در تاریکی شب، عزیزالله با چشمانی سرشار از ناامیدی، اطراف را می‌کاود و بی‌قرار به انتظار باز شدن پنجره‌ی آهنی قنسولگری ایران در مزار شریف ایستاده است. ازدحام جمعیت در مقابل این قنسولگری به حدی است که بسیاری از متقاضیان، شبانه به اینجا می‌آیند تا با طلوع صبح، در صف نخست قرار گیرند.
عزیزالله، فارغ‌التحصیل دانشکده‌ی اقتصاد دانشگاه بلخ است و تا اکنون سه بار تلاش کرده است که قاچاقی به ایران برود، اما هر بار در مرز دستگیر و بازگردانده شده است. این بار، تصمیم دارد به‌صورت قانونی و با دریافت ویزای رسمی سفر کند. اما هزینه‌ی ویزا برای او دو برابر قیمت اصلی تمام شده است، زیرا شرکت‌های خدمات توریستی، که با قنسولگری ایران در ارتباط اند، مبالغ هنگفتی از متقاضیان دریافت می‌کنند.
او می‌گوید: «شرکت‌های مافیایی که با قنسولگری ایران هماهنگ هستند، باعث شده‌اند که دفتر سیاسی ایران در مزار شریف به افراد عادی ویزا ندهد.»
به‌گفته‌ی عزیزالله، این شرکت‌ها با همکاری مسئولان قنسولگری، روند صدور ویزا را در انحصار خود گرفته‌اند و آن را با قیمت‌های گزاف به شهروندان نیازمند می‌فروشند. درحالی‌که هزینه‌ی واقعی ویزای دوماهه ۱۶۰ یورو (حدود ۱۲ هزار افغانی) است، شرکت‌های گردشگری مبلغی بین ۲۴ هزار تا ۲۹ هزار افغانی مطالبه می‌کنند.
او تأکید می‌کند که روش درخواست مستقیم ویزای ایران برای شهروندان عادی عملا بسته شده است و آنان مجبور هستند از طریق این شرکت‌ها اقدام کنند. با این‌حال، فرم درخواستی را باید خودشان به مأموران قنسولگری تحویل دهند.
عزیزالله مانند بسیاری از دیگر متقاضیان، به‌دلیل بیکاری و شرایط نابسامان اجتماعی، تصمیم گرفته است که به‌صورت قانونی به ایران مهاجرت کند. او می‌گوید: «پدر ندارم و مسئولیت هفت خواهر و یک مادر بیمار به دوش من است. در افغانستان کاری نیست. مجبورم بروم بیرون تا خرج خانواده‌ام را تأمین کنم و یک زندگی بخورونمیر برای‌شان بسازم.»
رنج مهاجرت؛ معامله‌ی ویزا در سایه‌ی ناامیدی
در یکی از شرکت‌های گردشگری نزدیک به قنسولگری ایران در مزار شریف، جوانی را می‌بینم که از ولسوالی قیصار ولایت فاریاب به امید دریافت ویزای ایران آمده است. عبدالله ۲۶ ساله، با چهره‌ی نگران تلاش دارد مسئول شرکت را متقاعد کند که هزینه‌ی کم‌تری از او بگیرد.
او می‌گوید: «باور کنید دیگر پولی ندارم. همین ۲۰ هزار افغانی را هم قرض گرفته‌ام و وقتی در ایران کار پیدا کنم، مجبورم ۲۵ هزار افغانی پس بدهم. یعنی پنج هزار بیشتر از آنچه که گرفته‌ام.»
عبدالله علاوه بر فشارهای اقتصادی، می‌خواهد که با سفر به ایران، هزینه‌ی نامزدی و عروسی‌اش را تأمین کند. او چند ماه پیش، با قبول ۸۰۰ هزار افغانی طویانه، نامزد شده و اکنون مجبور است برای تأمین این مبلغ، سال‌ها در ایران کار کند. او با حسرت می‌گوید: «در قریه‌ی ما رسم همین است. باید هفت یا هشت لک افغانی طویانه بدهیم. برای پیدا کردن این پول، باید حداقل پنج سال در ایران کار کنم.»
او از هزینه‌ی بالای ویزای ایران نیز به‌شدت گلایه دارد و می‌گوید که دولت ایران به‌جای تسهیل روند صدور ویزا، شرایط را دشوارتر کرده است. به‌گفته‌ی او، شرکت‌هایی که ویزا را با قیمت‌های گزاف عرضه می‌کنند، در برابر اعتراض متقاضیان ادعا می‌کنند که بخش بزرگی از این پول به مسئولان قنسولگری ایران در مزار شریف تحویل داده می‌شود.
عبدالله می‌افزاید: «بارها شکایت کردیم، ولی شرکت‌ها می‌گویند که این پول به قنسولگری می‌رود و تنها مقدار اندکی برای خودشان می‌ماند. ما نمی‌دانیم راست می‌گویند یا دروغ، اما ظلمی که بر مردم می‌شود باید متوقف شود.»
او پس از هفته‌ها تلاش برای دریافت ویزا از راه‌های قانونی، ناامید شده و در نهایت مجبور شده به شرکت‌های گردشگری مراجعه کند. عبدالله با صدایی گرفته می‌گوید: «شب‌ها و روزها جلو قنسولگری ایران خوابیدم، اما نتیجه نداشت. آخر مجبور شدم دست به دامان این شرکت‌ها شوم. بیچارگی و بدبختی نصیبم شده، چاره‌ای ندارم.»
زدوبندهای پشت پرده‌ی ویزا
در میان صدها شهروندی که برای دریافت ویزای ایران به مزار شریف آمده‌اند، برخی از شرکت‌های سیاحتی نیز از زدوبند میان کارکنان قنسولگری ایران و شرکت‌های خاصی که در زمینه‌ی صدور ویزا فعالیت دارند، انتقاد می‌کنند. به‌گفته‌ی آن‌ها، برخی شرکت‌ها با پرداخت مبالغ هنگفت، عضویت ویژه‌ی همکاری با قنسولگری ایران را دریافت کرده‌اند و در هماهنگی با مسئولان این قنسولگری، از مردم اضافه‌ستانی می‌کنند.
برخی از مسئولان این شرکت‌ها می‌گویند که در حال حاضر بیش از ۴۰۰ شرکت سیاحتی در ولایت بلخ فعالیت دارند، اما تنها ۷۰ شرکت با پرداخت پنج تا ۱۵ هزار دالر، عضویت رسمی قنسولگری ایران در مزار شریف را دریافت کرده‌اند. به‌باور آنان، تنها این شرکت‌های منتخب حق ارتباط مستقیم برای دریافت ویزا را دارند، که این مسأله باعث افزایش غیرمنصفانه‌ی هزینه‌ی ویزا شده است.
حشمت‌الله، یکی از مسئولان شرکت‌های توریستی در بلخ به اطلاعات روز می‌گوید که هر هفته تنها ۱۰ شرکت از میان این ۷۰ شرکت، به‌صورت نوبتی مجاز به دریافت ویزا برای متقاضیان هستند، درحالی‌که سایر شرکت‌ها از این روند حذف شده‌اند.
طبق اظهارات او، این شرکت‌های دارای عضویت رسمی می‌توانند در یک هفته ۴۰ جلد پاسپورت را ویزا بگیرند و از این طریق مبالغ هنگفتی به‌دست آورند. او می‌افزاید که قنسولگری ایران در مجموع هفته‌ی ۴۰۰ ویزا صادر می‌کند.
حشمت‌الله، مسئول یکی از شرکت‌های سیاحتی در بلخ درباره‌ی این وضعیت می‌گوید: «ظلم بالای مردم جریان دارد. شرکت‌هایی که عضویت دارند، هر هفته برای ۴۰ ویزا بیش از یک میلیون افغانی از متقاضیان می‌گیرند، درحالی‌که تنها نزدیک به ۵۰۰ هزار افغانی را به قنسولگری پرداخت می‌کنند و باقی پول به جیب خودشان می‌رود.»
به‌گفته‌ی حشمت‌الله، مسدودشدن روند صدور ویزای یک‌ماهه‌ی ایران، زمینه را برای اخاذی و باج‌گیری از متقاضیان بیشتر کرده است؛ «قبلا مردم می‌توانستند مستقیما ویزای یک‌ماهه درخواست کنند و دریافت کنند، اما حالا این روند بسته شده است و فقط شرکت‌ها می‌توانند ویزای یک‌ماهه یا بیشتر را بگیرند.»
پاسخ قنسولگری ایران؛ انکار یا توجیه؟
با افزایش انتقادها از عملکرد قنسولگری ایران در مزار شریف، این اداره حاضر نشد که به‌صورت رسمی درباره‌ی این اتهام‌ها پاسخ دهد. اما یک منبع معتبر در این قنسولگری که نخواست نامش فاش شود، تمامی این ادعاها را رد می‌کند.
این منبع می‌گوید که قنسولگری با شرکت‌هایی که از شهروندان بیشتر از هزینه‌ی تعیین‌شده دریافت کنند، برخورد قانونی می‌کند و جواز فعالیت آن‌ها را لغو خواهد کرد. به‌گفته‌ی او، هزینه‌ی رسمی ویزای دوماهه ۱۶ هزار افغانی است که از این مقدار، ۱۲ هزار افغانی به بودجه‌ی قنسولگری واریز می‌شود و شرکت‌ها فقط مجاز به دریافت ۴ هزار افغانی به‌عنوان هزینه‌ی خدمات هستند.
این منبع همچنین تأکید می‌کند که شرکت‌هایی که عضویت رسمی قنسولگری را دارند، بدون پرداخت هزینه‌ای و تنها براساس اعتبارشان انتخاب شده‌اند. او مدعی است که قنسولگری برای جلوگیری از اضافه‌ستانی، به‌طور مستقیم با متقاضیان ویزا تماس می‌گیرد و از آنان درباره‌ی هزینه‌ی پرداخت‌شده پرس‌وجو می‌کند.
در پاسخ به این پرسش که چرا قنسولگری ایران به‌طور مستقیم ویزا صادر نمی‌کند، این منبع می‌گوید که تهدیدات امنیتی و مشکلات اداری باعث شده است که روند صدور ویزا از طریق شرکت‌های واسطه انجام شود. به‌گفته‌ی او، استفاده از این شرکت‌ها نه تنها تهدیدات احتمالی را کاهش می‌دهد، بلکه روند بررسی درخواست‌ها را نیز تسریع می‌کند.
اما حشمت‌الله، یکی از مسئولان شرکت‌های سیاحتی، قنسولگری ایران را متهم می‌کند که در هماهنگی با ۷۰ شرکت دارای عضویت رسمی، انحصار صدور ویزا را در اختیار گرفته است. او می‌گوید که این شرکت‌ها از متقاضیان ویزای دوماهه بین ۲۴ تا ۳۰ هزار افغانی دریافت می‌کنند و درعین‌حال، با اجبار از متقاضیان ویدیو و اثر انگشت می‌گیرند و از آنان می‌خواهند که در تماس‌های قنسولگری درباره‌ی مبلغ پرداخت‌شده دروغ بگویند.
حشمت‌الله می‌افزاید: «از مردم تا ۳۰ هزار افغانی پول می‌گیرند اما هشدار می‌دهند که نباید درباره‌ی این موضوع با کسی صحبت کنند. اگر از قنسولگری تماس دریافت کردند، باید بگویند که تنها ۱۶ هزار افغانی پرداخته‌اند.»
در حال حاضر، قنسولگری ایران در مزار شریف به شهروندان ولایت‌های شمال و شمال‌شرق، ویزای سیاحتی، تحصیلی و تجاری صادر می‌کند. درحالی‌که بسیاری از شهروندان افغانستان با پرداخت هزینه‌های هنگفت تلاش می‌کنند خود را به ایران برسانند، بازداشت مهاجران افغانستانی در این کشور همچنان ادامه دارد.
انتقادهایی نیز مطرح است که حتا شهروندانی که به‌صورت قانونی و با ویزای معتبر وارد ایران شده‌اند، در برخی موارد بازداشت و به کشور بازگردانده شده‌اند. اما این تنها بخشی از مشکلات مهاجران در ایران است؛ آنان نه تنها مجبور به انجام کارهای طاقت‌فرسا با کم‌ترین حقوق هستند، بلکه با اخراج اجباری، خشونت، تبعیض، تحقیر و بی‌عدالتی نیز مواجه هستند. مهاجرت برای شهروندان کشور، نه فقط یک سفر، بلکه گریز از رنجی است که در سرزمین‌های بیگانه، شکل تازه‌ای از سختی‌ها و چالش‌های بی‌پایان را برای‌شان رقم می‌زند.
یاداشت: نام‌های مصاحبه‌شوندگان مستعار انتخاب شده است.