ افغانی خریداری می‌کند.
عارفه جز فروش یخن خامک‌دوزی به هر بها چاره‌ای ندارد، تا پول حاصل از فروش را برنج و روغن برای پرکردن شکم خالی خانواده‌اش هزینه کند: «خود شما نگاه کنید، همه چیز در هرات قیمت شده. یخن‌های خامک‌دوزی که ما روشنایی چشمان خود را برای دوختن آنان از دست می‌دهیم، خیلی ارزان [دوکانداران] می‌خرند. از وقتی طالبان آمدند، زندگی خیلی سخت شده و مردم هم اقتصاد‌شان ضعیف است و نمی‌توانند که یخن دستی بخرند.»
عارفه از روزی می‌ترسد که با دوام بحران اقتصادی دکانداران نیز حتی با قیمت ناچیز یخن‌های خامک‌دوزی‌شان را نخرند: «مردم حالا به جای خریداری یخن‌های دستی، یخن‌های کمپیوتری می‌خرند. یخن دستی چند سال دوام می‌کند، اما مردم نمی‌توانند که برای خریداری یک یخن ده هزار افغانی مصرف کنند.»
عکس: اطلاعات روز
یخن‌های خامک‌دوزی در هرات بیشتر از سوی مردانی که نامزد می‌شوند، پوشیده می‌شود. در هنگام نامزدشدن، پوشیدن یخن‌های خامک‌دوزی جزء فرهنگ هراتیان شمرده می‌شود. اما پرداخت بیش از هشت‌هزار افغانی برای هر یخن دستی برای تازه‌دامادان نیز دشوار و در بسا موارد غیرممکن شده است.
محمد ادریس ۲۳ سال دارد و به تازگی با یکی از اقوام خود نامزد شده است. او به دکان یخن‌فروشی آمده است و مجبور است که برای تمام مردان خانواده‌ی نامزد خود یخن دستی بخرد. محمد ادریس پنج یخن دستی به هزینه ۴۵ هزار افغانی می‌خرد.
او به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که به‌دلیل بلندبودن مصارف نامزدی، یک قسمتی از این مصارف را از دوستان و آشنایان خود قرض کرده است: «یخن خامک‌دوزی هراتی خیلی زیباست و هر جوان هراتی دوست دارد که از این یخن‌ها بپوشد. قیمت این یخن‌ها خیلی زیاد است و حالا که بی‌کاری زیاد شده، زیادتر جوانان نمی‌توانند برای خود یخن بخرند. کاش اقتصاد ما قوی می‌بود که بیشتر از یخن‌های دستی می‌خریدیم و از این طریق به خانواده‌هایی که خامک می‌دوزند، کمک کنیم.»
کاهش فروش
نذیراحمد یکی از فروشندگان یخن‌های خامک‌دوزی دستی در هرات است. او بیش از یک دهه می‌شود که پارچه و یخن‌های خامک‌دوزی را به فروش می‌رساند.
تا پیش از سقوط حکومت به دست طالبان روزانه تا ده یخن خامک‌دوزی را به فروش می‌رساند، اما حالا شمار یخن‌های دست دوز به کمتر از پنج یخن در روز رسیده است.
او می‌گوید که روی یک یخن خامک‌دوزی تا یک سال نیز یک زن کار می‌کند، تا آن را به مبلغ ۱۲ هزار افغانی به فروش برساند: «در خامک‌دوزی زنان ولسوالی‌های اوبه و چشت دست بالا دارند و یخن‌های این زنان از طرح‌های متنوع و ظریف برخوردار است و خریداران بیشتر می‌پسندند.»
او تأکید دارد که خریداران را تشویق می‌کند که به‌خاطر کمک اقتصادی به زنان خامک‌دوز، یخن و پارچه‌های تولیدشده آنان را خریداری کنند، تا از این طریق آنان بتواند چند قرص نان و مواد اولیه برای اعضای خانواده‌ی‌شان تأمین کنند.
عکس: شبکه‌های اجتماعی
بر خلاف سال گذشته در روزهای ماه رمضان افراد کمتری برای خریداری یخن‌ها و پارچه‌های خامک‌دوزی به جاده «لیلامی‌ها»ی هرات مراجعه می‌کنند.
شماری از علاقمندان به یخن، به‌دلیل وضعیت بد اقتصادی به خریداری یخن‌های کمپیوتری روی آورده‌اند. «افغان مارکت» یکی از مراکز فروش یخن‌های کمپیوتری است. بیشتر شهروندان کشور براساس پایبندی به رسم و رواج‌‌های شان در روزهای عید کوشش می‌کنند که لباس خامک‌دوزی خریداری کنند، اما زمانی که قیمت یخن‌های کمپیوتری با پارچه کمتر از یک هزار افغانی است، بیشتر به خریداری این یخن‌ها رجوع می‌کنند.
غلام رسول، یکی از فروشندگان یخن‌های کمپیوتری در «افغان مارکیت» است. او در صحبت با روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که در شرایط بد اقتصادی کنونی، بسیاری‌ها قادر به خریداری یخن‌های خامک‌دوزی دستی نیستند و به همین خاطر، طرح‌های کمپیوتری یخن را ترجیح می‌دهند: «ما از خارج دستگاه آوردیم و یخن‌های خامک‌دوزی را به وسیله دستگاه با کیفیت بلند می‌دوزیم. البته کیفیت، درخشش و ظرافیت یخن‌های کمپیوتری در مقایسه با یخن‌های دستی کم است، اما مردم زیاد می‌خرند، به‌خاطری که ارزان است.»
زنانی که مصروف خامک‌دوزی هستند، از علاقه مردم به خریداری یخن‌های کمپیوتری نگران هستند و دوام این روند را به ضرر خود می‌دانند. فرحناز، یکی از زنان خامک‌دوز در ولسوالی چشت در شرق شهر هرات است. او در ماه رمضان دو یخن خامک‌دوزی خود و دختر خود را جهت فروش به بازار آورده است، اما پایین‌بودن قیمت خرید یخن‌ها وی را ناراحت کرده است.
او دکان به دکان جهت فروش یخن‌های خامک‌دوزی خود می‌رود و مجبور است که هر یخن را به کمتر از شش‌هزار افغانی به فروش برساند. او در صحبت با روزنامه اطلاعات روز، روایت می‌کند که اغلب زنان در ولسوالی چشت مصروف خامک‌دوزی هستند و اگر توجه برای خریداری یخن‌های خامک‌دوزی بلند برود، اقتصاد زنان روستایی بهبود پیدا می‌کند: «ما زنان به جزء خامک‌دوزی کار دیگری نداریم، تا پول پیدا کنیم. قدیم‌ها مردم پول‌دارتر بودند و یخن‌های ما تا هفت هزار افغانی هم به فروش می‌رسید، اما قیمت فروش یخن‌ها حالا پایین آمده است.»
او از هراتیان می‌خواهد که در مراسم‌های خوشی خود به جای خریداری کت‌وشلوار از لباس‌های سنتی با خامک‌دوزی استفاده کنند، تا پول به جای سرازیرشدن به کشورهای همسایه به جیب زنان خامک‌دوز واریز شود.