دختران افغانستان که در هوای سرد صبح دیروز (چهارشنبه، ۳۰ قوس) به مراکز آموزشی رفته بودند، از سوی نیروهای طالبان به خانه‌های‌شان فرستاده شدند. در میان آنان کودکانی نیز شامل بودند که تازه با مفهوم درس و مکتب آشنا می‌شدند و چیزی از محرومیت‌هایی که بر دختران و زنان وضع می‌شود، نمی‌دانستند. نیروهای طالبان در شماری از مناطق پایتخت -در مقابل چشمان کودکان- شماری از دخترانی که به دستور این گروه اعتراض کردند را شلاق زده و لت‌وکوب کرده‌اند.
سه‌شنبه‌شب مکتوبی از آدرس وزارت تحصیلات عالی طالبان منتشر شد که در آن از تعطیل شدن دانشگاه‌ها به‌روی دختران خبر داده شده بود. در صفحه‌ی توییتر منسوب به ندامحمد ندیم، وزیر تحصیلات عالی طالبان نوشته شده است که «علمای برجسته» نصاب درسی و محیط دانشگاه‌ها را از «منظر شرعی» ارزیابی کردند و طبق رهنمود مولوی هبت‌الله، رهبر طالبان تحصيلات عالی دختران محدود به «تأمين محيط شرعی مناسب» خواهد بود.
فرمان طالبان برای تعطیلی دانشگاه‌ها به‌روی دختران در حالی بود که دانشجویان دانشگاه‌ها و مراکز تحصیلی خصوصی آزمون‌های ختم سمستر را سپری می‌کردند. نیروهای طالبان با شلاق‌های در دست، دختران را از صحنه‌ی آزمون اخراج کردند. شماری از دختران با حضور پشت درهای بسته‌ی دانشگاه‌ها، با اشک و اندوه به تصمیم تازه‌ی طالبان اعتراض کردند.
پایتخت و مراکز ولایات از صبح دیروز در محاصره نظامی نیروهای طالبان قرار داشت. نیروهای این گروه از صبح زود برای اجرای حکم رهبر خود گشت‌زنی‌شان را آغاز کردند و به تمامی دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی سر زدند تا از عدم حضور دختران اطمینان حاصل کنند. واحدهای نظامی طالبان در سطح شهر در حالت آماده‌باش قرار داشتند.
آرزوهای به خاک یکسان‌شده
مریم برای راه‌یافتن به دانشگاه از موانع زیادی گذشت و سختی‌های زیادی را متقبل شد. او سال گذشته در سردی زمستان تا نیمه‌های شب درس خواند تا نتیجه‌ی دلخواهش را در کانکور بدست بیاورد. مریم به‌تازگی در دانشکده اقتصاد دانشگاه کابل راه یافته بود و از این‌که به‌رغم مخالفت‌های خانواده توانسته بود به دانشگاه راه پیدا کند، احساس غرور می‌کرد. فرمان تازه‌ی طالبان مبنی بر ممنوعیت تحصیل برای دختران، اما دل مریم را شکسته است و او شبِ تمام را به‌خاطر سرنوشت خودش و دیگر دختران افغانستان گریسته است. مریم با بغضی نهفته در گلویش می‌گوید که تنها مادرش او را حمایت می‌کرد درس بخواند. «هیچ‌کسی به غیر از مادرم مرا حمایت نمی‌کرد. حتا پدرم و برادرانم موافق درس خواندن من نبودند. حالا خود را تنها احساس می‌کنم و از آینده‌ی تاریک خود عمیقا نگران و غمگین هستم.»
شهربانو سال قبل در آزمون سراسری کانکور شرکت کرد، اما نتیجه‌ی مطلوب نگرفت و اکنون با شبنم، خواهر کوچک‌ترش می‌خواستند بر سر رتبه‌ی اول کانکور رقابت کنند. پدر آنان در ایران کارگری می‌کند تا مخارج خانواده و تعلیم دخترانش را مهیا کند. به نقل از اعضای خانواده‌ی شهربانو و شبنم، این دو ۱۴ تا ۱۶ ساعت در یک شبانه‌روز درس می‌خواندند، اما خبر بسته شدن دانشگاه‌ها آنان را از آینده‌ی‌شان دلسرد و ناامید ساخته است.
شهربانو می‌گوید که امیدی به آینده ندارد و ممکن است از این پس هر امری دیگری بر دختران تحمیل شود. شبنم که برای شرکت در آزمون کانکور هیجان داشت، حین صحبت نمی‌تواند بغضش را پنهان کند.
شبیه این دو خواهر، صدها هزار دختر در افغانستان به امید راه یافتن به دانشگاه، چالش‌های جدی را پشت سر گذاشته‌اند. مرسل اول‌نمره‌ی صنف یازدهم مکتب بود که طالبان سال گذشته دختران بالاتر از صنف ششم را از رفتن به مکتب محروم کردند. مرسل در این مدت مضامین درسی‌اش را در خانه آمادگی می‌گرفت و کتاب‌های صنف دوازدهم را می‌خواند تا با شروع دوباره‌ی مکاتب از درس‌هایش عقب نماند. او همچنان در این مدت با تلاش‌های فردی، به زبان انگلیسی مسلط شده است. مرسل می‌گوید که تصور می‌کرد طالبان تنها مخالف رفتن دختران به مکتب هستند و از همین جهت او آمادگی می‌گرفت تا در آزمون کانکور شرکت کند و بتواند به دانشگاه راه یابد. اکنون با بسته شدن دروازه‌ی دانشگاه، آرزوهای خودش را به خاک یکسان‌شده می‌داند.
دیانا دانشگاه را با رتبه‌ی اول به اتمام رسانید و به‌تازگی در دانشکده‌ی ژورنالیزم یکی از دانشگاه‌های دولتی به‌عنوان استاد همکار به‌کار گماشته شده بود. وی می‌گوید علی‌رغم محدودیت‌هایی که از سوی طالبان در برابر زنان وضع می‌شد، امیدوار بود که زنان در مراکز علمی و دانشگاهی حضور داشته باشند و از طریق تحصیل خود برای طالبان تفهیم کنند که حضور آنان نه به ضرر بلکه به نفع جامعه است. «اما بستن دروازه‌های دانشگاه نشان می‌دهد که طالبان از فعالیت زنان هراس دارند و قدرت خود را با حضور زنان در خطر می‌بینند.»
دانشجویان یک مرکز آموزشی علوم صحی تصمیم طالبان را ظالمانه توصیف می‌کنند و می‌گویند که این گروه شناخت واضح از واقعیت‌های عصر کنونی ندارند. مهرافروز می‌گوید: «طالبان به رفتن دختران به مکاتب و دانشگاه‌ها ممانعت می‌کنند، اما اگر همسر یا مادرشان مریض شوند، نزد چه کسی به مداوا می‌برند؟ آیا آنان به پزشکان مرد اجازه می‌دهند که زنان آنان را معالجه کنند؟» مهرافروز اضافه می‌کند که طالبان می‌خواهند جامعه را به عقب ببرند و از همین‌رو با تحصیل و تعلیم دختران مخالف اند.
همدلی با دختران
در یک‌شبانه‌روز گذشته، دست‌کم ۱۶ تن از استادان دانشگاه‌ها در اعتراض به ممنوعیت تحصیل دختران از سمت‌های‌شان کناره‌گیری کرده‌اند. محمدهادی اسدی، استاد دانشگاه پولی‌تخنیک کابل در نامه‌ای عنوانی وزارت تحصیلات عالی طالبان نوشته است که به‌خاطر تبعیض سیستماتیک علیه زنان از سمتش کناره‌گیری می‌کند. در نامه‌ی این استاد دانشگاه آمده است: «در جامعه‌ای که حقوق اولیه‌ی نصف جمعیت در حال پایمال شدن است، خدمت در آن عین خیانت است.»
ممنوعیت تحصیل برای دختران با موجی از اعتراض‌ها در شبکه‌های اجتماعی همراه شده است. شماری از کاربران در اعتراض به ممنوعیت تحصیل دختران نمایه‌های‌شان را سیاه کرده‌اند. ویدیوهایی از حضور دختران و اعتراض آنان مبنی بر بسته شدن دروازه‌های دانشگاه‌ها به سرعت میان کاربران دست‌بدست می‌شود.
فرهاد دریا، آوازخوان مطرح افغانستان در اعتراض به فرمان بسته شدن دروازه‌های دانشگاه‌ها بر روی دختران در صفحه‌ی فیس‌بوکش نوشته است: «سرزمینی که جز ریختن خون انسان بی‌گناه، شلاق و سنگسار و دره، سرکوب، وحشت و بربریت، باقی همه امور “حرام” باشد، عجیب نیست اگر ابتدا از رفتن دختران به مکتب، و اکنون از دانشگاه رفتن‌شان جلوگیری شود… طالبان وظیفه دارند تا ما را به این سرنوشت دچار کنند.»
مهدی ثاقب نوشته است: «همیشه سکوت کردیم تا شاید وضعیت بهتر شود. همیشه بر فریادهای دختران معترض خندیدیم و بی‌اعتنا بودیم، حتا زمانی که شلاق طالب بر سر و گردن آنان فرو می‌آمد، ما خیلی راحت از کنارش می‌گذشتیم. حتا یارای همین جمله را نداشتیم که چرا دست روی خواهر و دخترمان بالا می‌کنی؟!»
ستار سعیدی، خبرنگار گفته است که گروه «زن‌ستیز» طالبان که هر هفته ده‌ها میلیون دالر از امریکا دریافت می‌کند، همه‌ی دختران را از دانشگاه‌ها محروم کرد… برای جامعه‌ی جهانی مهم نیست که طالبان با مردم افغانستان چه می‌کند.»
افزون بر کاربران، شماری از سیاستگران، آگاهان اجتماعی و فعالان حقوق بشر و حقوق زنان از بستن دروازه‌های دانشگاه به‌شدت انتقاد کرده‌اند.
نصیراحمد فایق، سرپرست نمایندگی افغانستان در سازمان ملل تصمیم طالبان را «دشمنی آشکار» با مردم و سوق دادن افغانستان به‌سوی «جهل و تباهی» خوانده است. حامد کرزی، رییس‌جمهوری پیشین افغانستان از طالبان خواسته تا به‌خاطر «منافع ملی افغانستان» درهای دانشگاه‌ها، مدارس و دیگر نهادهای تحصیلی را به‌روی دختران بازگشایی کنند. اشرف غنی، رییس‌جمهور پیشین افغانستان که با فرار از کشور زمینه‌ی انتقال قدرت با طالبان را مساعد ساخت، تصمیم تازه‌ی طالبان را «اپارتاید جنسیتی» عنوان کرده و گفته است که طالبان افغانستان را «اشغال کرده و مردم این کشور را گروگان گرفته‌اند». عبدالله عبدالله، رییس پیشین شورای عالی مصالحه ملی افغانستان همچنین محرومیت دختران از تحصیل را «مایه‌ی تأسف» خوانده و از طالبان خواسته تا در مورد تصمیم ممانعت تحصیل دختران تجدید نظر کنند.
شهرزاد اکبر، رییس پیشین حقوق بشر افغانستان این کشور را به «گور دسته‌جمعی» آرزوهای زنان و دختران تشبیه کرده و افزوده که وضعیت زنان افغانستان مصداق «زنده به گور» بودن است. فوزیه کوفی، عضو پیشین پارلمان نیز گفته است: «تاریخ تکرار خواهد شد و اکنون زمان وقوع یک ۱۱ سپتمبر دیگر است.»
محکومیت‌های بین‌المللی
ممنوعیت تحصیل دختران از سوی طالبان، افزون بر واکنش‌های داخلی، محکومیت‌های جهانی را نیز به همراه داشته است.
سازمان ملل متحد تصمیم طالبان را سیاست «تبعیض‌آمیز و هدفمندانه خوانده» و اظهار نگرانی کرده است که ممنوعیت دختران از تحصیل خطر ازدواج‌های اجباری را افزایش می‌دهد. سازمان ملل و شرکای بشردوستانه‌اش در افغانستان در یک بیانیه‌‌ی مشترک خواستار لغو فوری این تصمیم شده‌اند. در این بیانیه که دیروز (چهارشنبه، ۳۰ قوس) از سوی یوناما نشر شده، آمده است که خانواده‌ی سازمان ملل و تمامی جامعه‌ی بشردوستانه در افغانستان در خشم میلیون‌ها شهروند این کشور و جامعه‌ی بین‌المللی در مورد تصمیم طالبان شریک اند.
انتونی بلینکن، وزیر خارجه‌ی امریکا گفته است که از اعلامیه طالبان مبنی بر محرومیت زنان از تحصیلات دانشگاهی «عمیقا ناامید» شده است و طالبان هدف خود را که پذیرفته شدن توسط جامعه‌ی بین‌المللی است، به تعویق انداخته‌اند. زلمی خلیل‌زاد که در نقش نماینده ویژه‌ی امریکا برای صلح افغانستان توافقنامه‌ی صلح دوحه را با رهبران طالبان امضا کرد و زمینه‌ی خروج امریکا از افغانستان را مهیا ساخت، در رشته‌توییتی نوشته است که اعلام ممنوعیت تحصیل برای دختران، از سوی شاخه‌ای از درون طالبان «شوکه‌کننده» و غیرقابل درک است. «من شخصا می‌دانم که بیشتر رهبران طالبان با این حکم غیرعادی مخالف هستند.»
رینا امیری، نماینده ویژه‌ی امریکا برای زنان افغانستان از جهان خواسته است که در برابر تصمیم‌های «افراطی» طالبان بسیج شود. «ناکامی در انجام این کار می‌تواند طالبان را جسور کند و این گروه الهام‌بخش تندروها در جاهای دیگر باشد و حقوق زنان، دختران و جمعیت‌های در معرض خطر را فراتر از افغانستان به خطر بیندازد.»
سازمان همکاری اسلامی، اتحادیه اروپا، نخست‌وزیر بریتانیا، وزارت خارجه‌ی آلمان، وزارت خارجه‌ی فرانسه، ترکیه، ناروی، عربستان سعودی، پاکستان و کشورهای دیگر از تصمیم تازه‌ی طالبان اظهار نگرانی کرده و آن را محکوم کرده‌اند.
مقام‌های طالبان تا اکنون به اعتراض‌ها و انتقادها پاسخ نداده‌اند. پیش از این سخن‌گوی طالبان، ممنوعیت تعلیم برای دختران بالاتر از صنف ششم را مسأله‌ی داخلی افغانستان عنوان کرده بود و از جامعه‌ی بین‌المللی خواسته بود که «در امور داخلی افغانستان مداخله نکنند.»
«جهان نظاره‌گر است»
بحث ممنوعیت تحصیل دختران دیروز در همه جای افغانستان جاری بود. اعضای خانواده‌های شماری از دختران تصمیم طالبان را ظالمانه عنوان می‌کنند و می‌افزایند که این گروه با تصمیم‌های سخت‌گیرانه علیه زنان، سبب «بدبینی» و «تنفر» نسبت به دین اسلام می‌شوند.
فیصل از بسته شدن دروازه‌های دانشگاه‌ها بر روی دختران به‌شدت غمگین است. خواهر فیصل به سختی توانسته بود به دانشگاه راه پیدا کند. تصمیم طالبان باعث گردیده که او برای خواهرش و دیگر دختران افغانستان اشک بریزد. فیصل از مردم به‌شدت انتقاد می‌کند که در برابر دستورات طالبان سکوت می‌کنند.
ذبیح از این‌که زحمات دختران خانواده‌اش را نقش بر آب می‌بیند به‌شدت اندوهگین است. او می‌گوید که «طالبان می‌خواهند افغانستان را به سیاهی و تاریکی سوق دهند که در آن وسط هرکاری می‌خواهند انجام دهند.» ذبیح می‌افزاید که مردم راهی ندارند جز این‌که علیه طالبان انقلاب عمومی کنند. « انقلاب عمومی از سوی مردم به‌شدت خونبار است و ممکن است قتل دسته‌جمعی به راه بیافتد. اما دست طالبان را از بازی با سرنوشت مردم کوتاه می‌سازد.»
فرهاد که خواهرش به‌تازگی برای راه‌یافتن به دانشگاه آمادگی می‌گرفت، تصمیم طالبان را دردآور می‌خواند و می‌گوید از این‌که نمی‌تواند خواهرش را کمک کند، مأیوس و متأثر شده است. فرهاد می‌گوید برای دخترانی که در یک‌دهه‌ی اخیر شاهد حضور دیگران به درس و دانشگاه بودند، تصمیم تازه‌ی طالبان «ویران‌کننده» است. فرهاد از دانشجویان پسر می‌خواهد که برای همنوایی با دختران از رفتن به دانشگاه‌ها اجتناب کنند.
دانشجویان دختر می‌گویند که به وعده‌های طالبان مبنی بر دوباره باز شدن دانشگاه‌ها باورمند نیستند. مژگان می‌گوید طالبان یک سال قبل گفته بودند که «به‌زودی» دروازه‌های مکاتب به‌روی دختران باز می‌شوند، اما تا اکنون این اتفاق نیافتاده است. او می‌گوید که زنان و دختران افغانستان نمی‌دانند به چه جرمی از کار و تحصیل محروم می‌شوند.
مهرافروز می‌گوید که دختران به تمامی خواست‌های طالبان عمل کردند تا بتوانند به صنف‌ها حاضر شوند. «برای ما گفتند لباس و چادر سیاه بپوشید، صنف‌های‌تان باید جدا باشد، با استادان و دانشجویان مرد سر و کار نداشته باشید. همه‌ی این‌ها عملی شد. حتا عینک سیاه به چشم می‌کردیم که آنان مانع رفتن ما به دانشگاه‌ها نشوند. اما باز هم ظالمانه دختران را از حقوق اولیه‌ی‌شان که درس بود ممنوع کردند.»
دختران دانشجو، جهان به‌ویژه امریکا را به بی‌تفاوتی در قبال سرنوشت دختران و زنان افغانستان متهم می‌کنند. مژگان می‌گوید: «جهان از بام تا شام داد از حقوق بشر و حقوق زنان می‌زند، اما در برابر سرنوشت تلخ دختران افغانستان بی‌شرمانه نظاره‌گر است.»
طالبان در یک سال گذشته، طی فرمان‌های جداگانه، دختران را از رفتن به مکتب و دانشگاه محروم و کارمندان زن را از ادارات اخراج کرده‌اند. این گروه همچنان بر رفتن زنان به باشگاه‌های ورزشی، حمام‌ها و پارک‌های تفریحی ممنوعیت وضع کرده‌اند. ممنوعیت‌هایی یکی پی دیگر از سوی طالبان، حضور زنان را در جامعه به‌شدت کم‌رنگ ساخته است.
در این گزارش تلاش شد تا دیدگاه ملا امامان مساجد نیز در مورد دستورهای طالبان بر فعالیت و حضور زنان گرفته شود، اما هیچ یکی از آنان به تماس‌های مکرر برای گفت‌وگو در این رابطه پاسخ ندادند.