کشوری که در حال‌حاضر در جهان بیش‌تر از تمام کشورهای اروپایی به اضافه‌ی کشورهای جنوب آسیا، پذیرای بیش‌ترین تعداد مهاجران افغان است، خود افغانستان است.
مقام‌های کمک‌کننده انتظار دارند تا پایان امسال حدود 1.5 میلیون مهاجر به افغانستان برگردند. بسیاری از آن‌ها به‌شمول تعدادی که به‌صورت رسمی به‌عنوان پناهنده ثبت‌نام شده، به زور اخراج می‌شوند. عده‌یی از اروپا برگردانده می‌شوند، منطقه‌یی که به‌تازه‌گی با افغانستان معاهده‌یی را امضا کرد که بر اساس آن ده‌ها هزار مهاجر افغان که تقاضای‌شان برای پناهندگی رد می‌شوند به افغانستان برگردانده می‌شوند. تعدادی زیادی هم از ایران و به‌ویژه از پاکستان به زور اخراج می‌شوند. به گفته‌ی سازمان ملل متحد 1.3 میلیون افغان در پاکستان دارای سند پناهندگی‌اند و علاوه بر این 700 هزار نفر دیگر فاقد مدرک‌اند.
بسیاری از افغان‌ها می‌گویند که آزار و اذیت هماهنگ و اعمال تبعیض از سوی مقامات پاکستان غیر قابل تحمل شده است. پاکستان به‌طور صریح به افغان‌ها تا پانزدهم نومبر مهلت داده است تا برای خود اسناد رسمی نظیر پاسپورت و ویزه فراهم کنند –امری که برای بسیاری‌ها ناممکن است- در غیر آن‌صورت آن‌ها دست‌گیر و اخراج خواهند شد؛ موضوعی که سبب می‌شود در هفته‌های پیش‌رو تعدادی بیش‌تری پاکستان را ترک کنند.
تازه‌ترین توهین به غلام‌الله پدر 10 فرزند که پسرانش در مکتب‌های پاکستانی مشغول تحصیل‌اند و یکی از آن‌ها با یک زن پاکستانی ازدواج کرده است، زمانی بود که یک سرباز پاکستانی با یک سگ وارد خانه‌اش شد. او گفت: «من برای حفظ آبرو، حرمت و دینم به پاکستان رفتم، اما در پاکستان دیگر حرمتی باقی نمانده است، ارتش پاکستان 15 روز به من وقت داد تا [آن‌جا را] ترک کنم.» او حالا در اردوگاهی در نزدیک جلال‌آباد در شرق افغانستان مسکن گزیده است.
بسیاری از افغان‌ها ده‌ها سال می‌شود که خارج از افغانستان زندگی کرده‌اند و حالا به کشوری برمی‌گردند که پس از سال 2001 در بدترین وضعیت جنگی قرار دارد. آن‌ها همان‌طوری که بر می‌گردند، نقشه‌ی جمعیتی یک منطقه را که سال‌ها پیش توسط ساکنان آواره‌اش تعریف شده است، دوباره ترسیم می‌کنند.
لورانس هارت رییس دفتر کابل سازمان بین‌المللی مهاجرت گفت: «برگشت این‌همه [مهاجر] از پاکستان، ایران و تعداد زیادی از اروپا، وضعیت را ناگوار می‌سازد که [نیازمند] یک دستورالعمل جامع است. زیرا بر توانایی دولت برای پاسخ‌گویی فشار وارد می‌کند.» گروه‌های مددکار برای مراقبت از بسیاری از تازه‌واردان بودجه‌ی کافی در اختیار ندارند، تازه‌واردانی که برای سال‌ها در اردوگاه‌های نامناسب در اطراف شهرها زندگی کرده‌اند. آقای هارت با اشاره به بیجاشدگان داخلی گفت: «در حال‌حاضر در این‌جا رقابت فقر است، آسیب‌پذیری بیجاشدگان موجود به‌دلیل ورود تازه‌واردان افزایش یافته است.»
جنگ‌های گسترده با طالبان در داخل افغانستان، تعداد زیادی از مردم را مجبور به ترک خانه‌های‌شان کرده‌اند. به گفته‌ی وزارت مهاجران افغانستان، تنها در دو ماه اخیر به‌دلیل درگیری‌ها 600 هزار نفر مجبور به ترک خانه‌های خود شده‌اند که 1.2 میلیون آواره‌ی دیگر را به بیش از 1.8 میلیون آواره‌ی سال‌های گذشته اضافه کرده است. این یعنی بیش از 3 میلیون مهاجر داخلی و برگشت‌کنندگان خارجی در داخل افغانستان، بیش‌تر از آنچه افغانستان تاکنون تجربه کرده است. بسیاری از آن‌ها جایی برای رفتن ندارند و چاره‌یی جز ساکن شدن در اردوگاه‌های موجود را ندارند که این امر اوردوگاه‌های پرجمعیت را پرجمعیت‌تر می‌سازد.
علاوه براین برنامه‌هایی برای برگشت آن‌عده از افغان‌ها که پناهندگیشان در اروپا رد شده‌اند، در ماه‌های اخیر شدت یافته‌اند. کشور ناروی امسال 442 افغان را به افغانستان برگرداند که بیش از نیمی از آن‌ها مجبور به برگشت شدند، در صورتی که جرمنی 2900 افغان را به‌طور داوطلبانه به افغانستان برگرداند. در اوایل ماه اکتوبر، اتحادیه‌ی اروپا و دولت افغانستان معاهده‌یی را به امضا رساندند که بر اساس آن افغان‌هایی که درخواست پناهندگیشان رد می‌شوند به افغانستان برگردانده می‌شوند.
بسیاری از برگشت‌کنندگان کسانی‌اند که سال‌ها حتا دهه‌ها را در کشور میزبان سپری کرده‌اند، تعداد زیادی هم در همان کشورها متولد شده و حالا خود دارای فرزندند. مایا امراتونگا، رییس بخش افغانستان دفتر کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور آوارگان که پیش از این در پاکستان کار می‌کرد گفت : «زمانی به این سختی را به یاد ندارم، حالا با جمعیتی سرو کار داریم که در دهه‌ی 1980 افغانستان را ترک کردند و با کشور خود آشنایی ندارند.»
هر روز صبح زنجیره‌‌یی از کامیون‌ها با باری از لوازم خانه، چوب سوخت و بچه‌های کوچک و گاهی هم حتا یکی دو راس گاو به مرکز سمرخیل در خارج شهر جلال‌آباد می‌رسند. این مرکز توسط کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور آوارگان راه اندازی شده است.
هر روز حدود 400 خانواده‌ی مهاجر از طریق این مجموعه وارد افغانستان می‌شوند، همان‌طوری‌که از نام این مرکز پیداست، این‌جا جایی است که مهاجران ثبت‌نام‌شده از سوی یو.ان.اچ.سی.آر برای شروع زندگی جدید پول نقد –هر عضو یک خانواده حدود 400 دالر- دریافت می‌کنند.
برعکس در سال 2014 از ابتدا تا انتهای سال تنها 467 خانواده از طریق این مرکز وارد افغانستان شدند. در ماه جون وقتی رابطه‌ی افغانستان و پاکستان به تیرگی گرایید، کمپاین ضد مهاجران توسط مقامامت پاکستانی راه اندازی شد که بسیاری از مهاجران را وادار به ترک پاکستان کرد. احمد ولی مدیر این مرکز گفت: «به نظرما اگر این روند ادامه یابد تا ماه جولای و آگست سال آینده دیگر هیچ افغانی در پاکستان باقی نخواهد ماند.»
مهاجران می‌گویند پس از تیرگی روابط میان دو کشور در تابستان گذشته، آن‌ها از سوی پولیس و مقامات رسمی پاکستان مورد آزار و اذیت قرار گرفتند. شربت گل، زنی که پس از چاپ عکس‌اش بر روی جلد مجله‌ی نشنل جیوگرافیک در سال 1985 به «دختر افغان» معروف شد، یکی از افغان‌هایی بود که پس از دهه‌ها اقامت در پاکستان به‌طور ناگهانی با اتهام‌های مختلف دست‌گیر شد؛ روز جمعه دادگاهی در پاکستان دستور اخراج او را صادر کرد.
تقریبا هیچ‌یک از افغان‌هایی که در پاکستان زندگی می‌کنند به این باور نیستند که افغانستان محل امنی برای زندگی است. فشارهای رسمی و تبعیضات گوناگون دلایل ترک پاکستان است. براساس حقوق بین‌الملل، پاکستان متعهد شده است تا به مهاجران ثبت‌نام شده اجازه‌ی اقامت بدهد، و بسیاری از آن‌هایی که پاکستان را ترک می‌کنند، به‌طور کاملا داوطلبانه –در تئوری- این کار را انجام می‌دهند. محمد اسماعیل رییس دفتر یو.ان.اچ.سی.آر در جلال‌آباد گفت: «من شخصا فکر نمی‌کنم این برگشت‌ها داوطلبانه باشد. وقتی مورد آزار و اذیت قرار بگیری، ترسانده شوی، توسط پولیس دست‌گیر شوی، به دادگاه کشانده شوی، مجبور به پرداخت رشوه شوی، مجبوری می‌شوی [آن‌جا] را ترک کنی.»
صدیق الله 46 ساله در 17 سالگی پس از حمله‌ی شوروی در 29 سال پیش به پاکستان رفت. او ماه گذشته با دو همسر و 20 فرزندش که همگی در پاکستان متولد شده‌اند، به افغانستان برگشت. او قبل از عزیمت به جلال‌آباد برای گرفتن پول به سمرخیل آمد، او گفت: «همه‌ی آن‌ها [خانوده‌ام] در خانه‌ی جدیدشان غم‌گین و ناخرسندند. آن‌ها در آن‌جا [پاکستان] دوستانی داشتند، در آن‌جا مکتب می‌رفتند، در آن‌جا همه چیز داشتند.»
وضعیت مهاجران برگشت‌کننده‌ی بدون مدرک، که قادر به ثبت‌نام به عنوان پناهنده نشدند، بدتر است. از آن‌جایی که این افراد ثبت‌نام نشده‌اند، مستحق پرداخت نقدی یو.ان.اچ.سی.آر نمی‌شوند. معمولا خانواده‌ی برگشت‌کنندگان آسیب پذیر 500 دالر و دیگر خدمات اضطراری از سوی آی.او.ام دریافت می‌کنند. این سازمان برای ادامه‌ی این خدمات درخواست کمک اضطراری کرده است. یو.ان.اچ.سی.آر هم می‌گوید که برای کمک به برگشت‌کنندگان با کمبود بودجه روبه‌روست.
در حالی‌که دولت افغانستان قول داده است که برای برگشت‌کنندگان زمین می‌دهد، بسیاری از مهاجران افغان کم‌تر مایل‌اند به افغانستان برگردند. خانم امراتونگا گفت: «بیش از یک میلیون نفر در حرکت‌اند. این موضوع زمانی اتفاق می‌افتد که زمستان می‌تواند چالشی برای مرگ و زندگی باشد و خستگی اهداکنندگان با تمام حوادثی که اتفاق می‌افتد به سراسر جهان کشیده شود.»
نیویارک تایمز/ راد نورلند
ترجمه: علی احمدی