[یادداشت اطلاعات روز: اطلاعات روز دیدگاه‌های مختلف در مورد مسائل گوناگون جامعه‌ی افغانستان را بازتاب می‌دهد. این دیدگاه‌ها لزوما منعکس‌کننده‌ی نظر و موضع اطلاعات روز و گردانندگان آن نیستند. اطلاعات روز فقط مجالی برای بیان دیدگاه‌ها فراهم می‌کند و درباره‌ی دیدگاه‌های وارده نفیا و اثباتا موضع‌گیری نمی‌کند. تمام دیدگاه‌های بیان‌شده در مقالات و یادداشت‌ها و صحت و سقم ادعاهای مطرح‌شده به خود نویسندگان مربوط است. اطلاعات روز از نقد دیدگاه‌های منتشر شده در بخش مقالات وارده نیز استقبال می‌کند.]
وزارت مالیه‌ی طالبان روز (دوشنبه، ۱ حوت) اعلام کرد که در ۱۱ ماه گذشته مبلغ ۱۰۰ میلیارد افغانی از گمرکات جمع‌آوری کرده است. در خبرنامه‌ی این وزارت آمده است که این مقدار عواید در تاریخ گمرکات افغانستان بی‌سابقه بوده و مدعی شده است که قبل از حکومت این گروه، عواید حکومت‌های قبلی از ۷۲ میلیارد افغانی در سال بیشتر نشده است.
بنابرگزارش جدید اوچا یا دفتر هماهنگی امور بشردوستانه‌ی سازمان ملل در سال ۲۰۲۳ آمده است که در سال جاری میلادی افراد نیازمند به کمک‌های بشردوستانه به ۲۸.۳ میلیون نفر افزایش یافته‌اند و آن‌ها تنها به ۲۳.۷ میلیون نفر اولویت داده است. همین قسم اداره‌ی بازرس امریکا یا سیگار در ۲۱ عقرب سال ۱۴۰۱، در گزارشی اعلام کرد که ۲۴.۴ میلیون شهروند افغانستان به تقسیم‌بندی یا حذف وعده‌های غذایی خود روی آورده‌اند. صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل هم می‌گوید که بیش از ۹۷ درصد مردم افغانستان در معرض سقوط به زیر خط فقر قرار دارند.
حالا سؤال خلق می‌شود که اگر طالبان در یازده ماه گذشته ۱۰۰ میلیارد افغانی از گمرکات جمع‌آوری کرده و نزدیک به دو میلیارد دالر کمک‌های بشردوستانه به افغانستان آمده است، پس چرا خط فقر از ۹۷ درصد بالا رفت و چرا سطح زندگی مردم کاهش یافته است؟
در اول باید بدانیم که فقر چیست؟ خط فقر چیست؟ و به اساس کدام شاخص‌ها ما می‌توانیم فقر را تشخیص دهیم. بعد به این سؤال پاسخ می‌دهیم که باوجود این‌که طالبان ۱۰۰ میلیارد افغانی از گمرکات جمع‌آوری کرده و نزدیک به دو میلیارد دالر کمک بشردوستانه آمده، چرا باز هم وضعیت اقتصادی مردم افغانستان بدتر شده است؟
فقر چیست؟
در مورد فقر دانشمندان و سازمان‌های متعدد تعاریفی را ارائه کرده‌اند که محور همه‌ی آن‌ها همانا کمبود درآمد نسبت به ضروریات اساسی زندگی را تشکیل می‌دهد. فقر وضعیتی است که فرد درآمد یا توان کافی برای رفع نیازهای خود را نداشته باشد یا ساده گفته می‌توانیم این‌که فقیر کسی است که نمی‌تواند شکم خود را سیر کند و هزینه‌های بهداشتی، درمانی و ترانسپورتی خود را تأمین نتواند. از دید بانک جهانی، فقیر کسی است که روزانه کم‌تر از ۱.۹۰ دالر درآمد داشته باشد. و امریکایی‌ها می‌گویند فقیر کسی است که سالانه کم‌تر از ۸۵۰ دالر درآمد داشته باشد.
برای ارزیابی فقر از لحاظ اقتصادی دو معیار اساسی وجود دارد:
الف، فقر مطلق: که درآمد را با مقدار مورد نیاز برای رفع نیازهای اولیه‌ی شخص مانند: غذا، پوشاک، سرپناه و غیره مقایسه می‌کند.
ب، فقر نسبی: که زمانی مقایسه می‌شود که فرد حداقل سطح استانداردهای زندگی را در مقایسه با دیگران نداشته باشد. فقر نسبی از یک کشور به کشور دیگر، از یک‌جا به‌جای دیگر و کشورهای پیشرفته با کشور عقب‌مانده متفاوت است و نظر به میزان درآمد افراد و کشورها و سطح رفاهیت و توان خرید افراد و کشورها مقایسه می‌شود. اما فقر مطلق در تمام دنیا یکسان است.
خط فقر را می‌توان به خط فقر اسمی (عددی) و خط فقر واقعی تقسیم کرد.
خط فقر اسمی همان است که اعداد و ارقام معیار ارزیابی‌شان است. مثل این‌که بانک جهانی گفته هرکس که روزانه کم‌تر از ۱.۹۰ دالر درآمد داشت، فقیر است. اما خط فقر واقعی به اساس رفع نیازهای اساسی افراد تعریف می‌شود. پس در این برداشت ما کسانی را زیر خط فقر قرار می‌دهیم که درآمد لازم را برای برآورده شدن نیازهای اساسی (خوردن، نوشیدن، پوشیدن، سرپناه و تداوی) نداشته باشند.
نیازهای اساسی از یک فرد به فرد دیگر متفاوت است. مثلا یک انسان معلول نسبت به انسان سالم برای رفع نیازهای اساسی خویش به درآمد بیشتری نیاز دارد یا هم یک بیماری که به تداوی طولانی ضرورت دارد، نسبت به یک فرد سالم به درآمد بیشتر نیاز دارد.
همین قسم به اساس پیش‌بینی سازمان ملل و کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، بیش از ۲۸ میلیون نفر در افغانستان به کمک نیاز دارند. اوچا یا دفتر هماهنگی کمک‌های بشردوستانه‌ی سازمان ملل نیز در توییترش نوشته است که زوال اقتصادی، تغییرات آب‌وهوایی و بیکاری باعث افزایش افراد نیازمند شده است. به اساس گزارش این دفتر سازمان ملل، در سال ۲۰۱۹ تعداد افراد نیازمند به کمک‌های بشردوستانه به ۶.۳ میلیون نفر می‌رسید، در سال ۲۰۲۰ این رقم به ۱۴ میلیون نفر، در سال ۲۰۲۱ به ۱۸.۴ میلیون، در سال ۲۰۲۲ به ۲۴.۴ میلیون و در سال جاری میلادی به ۲۸.۳ میلیون نفر افزایش یافته است.
صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل در افغانستان می‌گوید ۹۷ درصد مردم افغانستان در معرض سقوط به زیر خط فقر قرار دارند. در گزارش ماه آگست این سازمان آمده است: «به‌شمول ۱۳ میلیون کودک، ۲۴.۴ میلیون نفر به کمک‌های بشری نیاز دارند.» به اساس این گزارش‌ها، ۹۷ درصد یا بیشتر مردم افغانستان روزانه کم‌تر از ۱.۹۰ دالر درآمد دارند و اکثریت شان همین ۱.۹۰ دالر را هم ندارند و به فقر مطلق دچار اند.
پس وقتی که طالبان در ۱۱ ماه ۱۰۰ میلیارد افغانی عواید جمع‌آوری کرده‌اند، چرا مردم وضعیت شان خوب نشدند؟ دو دلیل دارد: اول این‌که طالبان مالیات را در گمرکات افزایش داده‌اند. در حقیقت طالبان این مالیات را از مردم عادی و بی‌چاره می‌گیرند. چون وقتی که در گمرکات بالای اجناس و کالاها مالیات وضع می‌شوند، تجاران این مالیات را بالای قیمت این کالاها و اجناس اضافه می‌کنند و اصل بار مالیات را مصرف کننده‌ها (مردم) پرداخت می‌کنند. تجار هم متضرر می‌شود چون قیمت‌ها بلند می‌رود و متقاضی کم.
از سوی دیگر، وقتی دولت‌ها مالیات اخذ می‌کنند در قبالش خدمات ارائه می‌کنند و توزیع عاید دارند. طالبان فقد نرخ مالیات را افزایش داده‌اند و هیچ ارائه‌ی خدمات نمی‌کنند. نه سرک می‌سازند که سهولت برای شهروندان ایجاد شوند و آنان بتوانند از یک ولایت به ولایت دیگر یا از ولایت‌ها به مرکز به آسانی رفت‌وآمد کنند. همچنان تولیدات و کالا‌های‌شان در اسرع وقت به بازار برسانند. نه هزینه روی آموزش و پرورش می‌کنند، نه زمینه‌ی شغل و کار را فراهم می‌کنند و نه روی دیگر زیربناها سرمایه‌گذاری می‌کنند. فقد مالیات را از مردم بی‌بضاعت افغانستان می‌گیرند و این پول‌ها یا در بانک مرکزی‌شان ذخیره می‌کنند یا سران‌شان بین خود تقسیم می‌کنند و هرکدام شان صرف مصارف شخصی می‌کنند یا هم به حساب‌های شخصی خود در خارج از افغانستان انتقال می‌دهند.
همین قسم نه کدام قانون است و نه کدام نهاد مستقل و نظارتی که بالای طالبان نظارت داشته باشند و طالبان هم همین‌طور بدون کدام ممانعت هرچه که دل شان خواست از مردم مالیات می‌گیرند. و با افتخار اعلام می‌کنند که ما در ۱۱ ماه،۱۰۰ میلیارد افغانی تنها از گمرکات عاید جمع‌آوری کردیم و فساد را هم به صفر رساندیم. از طرف دیگر، اعلام می‌کنند که ما بیست هزار گدا را تنها از کابل جمع‌آوری کردیم، در حالی‌که هنوز هم هزاران گدای دیگر در شهر کابل وجود دارند. پس وقتی که شما این‌قدر عواید تنها از گمرکات جمع‌آوری کردید و در طول یک سال یا بیشتر از یک سال، بیش از دو میلیارد دالر کمک بشردوستانه برای مردم افغانستان آمده است، چرا وضعیت مردم روزبه‌روز بدتر شده و خوب‌تر نشده است.
این همه گدا از کجا شده‌اند که شما بیست هزار شان را جمع‌آوری و بیومتریک کرده‌اید که دیگر نیایند، اگر بیایند مجازات شان می‌کنید. از طرفی، باز هم می‌بینیم که در شهر کابل در هرچند قدمی یک گدا نشسته است. پس اگر شما این همه عواید جمع کرده‌اید چرا برای مردم کمک نمی‌شوید؟ چرا تعداد گداها زیاد شده‌اند؟ و چرا قبل از شما این همه گدا نبودند؟ از این معلوم می‌شوند که شما در فکر مردم افغانستان نیستید و مالیات را بالای مردم افزایش داده‌اید و خون خشکیده‌ی ملت را هرچه بیشتر می‌چشید.
در رابطه به کمک‌های بشردوستانه که در افغانستان آمده است، به اساس آماری که از سوی بانک مرکزی طالبان منتشر شده است، تا اکنون ۲۶ بسته‌ی ۴۰ میلیون دالری و بیش از ۳۰ بسته‌ی ۳۲ میلیون دالری آمده است. که مجموعا حدود دو میلیارد دالر کمک‌های بشردوستانه برای نجات مردم افغانستان از بحران آمده و حال مردم هیچ بهتر نشده است بلکه بدتر هم شده.
چند تا دلیل می‌تواند داشته باشند: یک، این کمک‌ها به هدف مشخص اختصاص داده شده که از مردم پنهان است. دو، یا این پول‌ها کمک‌های استخباراتی است که برای استخبارات کشورهای کمک‌کننده صرف می‌شود. مثل این‌که سیگار در گزارشی که در ۱۱ عقرب خود نشر کرد و در آن از عدم همکاری حکومت امریکا در رابطه به مصرف کمک‌های بشردوستانه در افغانستان انتقاد کرد. در گزارش سیگار آمده است که عدم همکاری «نقض مستقیم» قانون سال ۲۰۰۸ است که برمبنای آن سیگار ایجاد شد. و از طرف دیگر، اداره‌ی ایالات متحده برای انکشاف بین‌المللی و وزارت خارجه‌ی امریکا در پاسخ سیگار گفتند که برنامه‌ی فعلی ایالات متحده در افغانستان «کمک بشردوستانه و انکشافی» بوده و هیچ ارتباطی با فعالیت‌های بازسازی ندارد. اما سیگار در گزارش خود گفته است: «سیگار این ادعا را رد و خاطرنشان می‌کند که بین کمک‌هایی که به‌نام بازسازی یاد می‌شود با کمک‌های بشردوستانه و انکشافی تفاوت اندک یا هیچ تفاوت وجود ندارد. از این انتقاد سیگار و عکس‌العمل‌های ادارات امریکا فهمیده می‌شود که در رابطه به مصرف این کمک‌ها پنهان‌کاری‌های وجود دارد.
سه، و یا این پول‌ها هم از طرف طالبان و هم نهادهای کمک‌رسان حیف‌ومیل می‌شود. مثل این‌که طالبان این همه عواید داخلی را جمع کردند و فقرزدایی نمی‌کنند. وضعیت مردم هم هر روز بدتر شده می‌روند. همین قسم جان سپکو، بازرس ویژه‌ی ایالات متحده امریکا در امور بازسازی افغانستان در گزارشی که در گنگره امریکا ارائه کرده است، گفته که کمک‌های امریکا به افغانستان ممکن است ناخواسته به طالبان مشروعیت بدهد. قسمی که طالبان زنانی را که در مؤسسات خارجی و کمک‌کننده کار می‌کردند، از کار شان برکنار کرده‌اند. همچنان طالبان اعلام کرده‌اند که نهادهای کمک‌کننده باید زیر نظارت طالبان کمک‌ها را توزیع کنند و نیروهای این گروه را برای توزیع کمک جذب کنند. از این معلوم می‌شود که طالبان در مصرف این کمک‌ها دست بالایی دارند.