طالبان و سیاست سوداگرانه‌ی ترمپ

یادداشت روز

دونالد ترمپ دوباره بر مسند ریاست‌جمهوری امریکا می‌نشیند. در دور اول ریاست‌جمهوری ترمپ (از ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰)، طالبان از رویکرد سوداگرانه‌ی ترمپ در سیاست خارجی امریکا سود بردند. در نگاه سوداگرانه و تا حدی انزواگرایانه‌ی ترمپ، مساله‌ی افغانستان از هیچ جهتی مساله‌ی امریکا نبود و دلیلی نداشت که امریکا خود را درگیر نزاعی نگه دارد که هزینه‌ی بسیار داشت و بازدهش صفر بود. ترمپ جز آن که رویکردی سوداگرانه به مسایل بین‌المللی دارد، خواهان بی‌اعتنایی نسبت به کشورهای فقیر و عقب‌مانده (مخصوصا کشورهای اسلامی) نیز هست. به این معنا که معتقد است این کشورها باید به حال خود گذاشته شوند تا هرطور که مناسب می‌بینند حساب‌های خود را با یکدیگر تسویه کنند.

با این حساب، افغانستان اولا (در چشم ترمپ) کشوری نبود که شایسته‌ی اعتنا باشد؛ ثانیا، این شایسته‌ی اعتنا نبودن با این وجه منفی مشخص دیگر نیز همراه بود که در یک معامله پایاپای به امریکای ترمپ هیچ چیزی نمی‌داد. طالبان از هردوی این دیدگاه‌های همبسته سود بردند. چرا که ترمپ در آن زمان کوشید نیروهای امریکا را از افغانستان بیرون بکشد- بدون آن که پروای این را داشته باشد که بر سر افغانستان تحت حاکمیت طالبان چه می‌آید. این به طالبان فرصت خوبی داد که در مذاکرات خود با نمایندگان حکومت امریکا حمایت امریکا از نظام جمهوری را -که پیشاپیش سست شده بود- سست‌تر بسازد و امریکایی‌های اداره‌ی ترمپ را متقاعد بسازد که نظام جمهوری برای امریکا جز دردسر چیز دیگری ندارد.

هرچند ترمپ نحوه‌ی خروج نیروهای امریکایی از افغانستان، در زمان جو بایدن، را «فاجعه» خوانده و ادعا کرده است که اگر او در آن زمان در قدرت می‌بود این کار را بسیار بهتر انجام می‌داد، هیچ کس نمی‌داند که او چه‌گونه نیروهای امریکا را به صورت بهتری از افغانستان خارج می‌کرد. اما او حالا فرصت دیگری دارد که توانایی رهبری خود در مساله‌ی افغانستان را نشان بدهد. پیچ جالب ماجرا هم در همین جاست:

طالبان که در دور اول ریاست‌جمهوری ترمپ از رویکرد سوداگرانه و انزواگرایانه‌ی او در سیاست خارجی سود برده بودند، این بار ممکن است دقیقا به خاطر همان رویکرد ترمپ زیان اقتصادی و سیاسی زیادی ببینند. ترمپ معمولا رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی دارد، اما در یک مورد پیوسته موضع روشنی داشته است: در این که امریکا نباید به کشورها و دولت‌های دیگر کمک کند، مگر این که طرف مقابل در برابر این کمک‌ها سود محسوسی به امریکا برساند. ایلان ماسک، که در واقع مشاور ترمپ برای کارآ کردن حکومت، است، با شگفتی پرسیده است که آیا امریکا واقعا میلیون‌ها دالر به حکومت طالبان می‌فرستد. یکی از کارکردهای اصلی اداره‌ای که قرار است به کمک ایلان ماسک کارآیی در حکومت امریکا را بالا ببرد، قطع بودجه‌هایی است که از نظر ترمپ و ماسک و همراهان‌شان بیهوده به مصرف می‌رسند و هیچ نتیجه‌ی مفید ملموسی ندارند. وقتی که این اداره میلیون‌ها دالر از بودجه‌ی داخلی امریکا را قطع کند، دلیلی نیست که همین کار را در مورد آن چهل و دو میلیون دالری که هر هفته به طالبان فرستاده می‌شود انجام ندهد. حکومت بایدن و قبل از او حکومت اوباما در زمینه‌‌های اطلاعاتی-امنیتی مساعدت زیادی با حکومت جمهوری می‌کرد. ترمپ ممکن است حتا برای سرکوب داعش نیز با طالبان همکاری نکند؛ چرا که در نظر او، به گواهی گفتارها و رفتارهای خصمانه‌اش با کشورهای اسلامی، جنگ داعش و طالب مصداق همان «ز هر طرف که شود کشته سود امریکاست» هست. در سال ۲۰۰۸ یکی از نامزدان انتخاباتی امریکا، سارا پلین معاون جان مکین، در باره‌ی جنجال‌های خاور میانه و کشورهای اسلامی گفته بود که بگذارید خدا خودش آنجا را جور کند (یعنی دخالت نکنید و اجازه بدهید مسلمانان به حساب همدیگر برسند). هرچند آن سخن در آن زمان غریب به نظر می‌آمد، امروز تعداد زیادی از سیاستمداران راست امریکا چنین موضعی دارند. ترمپ هم بدش نمی‌آید به تماشای چنان نزاعی در میان مسلمانان بنشیند. از یک جهت، طالبان هنوز از این واقعیت سود می‌برند که ترمپ اهل لشکرکشی علیه طالبان نیست. اما این دیگر فقط تنها ترمپ نیست. هیچ سیاستمدار غربی میل و اراده‌ای برای سرنگون کردن حکومت طالبان ندارد. اما ترمپ، به دلایلی که گفته شد، در برابر طالبان بیش از آن که از رویکرد سرکوب و تهدید استفاده کند، از موضع «کنار گذاشتن/اعتنا نکردن» برخورد خواهد کرد. برای طالبان که در دوره‌ی بایدن بعضی کامیابی‌های سیاسی داشتند (از جمله دریافت باج ماهانه‌ی بیش از صد و شصت میلیون دالر)، این معامله با ترمپ سخت‌تر خواهد بود. چرا که ترمپ در برابر دادن این پول به طالبان به این اکتفا نخواهد کرد که طالبان به صورت کلی رفتار صحیح‌تری در سطح بین‌المللی در پیش بگیرند و بعضی تضمینات کلی بدهند. ترمپ سوداگر است و وقتی ببیند که طالبان در بازار سوداگری کم‌اهمیت‌تر از آن هستند که سزاوار دادوستد باشند، از راه بایدن و سیاستمداران کلاسیک امریکا نخواهد رفت. ترمپ حتا از کشورهای قدرتمند اروپایی عضو ناتو پول می‌خواهد که از متحدان درجه‌یک امریکا هستند. بی‌اعتنایی ترمپ به افغانستان و حذف این کشور از دایره‌ی توجه امریکا حکومت طالبان را به صورت ناخواسته از لحاظ سیاسی منزوی‌تر و از لحاظ اقتصادی ضعیف‌تر خواهد ساخت.