تکدی‌گری از کار و فعالیت‌های ناپسند در جامعه به حساب می‌رود. افراد و اشخاصی که تکدی‌گری می‌کنند عوارض و خاطرات زیادی را در جریان کارشان متحمل می‌شوند. تکدی‌گری بیشتر از مسائل چون کاهش درآمد، پیری، فقر، ناکامی اقتصادی، نابه‌سامانی اجتماعی، معلولیت و عدم توانای کار در بین افراد به‌وجود می‌آید.
بربنیاد تحقيقات و بررسی‌های کارشناسان امور اجتماعی، تکدی‌گری شیوه‌ها، انگیزه‌ها و پیامدهای زیادی دارد. به‌گفته‌ی آنان، تکدی‌گری صرفا برای افرادی که از روی فقر و ناچاری دست به این کار زده باشند، راه‌های جلوگیری نیز دارد.
در بیست سال اخیر جنگ و ناامنی‌ها، نبود کار و فقر و تنگ‌دستی باعث افزایش تکدی‌گری در افغانستان شده است. با روی کارآمدن بیش از یک سال از حکومت طالبان، گدایان زن و کودک در ولایت قندوز افزایش یافته است.
انواع تکدی‌گری
یکی از مسائل مهم و اساسی در میان مردم و جامعه‌ی امروزی شناخت کامل و منطقی و تفکیک انواع تکدی‌گری و شیوه‌ها و اشکال مربوط به آن است. کارشناسان امور اجتماعی براساس بررسی‌های‌شان تکدی‌گری را به دو بخش پنهان یا آبرومندانه و آشکار یا غیرآبرومندانه تقسیم کرده‌اند.
تکدی‌گری آبرومندانه یا پنهان شامل افرادی چون ملنگ‌ها، جوگی‌ها و قوال‌ها می‌شود و تکدی‌گری غیرآبرومندانه یا آشکار شامل کسانی می‌شوند که آشکارا و با استفاده از ترفندها و شیوه‌هایی که ترحم مردم را به خود جلب می‌کنند از دیگران تقاضای کمک می‌کنند.
مهم‌ترین شکل تکدی‌گری آشکار، نوع «حرفه‌ای-تخصصی» آن است. گداهای حرفه‌ای افرادی هستند که از نظر مالی وضع خوبی دارند ولی تکدی‌گری را یک «کار» در ردیف سایر شغل‌ها مثل خرید و فروش و کارهای تولیدی به حساب می‌آورند. این گروه دارای تشکیلات مفصلی هستند که به‌صورت یک سازمان غیررسمی اما زنده و جاندار فعالیت می‌کنند. در این تشکیلات همه چیز براساس توانایی شخص گدا و ویژگی‌های مکانی، جمعیتی و اقتصادی تقسیم می‌شود.
گدایان حرفه‌ای از فنون روان‌شناسی تکدی‌گری آگاهی کافی دارند. می‌دانند چگونه و در کجا تکدی‌گری کنند و چگونه ترحم مردمان را به خود جلب کنند. در جاهایی که تکدی‌گری‌های گروهی و سازمان‌یافته وجود دارد، از طریق کارآموزی و آموزش، گدایان خبره اطلاعات خود را به نورسیده‌ها انتقال می‌دهند و بدین ترتیب گدایان حرفه‌ای تخصصی می‌شوند.
افزایش گدایان زن در قندوز
هرچند تشخیص این‌که چند درصد گدایانی که در شهر و اطراف قندوز با شیوه‌های گوناگون دست به تکدی‌گری می‌زنند مشکل است، اما بنابر روایت‌های باشندگان محل، اکثریت زنان گدا از بیست سال بداین‌سو به این کار مشغول هستند.
با روی کارآمدن حکومت طالبان زنان گدا در شهر قندوز افزایش یافته است. بی‌بی‌گل پنج سال می‌شود در شهر قندوز تکدی‌گری می‌کند. او که یک پسر معیوب را در کراچی انداخته، روز تا شب از مردم پول طلب می‌کند. این زن می‌گوید که شوهرش فوت کرده و اقارب و سرپرستی نیز ندارد و مجبور است این کار را انجام دهد. به‌گفته‌ی او، روزانه ۱۰۰ افغانی تا ۱۵۰ افغانی پول از این طریق جمع‌آوری می‌کند. هرچند این زن ظاهرا از کارش راضی به نظر می‌رسد، اما باز هم از دولت طالبان می‌خواهد تا او را کمک و همکاری نماید.
بس‌گل، یک تن از زنان دیگر گدا که از هفت سال بداین‌سو در شهر قندوز تکدی‌گری می‌کند، می‌گوید هفت کودک دارد و برای پیدا کردن نان روز تا شب دنبال تکدی‌گری است. به‌گفته‌ی او، شوهرش معیوب است و توان کار کردن را ندارد. این زن می‌افزاید که کمک‌های مؤسسات و نهادهای امدادرسان در این ولایت به آنان نمی‌رسد.
زهرا، یکی دیگر از زنان گدا در شهر قندوز که به‌گفته‌ی خودش بیوه است، در حال حاضر هشت کودک دارد. به‌گفته‌ی وی، پسر بزرگش که نزده سال سن داشت و دانشگاه می‌رفت، افرادی ناشناس دو سال پیش او را کشته و به دریا انداخته‌اند. زهرا افزود: «پس از کشته شدن پسرم شوهرم نیز سکته‌ی مغزی کرد و وفات نمود. حالا نان‌آور خانه نداریم و مجبور هستم برای تأمین ضروریات خانه و کودکانم تکدی‌گری کنم.»
زنانی که تکدی‌گری می‌کنند روزانه به‌گونه‌ی میانگین از ۲۰۰ افغانی تا ۵۰۰ افغانی پول جمع‌آوری می‌کنند. زهرا می‌افزاید که برخی روزها چیزی بدست نمی‌آورد و کودکانش گرسنه می‌خوابند.
شکایت هتل‌داران و دکان‌داران
شماری از هتل‌داران و دکان‌داران در شهر قندوز از افزایش گدایان زن نگران هستند. به‌گفته‌ی آنان، روزانه شاهد آمدن بیش از صد زن گدا به هتل‌ها و دکان‌های‌شان هستند. آنان می‌افزایند این گدایان باعث مزاحمت مشتریان آنان شده و آنان را با مشکل روبه‌رو می‌سازند.
زاهد رسولی، یک تن از هتل‌داران در شهر قندوز می‌گوید برخی از این گدایان زن این کار را به کسب تبدیل کرده‌اند. او از مسئولان حکومتی طالبان می‌خواهد که جلو آنان را بگيرند. زاهد می‌افزاید: «این گدایان باعث مزاحمت و ناراحتی مشتریان آنان در داخل هتل می‌شوند. پس از تحولات، گدایان زن و کودک در قندوز افزایش یافته است.»
محسن، یک تن از دکان‌داران شهر قندوز می‌گوید: «گدایان مزاحم کار آنان می‌شوند. قبلا یک یا دو نفر گدا می‌آمدند؛ اما در یک سال اخیر روزانه شاهد آمدن ۲۰ تا ۶۰ نفر زن و کودک گدا هستیم. اگر به یکی پول بدهیم دیگرش یک جنس دیگر را طلب می‌کند، آدم حیران می‌ماند که چه کند.»
عبدالقدیر، یک تن از دکان‌داران در شهر قندوز می‌گوید روزانه از مشتری کرده گدایان نزد آنان زیاد می‌آیند. این دکان‌دار می‌افزاید: «زمانی که یک مشتری داخل دکانش می‌شود، شش تا زن گدا و کودک دنبال آن برای دریافت پول وارد می‌شوند. این گدایان باعث مزاحمت مردم و کسبه‌کاران در شهر هستند.»
او از حکومت طالبان می‌خواهد سرنوشت آنان را معلوم کرده و برای جمع‌آوری‌شان اقدام نماید. به‌گفته‌ی این دکان‌دار، اکثریت زنان گدا محتاج و فقیر نیستند و از روی عادت تکدی‌گری را به کسب و حرفه تبدیل کرده‌اند.
خدایداد، یک تن از باشندگان شهر قندوز می‌گوید گدایانی که در شهر و اطراف آن دست به تکدی‌گری می‌زنند، عادت کرده‌اند. به‌گفته‌ی وی، این مردم پول داشته باشند یا نداشته باشند این کار را انجام می‌دهند. او می‌افزاید که از روستای آنان هیچ‌کسی تکدی‌گری نمی‌کند زیرا برای افراد فقیر همه‌ی مردم کمک می‌کنند.
عوامل اساسی روآوردن به تکدی‌گری
بسیاری از انواع تکدی‌گری براساس عوامل روانی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به‌وجود می‌آید و محصول ساختار اجتماعی و نارسایی‌های ناشی از آن است. با توجه به مطالعات انجام شده، به‌طور کلی عوامل مؤثر در ایجاد و گسترش پدیده‌ی تکدی‌گری را می‌توان در دو عامل عمده و مهم زیر خلاصه کرد:
الف، عامل اجتماعی و اقتصادی
تکدی‌گری یک ترفند اجتماعی است که در پیدایش آن چند عامل مانند فقدان اشتغال و کار، فقر مادی، پیری و از کارافتادگی، رخوت و سستی، اعتیاد، معلولیت و بیماری، مسائل خانوادگی از قبیل پاشیده شدن خانواده، مهاجرت از روستا به شهر، نابه‌سامانی‌های اقتصادی از قبیل درآمد کم در بعضی از مشاغل، بالا بودن هزینه‌ی زندگی و ضعف فرهنگ حاکم بر خانواده‌ها، دخالت دارند.
علل اجتماعی دیگر تکدی‌گری مربوط به کمبودهایی است که در اثر نارسایی‌های موجود در جامعه به‌وجود می‌آید. باید اذعان داشت که برخی از این گدایان محصول نابه‌سامانی اجتماعی هستند. بدین معنا که جامعه نتوانسته است افراد سال‌خورده، عاجز، معلول، یتیم و امثال آنان را در مراکز مناسبی سازمان ببخشد و برای آنان زندگی انسانی لازم را فراهم آورد. در نتیجه آنان نیز از فرط ناچاری برای بقای خویش به تکدی‌گری می‌پردازند.
ب، عوامل روانی و فردی
مطالعه ریشه‌های روانی و فردی تکدی‌گری بسیار جالب است. این امر نقش مؤثری در تکدی‌گری دارد چون شرایط فردی، چیزی جز نتیجه‌ی شرایط محیط زیست و اثرات اجتماعی است و موجب بروز استعدادهای جرم‌زا و گرایش‌های انحرافی در نزد افراد می‌شود.
بربنیاد نتایج بدست آمده از تحقیقات متعدد دانشمندان روان‌شناسی، درصد قابل ملاحظه‌ای از افراد گدا، از اختلالات شدید روانی رنج می‌برند. از این دیدگاه، اختلال روانی در فردی شکل می‌گیرد و به ظهور می‌رسد که در اثر حوادث غیرمترقبه، روحش آزار دیده باشد. نتیجه‌ی این تأثیرات سوء، روی آوردن شخص به دست‌درازی و اختلالات رفتاری است که زمینه‌ی انجام عمل تکدی‌گری را تسهیل می‌کند.
شیوه و روش‌های گدایی
گاهی همراه گدایان کودکان خردسال و معصومی را مشاهده می‌کنیم که بر اثر قرص‌های خواب‌آور و انواع مواد مخدر، معمولا بی‌حال و خواب‌آلود و با لباس‌های کثیف و پاره و کهنه، بر روی کوچه‌ها، جاده‌ها و پیاده‌روها دراز کشیده‌اند یا بر پشت زنان و مردانی که برای تکدی‌گری در سر چهارراه‌ها به خواب رفته‌اند، کودکانی هستند که در نخستین سال‌های عمر به‌جای بازی‌های کودکانه، تکدی‌گری را تجربه می‌کنند.
گدایان زیادی در جاده‌های مختلف شهر قندوز با این روش از مردم پول جمع‌آوری می‌کنند. کودکانی که در پیش روی زنان می‌خوابند پس از بزرگ شدن آنان نیز به شیوه حرفه‌ای وارد تکدی‌گری می‌شوند.
شیوه‌ها و روش‌های دیگر تکدی‌گری عبارت اند از تظاهر به نقص عضو، جلب توجه عمومی با کرایه‌ی بچه‌های بی‌گناه و خواباندن آنان در مکان‌های عمومی، سوءاستفاده از مذهب به‌خاطر اعتقادات عمیق مردم به مسائل شرعی و مذهبی و پوشیدن لباس‌های مندرس جهت تحریک احساسات مردم.
آسیب‌های اجتماعی تکدی‌گری
اکثر بررسی‌ها انجام شده از روابط میان تکدی‌گری با اعتیاد، روابط جنسی, لاابالی‌گری و سرقت حکایت می‌کند. علت‌های دیگری مانند فقر مادی و ناکامی اقتصادی، فقر فرهنگی، اعتیاد، رخوت و سستی، مهاجرت، معلولیت، بی‌مهری و غیره ممکن است موجب شود که جوان یا سالمندی به تکدی‌گری روی آورد.
گاهی حتا کمبود درآمد در بعضی از مشاغل و بالا بودن هزینه‌ی زندگی نیز ممکن است چنین عارضه‌ای را پدید آورد و به‌دنبال آن شخص به گروه‌های جعل‌کار بپیوندد و به انواع انحرافات اجتماعی روی آورد. با این حال تکدی‌گری به تنهایی عامل انحرافات آنان نیست، بلکه بسیاری از علل دیگر در پدیدآمدن این وضع دخالت دارد.
تکدی‌گری از نگاه اسلام
تکدی‌گری از نگاه دین اسلام و مذاهب حنفی و جعفری حرام دانسته شده است. در آیت‌های قرآن و احادیثی که در دو مذهب اهل تشیع و اهل تسنن آمده دیده می‌شود که تکدی‌گری، علاوه بر کیفر اخروی و ذلت نفس، موجب دروغ و ظلم و ستم در حق خود و ایجاد روحیه‌ی دروغ‌گویی در افراد شده و انواع انحرافات اجتماعی نظیر فساد، قاچاق و فحشا را نیز دامن می‌زند.
بنابراین، دین اسلام همه‌ی افراد را در مقابل کمک به هم‌نوعان‌شان مسئول می‌داند و از سوی دیگر به آنان اجازه نمی‌دهد که دست خواهش و درخواست به‌سوی کسی دراز کنند و باعث ذلت و خواری خود شوند.
مسئولان چه می‌گویند
با آن‌که در یک سال اخیر گدایان از سوی حکومت طالبان با حکم رهبر شان در کابل جمع‌آوری شده‌اند اما در ولایت‌ها به‌شمول قندوز تا اکنون از این دستور خبری نیست. با افزایش تعداد گدایان زن در شهر قندوز، مسئولان ریاست کار و امور اجتماعی طالبان در این ولایت می‌گویند که تمامی گداها سروی شده و در آینده‌ی نزدیک جمع‌آوری خواهند شد.
مولوی احمدشاه حقانی، رییس کار و امور اجتماعی طالبان در قندوز می‌گوید که تمامی گدایان سروی شده و در آینده‌ی نزدیک نیازهای آنان رفع خواهند شد تا آنان از این کار دست بردارند. به‌گفته‌ی وی، گدایانی که حرفه‌ای هستند از آنان تضمین گرفته خواهند شد. وی می‌افزاید برای گدایانی که مستحق باشند کمک خواهند شد.