اخیرا نشانههای خشکسالی شدید در ولایتهای مختلف افغانستان، بهویژه ولایتهای شمالی، شمالغربی و ولایتهای مرکزی کشور زنگ بحران را به صدا درآورده است. چنانچه مردم این مناطق میگویند که برای تأمین آب آشامیدنی با مشکل مواجهاند.
محمود باشندهی دایکندی تا سه سال پیش یکی از تولیدکنندگان بادام بود. او میگوید که اکنون در اثر خشکسالی نه تنها سایر مزارعش از بین رفته، بلکه درختان بادام او و سایر مردم نیز خشک شدهاند: «از گندم و علوفه خبری نیست. چون هیچ کس بهدلیل خشکسالی کشت نمیکنند. درختان بادام ما مردم خشک شده است. خشکی به اندازهای شدید است که حتا برای تأمین آب آشامیدنی با مشکل مواجه هستیم.»
بامیان و غور نیز در وضع مشابه قرار دارند.
ابراهیم، از کشاورزان در ولایت غور نیز میگوید که خشکسالی مصبیت دیگر برای مردم فراموششده و فقیر است که از طریق کشاورزی امرار معاش میکردند: «از ماه حوت تا هنوز باران نباریده، گندمهای للمی که کشت کردیم، سبز نشد و علفچرها هم بهدلیل نباریدن باران خشکیده و زرد شده است.»
در شمال افغانستان نیز خشکسالی بحران جدی را متوجه مردم کشاورز و دامدار کرده است.
بهگفتهی منابع مردمی، کمآبی در ولایتهای شمالی نیز سبب شده که کشت و کار متأثر شود و تعداد زیادی از مواشی با کمبود علوفه مواجه شود.
بحران خشکسالی
در همین حال، آگاهان محیط زیست، خشکسالیها را از پیامدهای تغییر اقلیم میدانند و میگویند که افغانستان یکی از اصلیترین قربانیهای تغییرات سریع اقلیمی در منطقه و جهان است.
محمدکاظم همایون یکی از این کارشناسان محیط زیست میگوید: «با آنکه افغانستان کمترین سهم را در تغییرات اقلیمی در جهان داشته و دارد، اما بزرگترین قربانی تغییرات اقلیمی در جهان و منطقه است. تغییراتی که در تمام سطوح زندگی مردم را متأثر کرده است.»
به گفتهی آگاهان، تغییرات اقلیم و خشکسالی در افغانستان در حال حاضر به بحران بزرگی تبدیل شده است. بحرانی که بیشتر از همه مردم فقیر و کشاورز افغانستان را نشانه گرفته است. این درحالی است که براساس گزارشها و آمارهای ارایه شده از سوی منابع، بیش از ۷۵ درصد مردم افغانستان از طریق کشاورزی و دامداری امرار معیشت میکنند که گسترش خشکسالی و بلند رفتن دما به معنای نبود غذا برای این درصدی است.
روحالله امین، رییس تغییرات اقلیمی ادارهی محیط زیست میگوید که افغانستان ششمین کشور آسیبپذیر تغییرات اقلیمی در جهان است: «تغییرت اقلیمی و اثرات آن به ویژه خشکسالیهای دورهای در افغانستان، سکتور آب، زراعت و جنگلات را به شدت متأثرکرده است.»
پیش از این ادارهی محیط زیست، فدارسیون بینالمللی صلیب سرخ و جمعیت هلال احمر افغانستان گفته بودند که بیش از ۶۰ درصد ولایتهای افغانستان امسال با خشکسالی شدید مواجه است.
نسیفور مغندی، رییس هیأت فدراسیون بینالمللی جمعیتهای صلیب سرخ و هلال احمر در افغانستان از خشکسالی شدید در کشور ابراز نگرانی کرده و گفته است که این خشکسالی به «کمبود مواد غذایی نگرانکننده در این کشور تبدیل میشود.»
او تأکید کرده است که هیچ ولایتی در افغانستان نیست که تحت تأثیر خشکسالی قرار نداشته باشد. بهگفتهی او، برخی از ولایتهای کشور با خشکسالی شدید و شماری با درجه متوسط با این آفت مواجهاند.
رییس هیأت فدراسیون بینالمللی صلیب سرخ در افغانستان تأکید کرده است: «اگر اقدامات فوری انجام نشود، وضعیت انسانی فاجعهباری به وجود خواهد آمد.»
در همین حال مردم میگویند که برای مقابله با خشکسالی و تغییرات سریع اقلیمی از هیچ نوع امکانات برخوردار نیستند. مردم از نهادهای ملی، بینالمللی و مؤسسات همکار خواستار کمک و رسیدگی به بحران خشکسالی در افغانستان اند.
آیندهی ناگوار
از سوی دیگر، بهگفتهی آگاهان محیط زیست، کاهش باران و افزایش درجه حرارت در اکثر مناطق کشور به ویژه کوه هندوکش، اکثر حوضها و چراگاههای کشور را با کاهش قابل ملاحظهی آب روبهرو کرده و زندگی حیوانات، پرندگان و گونههای گیاهی ساکن در این مناطق را نیز در مخاطره قرار داده است.
به همین ترتیب، بهگفتهی آگاهان، کاهش باران در مناطق شرقی و شمالی کشور موجب میشود تا آب کافی برای مزارع تأمین نگردد.
آگاهان اضافه میکنند که افزایش دما معضل دیگری است که خشکسالی را در افغانستان تشدید کرده است.
بنا بر گفتهی آگاهان محیط زیست، افغانستان تغییرات اقلیمی را پیشتر از زمان سنجششدهی آن تجربه میکند و هم اکنون افزایش دما در این کشور هشدار از آیندهی ناگوار است.
روحالله امین، ریس تغییرات اقلیمی ادارهی ملی محیط زیست میگوید: «تغییرات اقلیم سریعتر از حد سنجش آن بروز کرده است. چنانچه در سالهای اخیر درجه حرارت در افغانستان ۲ درجه افزایش یافته است و براساس برآوردها این تغییرات تا سال ۲۰۵۰ میلادی به ۴ تا ۵ درجه خواهد رسید.»
بهگفتهی آقای امین، افزایش این شمار از دما، هشدار است که سبب زوب یخچالها و از بین رفتن منابع آبی در افغانستان میشود.
در همین حال محمدکاظم همایون، یکی دیگر از کارشناسان محیط زیست میگوید که از اثر تغییر اقلیم و گرمایش زمین طی دو دهه گذشته، ۱۴ درصد از یخچالهای طبیعی کشور ذوب شده و خشکسالی در مقایسه با دهههای پایانی قرن بیستم در افغانستان دو برابر شده است.
بهگفتهی آگاهان محیط زیست، در سالهای آینده دما و تعداد روزهای داغ (درجه حرارت بیش از ۳۰ درجه سانتیگراد) در اکثر نقاط کشور افزایش مییابد و این افزایش در مناطق مرکزی و ولایات شمالی کشور بیش از مناطق دیگر خواهد بود.
سیلابها
توأم با این افزایش دما و بحران خشکسالی، بهگفتهی آگاهان محیط زیست، سیلابها، سرمای بیموقع، بادهای شدید و توفان، بالا آمدن سطح آب بحرها، طغیان آفات و بیماریهای گیاهی، کاهش ضخامت لایه اوزون، ذوب شدن یخهای دایمی از دیگر تغییرات اقلیم در افغانستان است.
کارشناسان محیط زیست تصریح میکنند که با وجود خشکسالی شدید، بارندگیهای رگباری نه تنها به بهبود وضع خشکسالی نمیانجامد، بلکه موجب سرایز شدن سیلاب میشود و خسارات هنگفت مالی به جا میگذارد.
این درحالی است که در روزهای اخیر شماری از ولایتها شاهد بارش باران شدید و جاریشدن سیلاب بوده است. چنانچه وزارت دولت در امور رسیدگی به حوادث حکومت سرپرست طالبان میگوید که بر اثر سرازیرشدن سیلاب در ۱۴ ولایت، بیش از ۲۲ نفر جان باخته و ۴۰ نفر زخمی شدهاند.
در کنار این شمار تلفات جانی، سیلابها خسارات هنگفت مالی را نیز به میان آورده است. براساس اطلاعات منتشرشدهی وزارت دولت در امور رسیدگی به حوادث حکومت سرپرست طالبان، در ۱۴ ولایت، بیش از ۵۰۰ خانهی مسکونی به صورت کلی و دو هزار خانهی دیگر قسماً تخریب شده است. همین طور، سیلاب در این ولایات بیش از سه هزار جریب زمین زراعتی را تخریب و دهها رأس مواشی را نیز از بین برده است.
لوگر، بدخشان، هرات، جوزجان، هلمند، بادغیس، تخار، فاریاب، پروان، قندهار، میدانوردک، قندوز، دایکندی، پنجشیر، سمنگان و … از ولایتهای اند که طی سه هفته اخیر شاهد سیلابهای شدید بوده است.
بنا بر گفتهی آگاهان، میزان بارشهای سنگین که موجب سرازیرشدن سیلابها در کشور میشود، در اثر تغییرات اقلیمی در سالهای آینده تا ۴۱ درصد افزایش خواهد یافت. اما این افزایش نه تنها به مهار خشکسالی کمک نخواهد کرد، بلکه بیشتر از پیش به بحران غذایی در افغانستان دامن خواهد زد.
این درحالی است که مدیر برنامه جهانی غذا میگوید که تقریباً ۹۵ درصد جمعیت کشور از دسترسی به غذای کافی محروم اند و حدود ۲۲.۸ میلیون نفر نبود مواد غذایی را تجربه میکنند و به کمکهای فوری غذایی نیازمند.
سازمان ملل متحد گفته است که در کنار عوامل سیاسی امنیتی، خشکسالی و تغییرات اقلیمی این بحران غذایی را در افغانستان تشدید کرده است.
هشدار
در همین حال، آگاهان محیط زیست همچنین هشدار میدهند که تغییرات اقلیمی طی ۳۰ سال آینده منابع تولید در بخش زراعتی و محیط زیست را با آسیبهای گسترده و قابل توجهی روبهرو خواهد کرد.
به گفتهی آگاهان کاهش ظرفیتهای تولید در این بخش و بحران منابع آب و خاک و محیط زیست کشور در سالهای آینده همچنین بحران گرسنگی را به بار خواهند آورد.
آگاهان میگویند که در چنین شرایطی، نظارت و مدیریت پیامدها و آسیبهای تغییرات اقلیمی تا حدودی این آسیبها را کاهش میدهد و از نابودی کامل ظرفیتهای تولید جلوگیری میکند.
روحالله امین، رییس تغییرات اقلیم ادارهی ملی محیط زیست میگوید که از حالا باید برای آینده و مدیریت این بحران کار کرد: «افغانستان توان تولید باران مصنوعی را ندارد، اما میتواند اقدامات اصلاحی را به کمک کنوانسیون تغییر اقلیم که به آن ملحق شده، انجام دهد.»
بهگفتهی او، اصلاح محصولات زراعتی به سمت محصولات با آببری کمتر، اصلاح الگوی مصرف آب در بخشهای مختلف به ویژه بخش زراعتی، اصلاح الگوی مصرف مواد غذایی و محصولات زراعتی به سمت مصرف ذخیره و کاهش ضایعات، مدیریت و کنترل فرسایش خاک، ارتقای بهرهوری منابع تولید، استفادهی بیشتر از انرژیهای غیرفسیلی، مدیریت و احداث بندهای آب به سمت ساخت نیروگاههای برق آبی در مناطق در معرض تهدید و… نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت است که میتواند پیامدها و آسیبهای تغییرات اقلیمی در کشور را تا حدودی مهار کند.