علی حکمت
ماه قبل، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه با اشاره به مناطق تحت کنترل نیروهای خود و گروه‌های نزدیک به دولت ترکیه اعلام کرد: پروژه‌ای در «مناطق امن» شمال سوریه برای بازگرداندن حدود نیممیلیون آواره‌ی سوری از خاک ترکیه درحال آماده‌سازی است و این پروژه از عفرین در شمال‌غربی تا مرز عراق در شمال‌شرق سوریه، ادامه دارد. در همان هفته، وزیر کشور ترکیه از آغاز طرحی برای ساخت حدود ۲۵۰ هزار خانه در مناطق تحت کنترل ترکیه و جناح‌های مخالف سوری، در جرابلس و الباب در شمال سوریه و بازگشت داوطلبانه‌ی یک میلیون مهاجر سوری از خاک ترکیه خبر داد.
آنکارا از سال ۲۰۱۶ تاکنون حداقل سه‌بار در شمال سوریه عملیات نظامی انجام داده است. در برخی از نواحی شمال سوریه صدها کیلومتر را زیر کنترل گرفته و حدود ۳۰ کیلومتر به عمق این کشور پیش رفته است. آخرین عملیات نظامی ترکیه در شمال سوریه در اکتبر سال ۲۰۱۹ بوده است. ارتش ترکیه درحال حاضر نوار مرزی بزرگی را به طول ۸۷۷ کیلومتر با سوریه در کنترل دارد و یک منطقه‌ی امن به عمق ۳۰ کیلومتر بین شهرهای اعزاز و جرابلس در شمال‌شرق سوریه ایجاد کرده است.
در سال ۲۰۱۹، ترکیه در تلاش ایجاد یک نوار امن در شمال سوریه بود که با عملیات زمینی به‌نام «چشمه صلح» معروف شد. این عملیات نظامیِ فرامرزی، چهار ماه به طول انجامید که توسط ارتش ترکیه (TSK) و ارتش ملی سوریه (SNA) علیه نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) و سپس ارتش عربی سوریه (SAA) در شمال سوریه صورت گرفت.
واکنش جهانی
عملیات نظامی ترکیه در نهم اکتبر ۲۰۱۹ با حمله نیروهایی هوایی به شهرهای مرزی سوریه رسما آغاز شد. این عملیات متعاقبا با واکنش‌های متفاوتی از طرف جامعه جهانی روبه‌رو شد.
روسیه در ابتدا از عملیات ترکیه به‌عنوان «حق دفاع از خود» یاد کرد و آن را تصدیق نمود. در ۱۵ اکتبر، موضع خود را در برابر این عملیات سخت‌تر کرده و اقدام به استقرار سربازان خود کرد. در ۲۲ اکتبر ۲۰۱۹، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه به توافق رسیدند که آتش‌بس ۱۵۰ ساعت دیگر تمدید شود تا نیروهای دموکراتیک سوریه بتوانند ۳۰ کیلومتر از منطقه‌ی مرزی و هم‌چنین شهرهای تل رفعت و منبج خارج شوند. از بندهای دیگر این توافق می‌توان به انجام گشت‌های مشترک توسط نیروهای روسیه و ترکیه تا عمق ۱۰ کیلومتری مرز سوریه به استثنای شهر قامشلی اشاره نمود. آتش‌بس جدید از ساعت ۱۲:۰۰ ظهر به وقت محلی در ۲۳ اکتبر آغاز شد.
واکنش اتحادیه اروپا
در ۱۰ اکتبر، اکثریت بزرگی از نمایندگان مجلس هلند از اعمال تحریم‌ها علیه ترکیه حمایت کردند. کشورهای فرانسه، آلمان، سوئد، فنلاند و نروژ محدودیت‌های صادراتی در زمینه صادرات اسلحه به ترکیه اعمال کردند. هم‌چنین فرانسه خواستار تحریم اقتصادی ترکیه و سوئد نیز خواستار تحریم تسلیحاتی از سوی اتحادیه اروپا شد. اتحادیه اروپا در ۱۴ اکتبر به بررسی تحریم‌های احتمالی این اتحادیه علیه ترکیه پرداخت، ایتالیا که سابقا بزرگ‌ترین تأمین‌کننده‌ی تسلیحات ترکیه بود، بعدا به تحریم تسلیحاتی علیه ترکیه پیوست.
در ۱۴ اکتبر، تمام کشورهای اتحادیه اروپا موافقت کردند که فروش اسلحه به ترکیه را متوقف کنند. اتخاذ تحریم تسلیحاتی رسمی علیه ترکیه در سطح اتحادیه اروپا متوقف ماند. اتحادیه اروپا نیز با انتشار بیانیه مطبوعاتی با محکوم کردن حمله‌ی ترکیه به شمال سوریه اظهار داشت که «…اقدام نظامی یک‌جانبه‌ی ترکیه در شمال‌شرقی سوریه باعث رنج غیرقابل قبول انسان‌ها می‌شود. جنگ علیه داعش را تضعیف می‌کند و شدیدا امنیت اروپا را تهدید می‌کند.»
ایالات متحده آمریکا
قبل از آغاز عملیات نظامی ترکیه در شمال سوریه، در روز ششم اکتبر ۲۰۱۹، دونالد ترامپ دستور داد تا نیروهای نظامی امریکایی که در شمال‌شرقی سوریه حضور دارند از این منطقه خارج شوند، جایی که ایالات متحده از متحدان کُرد خود پشتیبانی می‌کرد. اما بعد از شروع عملیات، ایالات متحده امریکا واکنش تندتری را اتخاذ نمود و این واکنش‌ها تندترشد. در ۱۴ اکتبر، دولت ایالات متحده تحریم‌هایی را علیه وزارت‌های دفاع، داخله و انرژی ترکیه وضع کرد. پنس، بار دیگر تأکید کرد که امریکا «چراغ سبزی برای حمله‌ی ترکیه به سوریه نشان نداده است.» مایک پنس هشدار داد که تحریم‌ها ادامه خواهد یافت و شدیدتر خواهد شد مگر این‌که ترکیه آتش‌بسی فوری را اجرا کند.
سرانجام، ترکیه و ایالات متحده در اوت ۲۰۱۹ به توافقی دست یافتند. در این توافق‌نامه، منطقه حایلی در شمال سوریه ایجاد شد که هدف آن ازبین بردن تنش‌ها با پرداختن به نگرانی‌های امنیتی ترکیه به وسیله‌ی نظارت و گشت‌های مشترک بود، درحالی‌که هنوز هم به نیروهای دموکراتیک سوریه اجازه داده شد تا کنترل مناطقی را که در آن زمان تحت کنترل خود داشت هم‌چنان حفظ کند. توافق‌نامه توسط ایالات متحده و نیروهای دموکراتیک سوریه مطلوب دانسته شد، اما ترکیه به‌طور کلی از آن ناراضی بود.
در ۱۷ اکتبر، پس از دستیابی به توافق آتش‌بس با رجب طیب اردوغان، مایک پنس، معاون وقت رئیس‌جمهور ایالات متحده اعلام کرد که کلیه تحریم‌های اعمال‌شده علیه ترکیه برداشته می‌شود و به محض دستیابی به آتش‌بس دایمی، دیگر عملا تحریمی وجود نخواهد داشت.
نارضایتی‌های ترکیه منجر به تلاشش برای گسترش منطقه تحت پوشش منطقه‌ی حایل، تضمین کنترل ترکیه بر بخش‌هایی از آن یا جابه‌جایی میلیون‌ها پناهنده به منطقه شد. این تلاش‌ها با مخالفت کشورهای اروپایی و امریکا به‌جایی نرسید و نیروهای دموکراتیک سوریه هم‌چنان در بیشترین نواحی شمالی سوریه تا امروز باقی‌ماندند.
آزردگی ترکیه از عدم پشتیبانی کشورهای ناتو و اتحادیه اروپا از ایجاد منطقه‌ی امن برای برگشت پناه‌جویان سوری
در دسامبر سال ۲۰۱۹ و در اجلاس ناتو که در لندن برگزار شد، ترکیه منطقه‌ی امن را پیشنهاد کرد که بتواند پناهندگان سوری را در آن اسکان دهد، اما همه‌ی طرف‌ها از این پیشنهاد پشتیبانی نکردند. مخالفت کشورهای اروپایی و امریکا برضد عملیات ترکیه در شمال سوریه، ترکیه را شدیدا آزرده ساخت و ترکیه را از ادامه‌ی عملیات بازداشت. به این ترتیب، در آن زمان اردوغان به طرح عملیاتی خود در شمال سوریه موفق نشد.
اما ترکیه هرگز از این پلانش دست نکشید و مناطقی که تصرف کرده بود را تا امروز هم‌چنان در تصرفش نگه‌داشته است. با حمله‌ی روسیه به اوکراین، نگرانی ]از دچارشدن به سرنوشت اوکراین[ کشورهای مثل سوئد و فنلند را به گرایش به سمت ناتو کشاند. این موضوع ترکیه را در موقعیتی قرار داد تا بتواند مجددا در مورد خواسته‌هایش با اروپا مذاکره کند. ترکیه کارشکنی‌های فنلند و سوئد را در زمان عملیات «چشمه صلح» به خوبی به یاد داشت و حالا نوبت ترکیه بود که از این فرصتش به خوبی استفاده کند. با تسلیم تقاضای عضویت فنلند و سوئد به ناتو، ترکیه عملا مخالفتش را اعلام کرد. ترکیه فرصتی عالی در زمان مناسب به‌دست آورد و طبعا از آن به خوبی استفاده می‌کند.
ترکیه سال‌هاست که سوئد و دیگر کشورهای اروپایی را به دلیل نوع برخوردشان با سازمان‌هایی که ترکیه آن‌ها را تروریستی می‌داند، مورد انتقاد قرار می‌دهد. مخالفت اردوغان در ۱۳ ماه می، اعضای ناتو و دو کشور اسکاندیناوی را که به دنبال عضویت هستند، غافل‌گیر کرد. اردوغان گفته بود که ممکن نیست ترکیه از طرح سوئد و فنلاند برای پیوستن به پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) حمایت کند چرا که به گفته‌ی او، این کشورها «خانه سازمان‌های تروریستی‌اند. اردوغان بدون اشاره به جزئیات بیشتری افزود: ترکیه مایل نیست اشتباهات مشابه را تکرار کند. علاوه بر این، کشورهای اسکاندیناوی مهمان سازمان‌های تروریستی شده‌اند. آن‌ها حتا در برخی از کشورها نماینده‌ی مجلس‌اند. امکان ندارد که موافق پیوستن‌شان به ناتو باشیم.
طرح ترکیه در ایجاد نوار مرزی در شمال سوریه
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه دقیق یک هفته بعد از انتخابات دور دوم شهرداری اعلام کرد که با ایجاد یک نوار امن مرزی در داخل خاک سوریه، به‌زودی یک میلیون پناه‌جوی سوری را برمی‌گرداند. اردوغان این موضوع را یک هفته بعد از شکست حزبش در انتخابات شهرداری استانبول اعلان کرد. وی در این شکست به خوبی درک کرده بود که اسکان دوامدار پناه‌جویان سوری در ترکیه، مانع پیروزی وی در انتخابات ریاست‌جمهوری در چهار سال دیگر خواهد شد. ترکیه طرح بیرون کردن حداقل نیمی از جمعیت سه‌ونیم میلیونی سوری‌ها را در سر داشت.
ایجاد یک نوار مرزی منطقه‌ی امن و یک گذرگاه صلح به عرض حداقل ۲۰ کیلومتر و طول بیش از چهار صد کیلومتر برای اتخاذ تدابیر لازم به منظور بازگشت سوری‌ها از ترکیه و نیز بیرون راندن نیروهای نظامی کُرد مخالف ترکیه از شمال سوریه میباشد. با ایجاد این نوار مرزی در شمال سوریه، احتمال دارد حداقل یک‌ونیم میلیون پناه‌جوی سوری به شمال سوریه برگردانده شوند.
دولت ترکیه فعلا به‌خاطر میزبانی نزدیک به چهار میلیون پناه‌جوی سوری، آشفته و نگرانِ به‌دست آوردن آرای مردم در انتخابات سال ۲۰۲۳ میباشد و یکی از عوامل مخالفت ترکیه با عضویت سوئد و فنلند این است که توافق کشورهای اروپایی و امریکا را برای ایجاد یک نوار مرزی در شمال سوریه به‌دست آورد و این امر تا اندازه‌ی باعث خواهد شد دولت اردوغان نفس راحتی بکشد.
در کوتاه‌مدت، ترکیه با ایجاد نوار امن در شمال سوریه، دو طرح کلی دارد: برگشت بیش از یک میلیون پناه‌جوی سوری قبل از انتخابات سال ۲۰۲۳ و دور نگه‌داشتن نیروهای نظامی کُردِ مخالف ترکیه از شمال سوریه.
اردوغان با یک پیروزی بزرگی، برمی گردد!
سه‌شنبه (۲۸ جون)، وزیر خارجه‌ی ترکیه با همتایان فنلندی و سوئدی‌اش در حضور رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه و رئیس سازمان اتلانتیک شمالی، توافق‌نامه‌ای را در مقابل رسانه‌ها، امضا نمودند که از موافقت ترکیه با عضویت این دو کشو در ناتو خبر می‌داد. امروز اما این اتفاق، موضوع داغ رسانه‌های دنیا و ترکیه بود. همه رسانه‌ها از پیروزی ترکیه در این توافق‌نامه نوشته‌اند.
رسانه‌های اروپایی نوشته‌اند که سوئد و فنلاند امتیازات گسترده‌ای به ترکیه خواهند داد زیرا در توافق‌نامه عمدتا خواسته‌های زیادی از ترکیه وجود دارد. لیست خواسته‌های آنکارا طولانی است و به‌ویژه این‌که استکهلم باید امتیازات سختی بدهد. رسانه‌های داخلی ترکیه نیز نوشته‌اند که اردوغان با یک پیروزی بزرگی، برمی‌گردد.