روز سه‌شنبه به پایانش نزدیک شده بود، اما 12 کارگر روز مزد در پل‌سرخ هم‌چنان انتظار می‌کشیدند تا فردی پیدا شود و آن‌ها را برای کاری استخدام کند. احتمالاً همه می‌دانیم که آن 12 کارگر، تنها کسانی نیستند که گاهی روزها و حتا ماه‌ها را بدون یافتن کاری سپری می‌کنند. این صحنه تصویر کوچکی از وضعیت بیکاری در افغانستان است. وزارت کار هشدار داده که تا پنج سال آینده شمار بیکاران به چهار میلیون نفر خواهد رسید.
وضعیت بیکاری در افغانستان چگونه است؟ آیا نهادهای مدافع حقوق کارگران وجود دارد؟ این دو پرسش خاصه از این جهت اهمیت دارد که بسیاری از کارگران عادی به‌ندرت چیزی در مورد اتحادیه‌های کارگری و حقوق کار و کارگر می‌دانند. در افغانستان یک اتحادیه‌ی کارگری وجود دارد که نهاد مستقل خصوصی است. این اتحادیه چه کاری برای بهبود وضعیت کار و کارگران افغانستان انجام داده است؟
اتحادیه‌ی ملی کارگران افغانستان (امکا) پس از تصویب نخستین قانون اساسی در زمان ظاهر شاه در سال 1343 تأسیس شد. هرچند در آن زمان این اتحادیه و تشکیلات آن بسیار کوچک بود، اما با گذشت سال‌ها گسترش یافت و اکنون یک نهاد مستقل کلان است که در سراسر کشور بیشتر از 172 هزار عضو دارد.
این اتحادیه در دوره‌ی حکومت حزب دموکراتیک خلق زیر نظر دولت قرار گرفت و مسوولان آن از سوی حکومت معرفی شدند. در دوره‌ی طالبان فعالیت آن متوقف شد. در سال 1390 کنگره چهارم این اتحادیه برگزار و معروف قادری، رییس انتخاب شد. در کنگره‌ی بعدی در سال 1394 آقای قادری مجدداً رییس انتخاب شد.
اتحادیه اکنون به یک سازمان کلان تبدیل شده که فعالیت‌های آن بیشتر روی دفاع از حقوق کارگران و کارمندان متمرکز است. این اتحادیه اکنون در 28 ولایت دفتر دارد که محل دفاتر در شماری از ولایت‌ها، ملکیت شخصی این نهاد است.
براساس گزارش بانک جهانی نرخ بیکاری در افغانستان 20درصد (نرخ بلند) است و سالانه از 400 هزار نفری که وارد بازار کار افغانستان می‌شود، 200 هزار نفر آن بیکاری می‌مانند. با توجه به این وضعیت سوال مطرح می‌شود که اتحادیه کارگران افغانستان با این طول و عرضش چه کارهای در زمینه‌ی کاهش بیکاری کرده و تا چه حد از حقوق کارگران در افغانستان دفاع توانسته است؟
تشکیلات
دفتر مرکزی اتحادیه‌ی ملی کارگران در ساحه‌ی مکروریان کهنه کابل موقعیت دارد و چهار دفتر در بخش‌های دیگر کابل نیز دارد. این اتحادیه در 28 ولایت دفتر کاری ایجاد کرده و حدود 900 واحد اتحادیه‌یی در نقاط مختلف کشور دارد. 172588 نفر در سراسر کشور عضویت این اتحادیه را دارند.
اتحادیه‌ی امکا در سراسر کشور 170 کارمند بامعاش دارد که پایین‌ترین معاش آنان شش الی هفت هزار و بلندترین معاش از رییس عمومی است که به گفته‌ی قادری، بین 30 الی 31 هزار افغانی است.
دفتر مرکزی امکا 15 بخش و ریاست دارد. یک دفتر در پارک‌های صنعتی موقعیت دارد. یک دفتر در کارته چهار است که بخشی ملکی نیروهای مسلح کشور را پوشش می‌دهد. دفتر بخش ولایت کابل ولسوالی‌ها را پوشش می‌دهد. دفتر شهر کابل وزارت خانه‌ها را پوشش می‌دهد. قادری میگوید اتحادیه اصناف مختلف کاری خصوصی و دولتی را تحت پوشش قرار داده است.
رییس فعلی اتحادیه پیش از این پست، رییس دفتر ولایت کاپیسا بود و به گفته‌ی خودش لیسانس حقوق دارد. قادری برگزاری دو کنگره‌ی اخیر و انتخابات را کاملاً «دموکراتیک» توصیف می‌کند که با حضور نهادهای ناظر برگزار و تایید این نهادها را دریافت کرده است.
آقای قادری میگوید که این اتحادیه پیش از آن‌که او رییس انتخاب شود بسیار پیر بود و کارمندان آن کهن‌سال و بی‌سواد بودند. قادری افزود که آنان «توان کار و نیت خدمت‌گذاری» را نداشتند. قادری میگوید پس از انتخاب شدن، در این نهاد دست به اصلاحات و نوسازی زده، دیتابیس مالی ایجاد کرده و کمیته‌ی تفتیش را در تشکیلات اضافه کرده است.
قادری افزود که در این مدت دیپارتمنت‌های خانم‌ها و جوانان و مرکز آموزشی برای ترینرها را ایجاد کرده است.
به گفته‌ی قادری، اتحادیه پس از اصلاحات در سال 2013 عضویت کنفدراسیون جهانی اتحادیه‌های کارگری (آی تی یو سی) به‌دست آورد و بعد از آن عضویت بخش آسیایی کنفدراسیون را کسب کرد. سپس عضویت سازمان سارک را به‌دست آورد. چند سال پیش عضویت سازمان جهانی کار را کسب کرد.
جنجال بر سر ملکیت‌های امکا
دفتر مرکزی اتحادیه‌ی کارگران افغانستان در یک زمین وسیع در ساحه‌ی مکروریان کهنه در دامنه‌ی تپه‌ی مرنجان موقعیت دارد. مسوولان این اتحادیه می‌گویند این زمین ملکیت شخصی اتحادیه است.
امکا در بخش‌های دیگر کابل نیز جایداد دارد که کرایه و ساخت بلاک‌های رهایشی در آن و غصب بخش‌های زمین جنجالی شده است. براساس یک نقشه در اتحادیه‌ی امکا، این نهاد در 14ولایت (کابل، پروان، کاپیسا، بغلان، سمنگان، تخار، بلخ، میدان وردک، هلمند، فراه، نیمروز، هرات، جوزجان و پنجشیر) جایداد دارد.
قادری به اطلاعات روز گفت که این زمین‌ها در زمان‌های مختلف خریداری شده است. اما مقام‌های حکومتی می‌گویند که که در حکومت‌های گذشته، زمین‌های دولتی در اختیار این اتحادیه قرار گرفته و حکومت در صدد تثبیت جایدادهای خود است.
مقام‌های دولتی مدعی‌اند که اتحادیه کارگران افغانستان، حدود یک هزار جریب زمین دولتی را در بلخ و ۶۵.۹ جریب زمین دولتی دیگر را در ولایت ننگرهار در اختیار دارد. اما معروف قادری این ادعا را رد کرد.
کابینه حکومت وحدت ملی در مصوبه شمار 12 خود گفته است: «اعضای کابینه جمهوری اسلامی افغانستان بعد از بحث همه‌جانبه فیصله به عمل می‌آورد تا جایدادهای دولتی این اتحادیه‌ها دوباره اعاده گردد، زمین‌های آنان در اداره اراضی و تعمیرات‌شان در وزارت مالیه منحیث ملکیت‌ها و زمین‌های دولتی ثبت و سجل شود، وزارت امور داخله در استرداد جایدادهای غصب شده‌ی اتحادیه‌های فوق‌الذکر اقدام و وزارت عدلیه تداوم فعالیت آن‌ها را در پرتو قوانین نافذ کشور بررسی و اجرائات لازم نمایند.»
هم‌چنان در شش جریب زمین دفتر مرکزی این اتحادیه از سوی شرکت ساختمان «کوه البرز» شش بلاک رهایشی ساخته شده که قرارداد آن جنجالی شده است و براساس گزارش تحقیقی طلوع نیوز دو بلاک رهایشی بدون قراداد با اتحادیه‌ی امکا، ساخته شده است.
معروف قادری میگوید که دو جریب زمین دفتر مرکزی در دوره حکومت حامد کرزی برای ساخت یک آشیانه گرفته شد. خانم بوش، خانم رییس‌جمهور امریکا این آشیانه را ساخته است. قادری میگوید بعد از دادخواهی این نهاد، قمیت دو جریب زمین را 18 میلیون افغانی تعیین شد، اما هشت میلیون افغانی را چون «زورآور» بودند گفتند که به‌خاطر کودکان یتیم معاف شود و 10 میلیون آن را به شهرداری کابل انتقال دادند که تاکنون بین این نهاد و شهرداری کابل جنجال است.
اتحادیه ملی کارگران و کارکنان نهاد مستقل است که به گفته‌ی قادری، به هیچ وجه زیر نظر احزاب، جریان‌های سیاسی، کارفرمایان و دولت فعالیت ندارد. قادری هدف این نهاد را حق‌خواهی برای کارگران و زمینه‌ی اشتغال برای جوانان می‌داند.
یک گزارش تحقیقی روزنامه 8صبح نشان می‌دهد که در پی فعالیت‌های تجارتی این اتحادیه و چند اتحادیه صنفی دیگر اکنون دولت تصمیم گرفته که ملکیت‌های این اتحادیه‌ها را تصفیه و جایدادهای دولتی را از نزد آنان بگیرد.
براساس این گزارش، افزون بر اتحادیه ملی کارگران، اتحادیه کوپراتیفهای دهقانان و اتحادیه جوانان صدها جریب زمین دولتی را از چندین سال به این‌سو در اختیار داشته و در حال حاضر نیز از واگذاری آن به دولت خودداری می‌کنند.
سرور دانش، معاون دوم رییس‌جمهور، به تاریخ 10/06/1395 در جلسه کابینه گفته: «برای این اتحادیه‌ها در حکومت‌های وقت، جایدادهایی در مرکز و ولایات کشور توزیع که اتحادیه‌های مذکور از تعداد جایدادها منحیث دفاتر کاری و برخی جایدادها منحیث منابع عایداتی استفاده نموده و تعدادی از جایدادهای آنان غصب گردیده است.»
رییس اتحادیه‌ی امکا هشدار می‌دهد 170 هزار عضو این نهاد یک قطعه زمین را نیز به دولت تحویل نخواهند داد و هرگاه لازم شد به جاده‌ها خواهند ریخت. او می‌افزاید: «حلقه‌ی خاص در حکومت به دنبال این است که ملکیت‌های این اتحادیه را تصرف و بین خودشان تقسیم کنند چون در حال حاضر ارزش این زمین‌ها بیشتر است.»
درآمد و مصارف اتحادیه
معروف قادری، رییس عمومی اتحادیه‌ی امکا به اطلاعات روز میگوید که این اتحادیه در حال حاضر از سراسر کشور 172588 عضو دارد و هر عضو ماهانه 10 افغانی حق‌العضویت پرداخت می‌کنند. قادری گفت: «20 افغانی حق‌الشمول است، 10 افغانی حق‌العضویت است یک چیزی ناچیز است.»
به گفته‌ی قادری، اتحادیه دو منبع عایداتی دارد: کرایه‌ی جایدادها و حق‌العضویت و اعانه‌ها. با یک حساب کلی، اتحادیه از بخش جمع‌آوری حق‌العضویت ماهانه بیش از یک میلیون 725 هزار افغانی درآمد دارد که سالانه بیش از 20 میلیون و 710 هزار افغانی می‌شود.
قادری گفت: «ما زمین را خریداری می‌کنیم. در اثر گذشت زمان ارزش آن بالا می‌رود و در آن جا یک تعمیر می‌سازیم و بعد به کرایه می‌دهیم، بعد از پول آن در دیگر ولایت دفتر ایجاد می‌کنیم.»
رقم مجموعی درآمد اتحادیه از کرایه املاک‌اش مشخص نیست، اما در این مورد نیز جنجال‌های وجود دارد.
آقای قادری میگوید اتحادیه سالانه 31 میلیون افغانی بودجه دارد که به گفته‌ی او ناچیز است. او گفت سالانه از مسایل مالی امکا به ریاست انسجام وزارت عدلیه گزارش داده می‌شود و این نهاد یک پرونده قطور مالی در ریاست انسجام دارد که هیچ نهاد دیگر چنین پرونده‌ی شفاف مالی ندارد.
رییس امکا میگوید در صورتی که اعضا حاضر پرداخت یک فیصد معاش ماهانه شان به اتحادیه شود، آنان می‌توانند معاش کارمندان را بالا ببرند و در ولایت‌های دیگر دفتر ایجاد کنند.
کارکردهای اتحادیه در کشوری با میلیون‌ها بیکار
در اساس‌نامه‌ی امکا این نهاد به‌عنوان «بزرگترین سازمان اجتماعی و مرکز بسیج و تشکل کارگران و کاکنان افغانستان» معرفی شده است.
در اساس‌نامه «سهم‌گیری فعال با وزارت‌های سکتوری و مؤسسات مستقل در تامین قواعد حفاظت کار، تخنیک ایمنی، تخنیک بی‌خطر کار، حفظ‌الصحه‌ی محیط کار ایجاد سهولت‌ها در حقوق باز نشستگی و تدوین لوایح و معیارهای مرتبط به کار» از اهداف این اتحادیه گفته شده است.
به گفته‌ی قادری، فرستادن 270 عضو و کارمند اتحادیه به کشورهای مختلف جهت کسب تجارب و ارتقای ظرفیت، ایجاد کمیسیون حل اختلافات ناشی از کار در محل کار، دادخواهی و راه‌اندازی تظاهرات برای جوانان بیکار و افزایش معاش کارمندان، تلاش برای تعیین حداقل معاش و افزایش پول غذا (مأکولات) کارمندان، برگزاری سمینارهای آگاهی‌دهی از حقوق کارگران، تدوین 12 مقرره در زمینه کار، تدوین چهار کتاب آموزشی و آگاهی‌دهی و تلاش برای تعدیل قانون از کارکردها و دست‌آوردهای این اتحادیه در سال‌های اخیر است.
قادری میگوید که ما با برگزاری تظاهرات و راهپیمایی‌ها روی حکومت فشار میآوریم تا برای جوانان شغل ایجاد کنند و در تلاش تعیین حداقل مزد هستیم.
او گفت: «ما در افزایش حداقل مزد تلاش داریم. از پا نمی‌نشنیم. تا زمانی که ما حداقل مزد را در افغانستان برای بار اول تعیین نکنیم از پا نمی‌شینیم، دادخواهی ما شاید سال‌ها ادامه پیدا کند.»
تلاش برای تعدیل قانون کار در افغانستان و ایجاد محکمه‌ی کارگری از دیگر کارکردهای این اتحادیه است. قادری گفت از چند سال در تلاش هستیم و دادخواهی داریم که محکمه‌ی کارگری در کنار محکمه‌های دیگر ایجاد شود تا به‌شکل تخصصی از حقوق کارگران دفاع صورت گیرد تا حق آنان تلف نشود.
به گفته‌ی قادری، دادخواهی برای حقوق کاگران یکی از اهداف این اتحادیه است، اما تظاهرات‌های دادخواهانه‌یی که این اتحادیه راه‌اندازی کرده انتقادهای نیز به همراه داشته است. ضیا همایون، معاون پیشین بخش ارتباط عامه‌ی اتحادیه کارگران به طلوع نیوز گفته که معروف قادری کارگران سرچوک را برای اشتراک در تظاهرات سوم ماه می 2017 روز جهانی کارگر به کرایه گرفته بود.
حبیب‌الله قربانی، معاون اتحادیه‌ی ملی کارگران افغانستان در بلخ به طلوع نیوز گفته که جنجال میان اعضای رهبری پیشین و فعلی برمی‌گیرد به این‌که رهبری قبلی باخبر می‌شوند که آقای قادری رییس اتاق تجارت ولایت کاپیسا و هم‌زمان رییس اتحادیه‌ی کارگران است. او گفته: «یک شخص نمی‌تواند هم مدافع حقوق کارفرمایان و هم مدافع منافع حقوق کارگران باشد.»
پس از برکناری آقای قادری از ریاست انتخابی اتحادیه در ولایت کاپیسا، او به کمیسیون سمع شکایات انتخابات افغانستان شکایت درج می‌کند. پس از کنگره‌ی جنجالی قادری رییس انتخاب می‌شود.
مقام‌های پیشین این اتحادیه رهبری فعلی را به اجراآت غیرقانونی، برخوردهای سلیقه‌یی و استخدام‌های ناعادلانه متهم می‌کنند. اما آقای قادری مسوولان پیشین این اتحادیه را به «ناتوانی، بی‌سوادی و نداشتن نیت خدمت‌گذاری» متهم می‌کند.
برای این که بدانم کارگران چقد از کارکردهای اتحادیه ملی کارگران آگاهی دارند با کارگران سرچوک در ساحه‌ی پل‌سرخ کابل صحبت کردم. کارگران که شمار شان به 12 تن می‌رسید و تا ساعت سه بعد از سه‌شنبه کار نیافته بودند، گفتند که همین اکنون نام این اتحادیه را می‌شنوند.
یکی از کارگران گفت که 15 سال است هر روز به این مکان می‌آید، اما تاهنوز نام اتحادیه‌ی ملی کارگران را نشنیده است.
قادری در پرسش به این پاسخ که این اتحادیه در زمینه‌ی کاریابی چه کارهار کرده، گفت: «وظیفه‌ی اتحادیه فقط دادخواهی و دفاع از حقوق است. دادخواهی می‌کنیم کسانی که کار ندارند برای‌شان کار پیدا شود و کسانی کار دارند معاش‌شان افزایش یابد.»
چرا کارگران نام «اتحادیه‌ی ملی کارگران افغانستان» را نشنیده‌اند؟
