حکومت پاکستان پس از هربار تیره شدن روابط کابل و اسلام‌آباد، تهدید کرده است که تمام مهاجران افغانستان را از این کشور اخراج می‌کند، اما تاکنون بیش از دو میلیون مهاجر افغانی در پاکستان باقی مانده‌اند. با این حال، از دست‌کم شش‌ماه به این‌سو پاکستان با مهاجران افغان سخت‌گیرتر شده است. اکنون حکومت مصروف طرح‌ریزی برنامه‌یی با بودجه‌ی حدود 500 میلیون دالر برای بازگشت مهاجران از پاکستان است و اخیراً رییس‌جمهور غنی اعلام کرد که در 24 ماه آینده تمامی مهاجران از پاکستان به کشور برگردند.
براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ایران در سال ۱۳۹۵، حدود یک میلیون و ۵۸۴ هزار شهروند افغانستان در ایران زندگی می‌کنند. اما آقای غنی در سخنرانی خود به‌تاریخ 28 ثور در مراسم گرامی‌داشت از بیست‌ونهمین سالروز خروج ارتش شوروی سابق از افغانستان، به بازگشت مهاجران افغانستان از ایران اشاره‌یی نکرد.
غنی گفت: «امید است که در 24 ماه آینده، تمام مهاجران افغانستان از پاکستان دوباره به آغوش کشور خود برگردند. ما می‌خواهیم تمام اولویت‌های خود را تغییر بدهیم تا مهاجران افغانستان از پاکستان پس بیایند.»
رییس‌جمهور حاضر است که برای بازگشت مهاجران افغان از پاکستان تمام اولویت‌های حکومت را تغییر دهد و وزارت مهاجرین نیز می‌گوید که بازگشت مهاجران افغانستان از پاکستان در اولویت قرار دارد نه مهاجران افغانستان از ایران.
براساس گزارش بانک جهانی، در حال حاضر در حدود ۴.۸ میلیون افغان مهاجر اند که شمار بیشتر آن‌ها در ایران و پاکستان به‌سر می‌برند.
500 میلیون دالر برای بازگشت 700 هزار مهاجر افغان از پاکستان
مقام‌های وزارت مهاجرین می‌گویند که حکومت در هم‌کاری با نهادهای بین‌المللی روی برنامه‌یی با دو بخش: کمک‌های بشری و برنامه‌های انکشافی برای بازگشت داوطلبانه، تدریجی و آبرومندانه‌ی مهاجران افغانستان از پاکستان کار می‌کند.
محمدرضا باهر، معاون سخن‌گوی وزارت امور مهاجرین به اطلاعات روز می‌گوید که این برنامه‌ی یک ساله «یک طرح عاجل» برای بازگشت و ادغام 700 هزار مهاجر از پاکستان است، اما تاکنون نهایی نشده است.
هم‌چنان حفیظ‌الله میاخیل، مشاور مطبوعاتی وزارت مهاجرین و عودت‌کنندگان می‌گوید: «ما به‌خاطر برگشت آبرومندانه‌ی مهاجران و پناهندگان افغان از پاکستان روی یک پلان کار می‌کنیم. این پلان برای 700 هزار برگشت‌کننده در سال 2018 تهیه شده است. بودجه و زمانش نیز مشخص شده است.»
به گفته‌ی میاخیل، برای تطبیق این برنامه حدود 500 میلیون بودجه در نظر گرفته شده است که بخشی آن از سوی نهادهای بین‌المللی و بخشی دیگر از سوی حکومت افغانستان تمویل می‌شود.
میاخیل افزود که این برنامه با کثر بودجه نیز مواجه است. وزارت مهاجرین در تلاش جلب نظر جامعه‌ی جهانی و نهادهای بین‌المللی به این برنامه است تا برای تطبیق آن با حکومت افغانستان هم‌کاری کنند.
ساخت شهرک‌ها برای بازگشت‌کنندگان
براساس این برنامه، وزارت شهرسازی و مسکن افغانستان موظف شده که برای اسکان مهاجران بازگشت‌کننده از پاکستان شهرک‌هایی را در چندین ولایت بسازد.
نیلوفر لنگر، سخن‌گوی وزارت شهرسازی به اطلاعات روز گفت که قرار است شهرک‌ها برای اسکان بازگشت‌کنندگان در ولایت‌های کابل، جلال‌آباد، قندوز، بلخ و هرات ساخته شود.
به گفته‌ی لنگر، چهار شهرک در بهسود ننگرهار، شکردره‌ی کابل، حیرتان بلخ و قندوز برای اسکان صنعت‌کاران قالین و صنعت‌کارانی که مهاجر شده‌اند و حالا قرار است به کشور برگردند، ساخته می‌شود.
هم‌چنان به حمایت هندوستان، کار ساخت یک شهرک در شهر جلال‌آباد با ظرفیت 4000 واحد مسکونی جریان دارد و شهرک کمال‌الدین بهزاد در هرات نیز توسعه یافته که ظرفیت 10 هزار واحد مسکونی را دارد.
برنامه‌ی ساخت شهرک‌های صنعت‌کاران قالین در چهار ولایت در مرحله‌ی تدارکاتی قرار دارد. پلان تفصیلی شهرک کمال‌الدین بهزاد کاملاً نهایی و منظور شده است که در مرحله‌ی بررسی تخنیکی پروسه‌ی تدارکاتی قرار دارد. کار شهرکی با 4000 واحد در جلال‌آباد در مرحله‌ی بررسی نهایی تخنیکی قرار دارد.
خانم لنگر گفت که شهرک‌های صنعت‌کاران به احتمال قوی، در سال جاری به بهره‌برداری سپرده خواهد شد و وزارت شهرسازی در تلاش است که شهرک‌های دیگری را نیز به بهره‌بردای بسپارد.
سخن‌گوی وزارت شهرسازی گفت: «این‌ها از جمله برنامه‌هایی است که ما برای اسکان مهاجران در نظر داریم.»
خانم لنگر در این مورد که مهاجران برگشت‌کننده از کدام کشورها می‌توانند در این شهرک‌ها اسکان یابند، گفت نزد وزارت شهرسازی هیچ تفکیکی وجود ندارد.
او افزود: «این شهرک‌ها خاص مهاجرانی که از پاکستان برمی‌گردند نیست. مسأله‌ی ما عودت‌کننده‌ها است. حالا از ایران باشد، یا پاکستان یا هر جای دیگری. شاید برای دولت یا کدام پروژه‌ی دیگر مشخص باشد، حداقل پیش ماه تاهنوز مشخص نیست.»
اولویت حکومت: برگشت مهاجران از پاکستان
انتقادهایی وجود دارد مبنی بر این‌که حکومت در مورد برگشت مهاجران افغانستان از ایران و پاکستان برخورد دوگانه می‌کند و رییس‌جمهور با برخی مقام‌های کشور در تلاش‌اند تا برای اهدافی در آینده از جمله انتخابات پیش‌رو، زمینه‌ی برگشت مهاجران از پاکستان را فراهم کنند.
آقای میاخیل در پاسخ به این پرسش که آیا برای بازگشت مهاجران افغانستان از ایران کدام برنامه‌یی روی دست است یا نه، گفت: «مذاکرات ما با ایران جریان دارد. ما تلاش می‌کنیم که زمینه‌ی برگشت داوطلبانه و آبرومندانه‌ی هم‌وطنان خود را از ایران فراهم بسازیم. تا زمانی‌که زمینه‌ی برگشت آن‌ها فراهم نشده در ارتباط به حفظ فضای پناهندگی آنان در ایران تلاش می‌کنیم. اولویت ما در زمینه‌ی برگشت داوطلبانه و تدریجی مهاجران از پاکستان است.»
مشاور مطبوعاتی وزارت مهاجرین گفت افغانستان با ایران در چارچوب یک کمیته مذاکراتی را به پیش می‌برند و فعلاً سهولت‌هایی برای مهاجران در این کشور فراهم شده است.
به گفته‌ی او، برای مهاجران افغان در ایران -که قبلاً به تعلیم و تحصیل دسترسی نداشتند- فعلاً زمینه‌ی آموزش فراهم شده است؛ برای 360 هزار مهاجر دارای مدرک و 100 هزار مهاجر بدون مدرک در ایران زمینه‌ی آموزش فراهم شده است. در گذشته پس از یک رفت و برگشت، پناهندگی مهاجران باطل می‌شد، اما این مشکل فعلاً حل شده است و حدود 700 هزار مهاجر افغانستان در ایران ثبت و راجستر شده‌اند.
باتوجه به این‌که مقام‌های وزارت مهاجرین از برنامه‌ی مشخص حکومت برای بازگشت مهاجران از ایران نام نمی‌برند، اما معاون سخن‌گوی این وزارت می‌گوید که وزارت امور مهاجرین هیچ تفاوتی بین مهاجران قایل نمی‌شود و برای تمام کسانی که از ایران و پاکستان به کشور برمی‌گردند، عین برنامه (توزیع زمین و کمک‌های بشری در مرزها) وجود دارد.
به گفته‌ی باهر، تعداد کسانی که از ایران به کشور برمی‌گردند افرادی‌اند که به گونه‌ی غیرقانونی به ایران رفته‌اند و بدون مدرک به‌صورت اجباری به کشور برمی‌گردند. برای چنین کسانی، غیر از کمک‌های بشری برنامه‌ی دیگری وجود ندارد.
باهر گفت در حال حاضر 62 شهرک مربوط به مهاجران در 29 ولایت وجود دارد که 49 شهرک آن فعال است و برای کسانی توزیع می‌شوند که از کشورهای دیگر به وطن برمی‌گرند.
برنامه‌ی برای بازگشت 700 هزار مهاجر افغان از پاکستان کسانی را تحت پوشش قرار می‌دهد که تحت فشار پاکستان از این کشور اخراج شوند.
معاون سخن‌گوی وزارت امور مهاجرین گفت با توجه به این‌که پاکستان مدت اقامت مهاجران افغانستان در این کشور را تا اواسط سال 2018 تمدید کرده است، احتمال برگشت مهاجران به‌صورت گسترده‌یی کم می‌شود.
بازگشت مهاجران از پاکستان؛ آن‌ها در کجا جابه‌جا می‌شوند؟
