طی سالهای گذشته در بازار قدیم هرات صدای دستگاههای ابریشمبافی بیشتر به گوش میرسید؛ صدایی که هر رهگذر را به خود جلب میکرد. زمان چرخهای دستگاههای زیادی را از چرخیدن بازمانده و شَعرفان (ریسندگان و بافندگان) بسیار دست از کار کشیدهاند. این روزها شمار شَعربافان یا ابریشمبافان به تعداد انگشتان یک دست رسیده است.
به گفتهی شَعربافان، در گذشته حدود ۴۰۰ دستگاه بافندگی در این ولایت وجود داشت اما به مرور زمان تعداد آن کم شد و درحال حاضر به تعداد سه دستگاه فعال باقی مانده است. تا همین چند سال پیش، بیشترین دکانهای موجود در جادهی شمالی مسجد جامع شهر هرات مربوط به کارگاههای شعربافی بود اما حالا شمار این دکانها به یک یا دو دکان محدود شده است.
شَعربافی در هرات سابقه طولانی و فرهنگی دارد و در گذشته کسبهکاران زیادی در کارگاههای شَعربافی مشغول کار بودند. بیشتر هم این حرفه را از نیاکان خود به ارث برده بودند؛ شغلی که از نسلی به نسلی منتقل میشد. اما در روزهای پسین شَعربافی در هرات نفسهای آخرش را میکشد.
آصف غلامی سی سال است که شَعر میبافد. در زمانهای که چرخ صنعت ابریشم با دستگاههای مدرن صنعتی میچرخد، او در هرات با دستگاه سنتی خودش مصروف شَعربافی است. آصف در تلاش است تا این کسب را زنده نگهدارد. پشت دستگاه چوبی سنتی نشسته و برای مشتریان خود دستمال ابریشمی میبافد.
آصف شَعربافی را از نیاکان خود به ارث برده است. او میگوید: «سابقهی این صنعت خیلی به سالهای دور بر میگردد. شاید ۲۰۰ تا ۳۰۰ سال قدمت دارد. در قدیم پدر کلانهای ما پتوی کُرکی میبافتند. به مرور زمان تار باریک معروف به سُند تبدیل به ابریشم شد.»
در حال حاضر اجناس تولیدی پاکستانی و چینی در بازارهای افغانستان با نرخ پایینتر عرضه میشود. قیمت پایین اجناس وارداتی، صنایع داخلی را با چالش مواجه میسازد زیرا تولیدات داخلی نیروی بشری و منابع بیشتر نیاز دارد از همین رو قیمت و کیفیت آن نیز در مقایسه با جنس وارداتی از کشورهای دیگر بالاتر است. این مسأله بازار تولیدات داخلی را متأثر میسازد.
آصف غلامی میگوید وضعیت شَعربافی و کسب و کار ابریشم در هرات رو به زوال است زیرا یک شَعرباف از صبح تا شام میتواند چهار عدد دستمال ببافد. در پایان روز دکانداران این چهار دستمال را به قیمت ۱۳۰ افغانی میخرند و سپس آنرا در بدل ۵۰۰ افغانی میفروشند. آنان بیشتر از شَعربافان سود میکنند.
او میگوید: «بیشتر بافندگان دست از کار کشیدهاند زیرا درآمد بیشتر را فروشنده دارد تا بافنده. برخی از دکانداران هم دستمالهای ابریشمی ساخت چین و پاکستان را به قیمت ارزان و به نام دستمال ابریشمی هراتی میفروشند. این خود عامل رکود کار ما است.»
هرچند ابریشمبافی در بخشهای مختلف افغانستان مانند هرات تاریخ طولانی دارد و نسلهای مختلف شَعربافان در آن مصروف کار بودهاند، اما از سوی حکومتهای کشور برنامهی منظم برای حمایت از تولیدات آنان وجود نداشته است. در سالهای پسین نیز به جز برگزاری نمایشگاههای معدود، کار درخوری در خصوص حمایت از تولیدات داخلی و صنایع دستی انجام نشده است.
مریم شیخ در ولسوالی زنده جان ولایت هرات شش سال است که کِرم ابریشم پرورش میدهد. او با پرورش کرم ابریشم، برای شَعربافان نخ فراهم میسازد. او میگوید: «تمام مواد خام شَعربافان هرات را ما آماده میکنیم. خود ما کرم ابریشم پرورش میدهیم. کرم را به پیله تبدیل میکنیم و پیله را به تار ابریشم. بعد از آن محصولات ابریشم تولید میکنیم.»
او که این حرفه را از نیاکانش به ارث برده است، در سال ۱۳۹۶ جواز کار در بخش پرورش کرم ابریشم و تولید نخ ابریشم را از حکومت گرفت. مریم شیخ همراه با ۷۵۰ خانم دیگر در ولسوالی زنده جان پروش کرم ابریشم، پروسس پیله و بافندگی ابریم را شروع کردند.
حالا او نگران از دست رفتن تلاشهایش و نابودی صنعت ابریشم در هرات است. او میگوید اگر از صنعت ابریشم در داخل کشور حمایت شود، او و همکارانش قادر اند ابریشم و کرم پیله را برای صادرات نیز فراهم سازند.
شَعربافان از حکومت سرپرست طالبان میخواهند که به صنعت شَعربافی توجه کنند. ریاست اطلاعات و فرهنگ حکومت طالبان در هرات میگوید برای حفظ و حمایت از این صنعت کار میکند. نعیمالحق حقانی، رییس اطلاعات و فرهنگ هرات میگوید شَعربافی در هرات قدمت فرهنگی دارد و باید مورد حمایت قرار گیرد. او میگوید حکومت طالبان بحث ورود کالایی که به ضرر محصولات داخلی باشد، را پیگیری میکند.
نام شهر هرات در گذشته در کنار هنر و صنایع دستی مختلف گرفته شده است. شَعربافی یا بافندگی با ابریشم و مو یکی از دهها کار هنری و دستی هرات است. در حال حاضر اما این شهر تاریخی و هنری یک یک هنر و صنعتش را از دست میدهد. در گذشته هراتیها در محافل خوشی و نامزدی فرزندان شان به داماد و عروس دستمال، لُنگی و لباسهای ابریشمی تحفه میدادند و اکنون با درنظرداشت قیمت بودن ابریشم و وضعیت بد اقتصادی مردم، بیشتر خانوادههای مرفه و ثروتمند محصولات ابریشمی را تحفه میدهند.