نعمت‌الله اورنگ
جانعلی، راننده‌ی تونس هر بار که از ایستگاه گولایی دواخانه به سمت برچی حرکت می‌کند مبلغ 10 افغانی به مسوولی که در این ایستگاه استخدام شده است پرداخت می‌کند. جانعلی در طول روز هفت تا هشت بار در این مسیر رفت‌وآمد می‌کند. مسوولانی که از موترهای شهری «مسوولانه» می‌گیرند، معمولاً قربانیان جنگ و کسانی‌اند که در جنگ‌های گذشته بخشی از توانایی فیزیکی‌شان را از دست داده‌اند. آن‌ها مشمول اتحادیه‌ی معلولان‌اند، اتحادیه‌یی که ایستگاه‌های موترهای شهری را در کنترل دارند.
جانعلی می‌گوید که هفته‌ی 20 افغانی به ترافیک نیز پرداخت می‌کند. وی در مورد تعداد وسایط نقلیه‌ی نوع (تونس) می‌گوید: «شاید بیش از 150 موتر تونس در این ایستگاه فعالیت می‌کند.» همه مانند جانعلی تابع قوانین این ایستگاه‌هایند، به مسوول ایستگاه و پولیس ترافیک ناگزیرند که پول بپردازند.
بنا به گفته‌ی جانعلی در گذشته هر راننده که در این مسیر به فعالیت آغاز می‌کرد برای راجستر کردن 3500 افغانی پرداخت می‌کردند. اما حالا کسی راجستر/ ثبت نمی‌شود.
مسوولان حوزه‌ی پنجم ترافیک (ساحه‌ی کوته‌ی‌سنگی) هر گونه پول گرفتن غیر قانونی از رانندگان را رد می‌کنند. آن‌ها می‌گویند که فعالیت اتحادیه‌ی معلولین از آن‌ها جداست.
مسوولان ترافیک می‌گویند که آن‌ها صرف در صورت تخلف رانندگان بر اساس پارچه‌ی مآخذه از رانندگان پول می‌گیرند. آن‌ها می‌افزایند که پول‌های گرفته شده را به رؤیت کنده‌ی پارچه‌های مآخذه به بانک تحویل می‌دهند.
یکی از معلولینی که در ساحه‌ی کوته‌ی‌سنگی از رانندگانی که به‌سوی شهر در رفت‌وآمد هستند پول می‌گیرد، گفت: «این پول را به رییس خود تحویل می‌دهم. رییس به من روزانه 200-250 افغانی می‌دهد.» او از گفتن نامش خودداری کرد.
معلولانی که پول جمع‌آوری می‌کنند نه‌تنها از فاش شدن شهرت‌شان هراس دارند بلکه از دادن معلومات در مورد اتحادیه و رییس‌شان نیز خودداری می‌کنند.
معلول ایستگاه گولایی دواخانه با وضع پیش‌شرطی که از او هیچ نام نبرد آدرس اتحادیه‌ی‌شان را برایم گفت.
رییس اتحادیه که خود نیز معلولیت داشت و گفته‌هایش از سال‌ها تجربه در این بخش حکایت داشت، گفت که با هیچ‌کسی مصاحبه نمی‌کند. مسوولان این اتحادیه درآمد‌های‌شان را مدیون هیچ نهادی نمی‌دانند. آن‌ها می‌گویند که این‌گونه فعالیت‌ها را خود آن‌ها به راه انداخته است.
با یک حساب ساده می‌توان دریافت که در هر ایستگاه روزانه 150 تا بیش‌تر از 200 موتر به‌صورت میانگین 8 دفعه در روز مسافر انتقال می‌دهند. درآمد هر مسوول ایستگاه موترهای شهری روزانه به‌صورت میانگین 12هزار افغانی خواهد بود. از این مبلغ، مسوولان این ایستگاه‌ها روزانه 200 تا 250 افغانی به‌عنوان معاش دریافت می‌کنند، باقی پول در اختیار رؤسای این اتحادیه‌ها قرار می‌گیرد.
تعدادی از غرفه‌ها که در سرای غزنی موقعیت دارد از سوی این اتحادیه به کرایه داده می‌شود. سیدمصطفی، سه غرفه را برای فعالیت مستری‌گری به کرایه گرفته است. وی می‌گوید که هر غرفه که 2 متر طول و 2 متر عرض داشته باشد ماهانه 7000 افغانی کرایه دارد. به‌گفته‌ی مصطفی وقتی آن‌ها این پول را پرداخت می‌کند با خیال راحت می‌توانند به فعالیت‌های‌شان ادامه دهند. این درحالی است که این اماکن تحت کنترل شهرداری کابل است. یک‌تن از کسانی‌که در این محل غرفه دارد گفت که اگر شهرداری این اماکن را کرایه بدهد، معمولاً می‌توانند کمتر از نصف قیمت کنونی به کرا خواهند داد.
داکتر حامد قبادیان، رییس اتحادیه‌ی «معلولین و ورثه‌ی شهدا خراسان» می‌گوید که در این اتحادیه 126 معلول و خانواده‌ی شهدا سهم دارند. آقای حامد می‌گوید که آن‌ها خودشان دور هم جمع شدند و فعالیت‌شان را به راه انداختند.
به گفته‌ی مسوولان این اتحادیه به سهم‌داران ماهانه 2-3 هزار افغانی از این طریق می‌رسد.
آقای قبادیان می‌گوید که آن‌ها در آغاز 14 هزار افغانی به وزارت مالیه بابت گرفتن جوازشان پرداخت کرده‌اند. اما حالا بعد از هر سه سال برای تمدید جوازشان 10 هزار افغانی به این وزارت پرداخت می‌کنند.
سیدغلام سخی، که یکی از سهم‌داران این اتحادیه است، سال‌ها در این اتحادیه کار کرده است. او ماهانه پنج‌هزار افغانی را که از وزارت کار و امور اجتماعی، شهدا و معلولین دریافت می‌کند را کافی نمی‌داند. پسر سیدمصطفی کراچی دارد و خود او برای پنج عضو خانواده نان تهیه می‌کنند. وی می‌گوید که کار آن‌ها قانونی است و برای گرفتن جوازشان به وزارت عدلیه، حوزه‌ی پولیس و ناحیه‌ی مربوط شهرداری مراجعه کرده‌اند.
مسوول مطبوعاتی وزارت عدلیه می‌گوید که هر شهروند افغانستان نظر به قانون در صورتی‌که شرایط‌شان را داشته باشد می‌تواند نهاد‌های اجتماعی تشکیل دهند و در این وزارت ثبت کنند. وی گفت که بیش از سه هزار نهاد اجتماعی که فعالیت‌های مختلف دارند در این وزارت ثبت است.
هیچ نوع نظارت مالی‌یی از درآمد این اتحادیه‌ها وجود ندارد. مشخص نیست که مجموع درآمد این اتحادیه چقدر است. آیا تمام درآمد آن صرف رسیدگی به قربانیان جنگ می‌شود یا قرار است میلیونرهای جدیدی ظهور کنند؟ پاسخ‌اش مشخص نیست، رییس با هیچ‌کس مصاحبه نمی‌کند.
