تلاش‌های محلی برای ارتقای معارف در سایه‌ی خشونت و فساد

نیویورک تایمز – مجیب مشعل و نجیم رحیمی
ترجمه: جلیل پژواک

پیش از شروع سال تحصیلی جدید، حدود 200 تن از بزرگان ولسوالی لجه منگل پکتیا در جنوب‌شرق افغانستان، در صحن مکتبی برای اعلام یک تصمیم مهم گردهم آمدند: هر خانواده‌یی که که فرزندان خود را به مکتب نفرستد، 70 دالر، حدود نیم حقوق ماهانه یک کارمند دولتی، جریمه می‌شود.
در طی 15 سال گذشته، در این ولسوالی که حدود 50 هزار نفر جمعیت دارد، هفت مکتب ساخته شده است. با این‌حال، جذب دانش‌آموز در این منطقه‌ی کوهستانی که طالبان نیز بر آن نفوذ دارند، امر دشواری بوده است. بزرگان این ولسوالی با درک این مسأله که آداب و رسوم قبیله‌یی فرزندان آن‌ها را از پیشرفت بازداشته، فکر کردند که این اقدام (جدی) ضروری است.
خایسته خان احدی که مدیر اولین مکتب ساخته‌شده در این ولسوالی بوده، می‌گوید: «آن‌ها –بزرگان قبیله- مردمانی را می‌بینند که به مکتب رفته و به افراد مهم در دولت و سازمان‌های بین‌المللی تبدیل می‌شوند. بنابراین آن‌ها به ارزش تعلیم پی‌ برده‌اند.»
آقای احدی می‌گوید که طالبان محلی، پس از تماس بزرگان قبیله‌یی با آن‌ها، حمایت خود را از این تصمیم از طریق بلندگوهای مساجد محلی اعلام کرده‌اند.
تصمیم بزرگان قبیله‌یی این ولسوالی در سراسر افغانستان مورد توجه قرار گرفته است. نه‌تنها به این دلیل که این تصمیم می‌تواند باعث آموزش کودکان بیشتر می‌شود، بلکه این تصمیم زمانی گرفته شده که بسیاری از تعلیم محروم مانده‌اند. خشونت و فساد بر آنچه که زمانی یک موفقیت برجسته‌ بود، سایه انداخته است.
3.5 میلیون کودک به مکتب نمی‌روند
این رقم 3.5 میلیونی بر اساس آمار یونیسف است. هفتاد و پنج درصد این 3.5 میلیون کودک محروم از مکتب، دختران هستند.
دلایل محرومیت آن‌ها متفاوت است. میزان خشونت بالا و گسترده است. معلمان زن بیش از حد کم هستند و بسیاری از خانواده‌ها می‌خواهند که دختران شان تنها توسط استادان زن آموزش ببینند. در افغانستان برای بسیاری‌ها، رفتن به مکتب به معنای پیمودن چندین مایل فاصله در هر روز است.
با این‌حال، در بخش‌های خاصی از کشور که از صلح نسبی برخوردار اند، رقم دختران مکتبی، بیشتر از پسران به نظر می‌رسد.
به گفته‌ی ایوب آروین، رییس معارف ولایت مرکزی بامیان، در این ولایت 58 درصد 162 هزار دانش‌آموز مکتب، دختران و زنان هستند.
1057 مکتب بسته مانده‌اند
وزارت معارف افغانستان می‌گوید که در سراسر کشور 17,500 مکتب وجود دارد، اما در سال گذشته 1,075 مکتب بسته مانده‌اند. دلیل آن عمدتا خشونت‌های شدید گفته می‌شود. جنوب کشور، جایی که طی دهه‌ی گذشته شاهد خشونت بی‌وقفه بوده است، به صورت نامتناسبی تحت تاثیر بسته‌شدن مکاتب واقع شده است.
فعالان آموزش و پروش می‌گویند که رقم مکاتب بسته‌ حتی از این هم بالاتر است. مطیع‌الله ویسا، که سازمان راه قلم را رهبر می‌کند، می‌گوید که بر اساس آمار آن‌ها، 1600 مکتب بسته است.
آقای ویسا می‌گوید که از میان تقریبا 400 ولسوالی دارای مکتب در سراسر افغانستان، حدود 48 ولسوالی در 17 سال گذشته حتی یک دانش‌اموز پسر فارغ‌التحصیل صنف دوازده نداشته است. او علاوه می‌کند که حدودا 130 ولسوالی وجود دارد که از آن در 17 سال گذشته حتی یک دانش‌آموز دختر فارغ‌التحصیل نشده است.
نزدیک به نیمی از مکاتب افغانستان فاقد ساختمان هستند
بررسی نیویورک تایمز در 32 ولسوالی از 34 ولسوالی کشور نشان می‌دهد که نزدیک به نیمی از مکاتب افغانستان ساختمان ندارند. مقامات ولایتی گزارش داده‌اند که در بیش از 7 هزار مکتب در این مناطق، تدریس یا در فضای باز و یا در ترتیبات موقتی که برای صنوف درسی در خانه‌های اجاره‌یی در نظر گرفته شده، صورت می‌گیرد.
ولایات غور و هرات در غرب، بدخشان در شمال‌شرق و ننگرهار در شرق بیشترین رقم مکاتب بدون مدرسه را دارند. در هرکدام از این ولایات دست‌کم 400 مکتب وجود دارد.
روح‌الله محقق، رییس معارف ولایت بدخشان می‌گوید: «حتا در داخل شهر و مراکز ولسوالی‌ها، ما مکاتبی داریم که ساختمان ندارند.»
هیچ سطح و جایی از فساد در امان نمانده
به رغم سرمایه‌گذاری‌های عظیم حامیان مالی خارجی در بخش معارف افغانستان، فساد همچنان به عنوان یکی از دلایل اصلی زیرساخت بسیار بد –معارف افغانستان- پا برجاست.
بر اساس گزارش دیدبان مستقل فساد در سال گذشته، نظام آموزش و پرورش افغانستان از فساد آسیب دیده است. به این معنی که از ساده‌ترین روند اصلاح و تغییر گواهی‌نامه مکتب گرفته تا انتصاب معلمان و پیشبرد قراردادهای ساخت‌وساز مکتب، دستخوش فساد است. افرادی که به دنبال شغل تدریس‌ اند، تا 1000 دالر –تقریبا معادل به مجموع حقوق پنج ماهه یک معلم در افغانستان- برای به دست‌آوردن شغل یا حفظ موقعیت خود رشوه می‌دهند.
به تازگی، دولت سعی کرده که با معرفی یک روند سخت‌گیرانه‌تر از طریق کمیسیون اصلاحات اداری و خدمات ملکی، با پدیده‌ی فساد در استخدام معلمان مقابله کند. وزارت معارف بزرگ‌ترین استخدام‌کننده کارمندان خدمات ملکی کشور است.
فساد همچنین به عنوان دلیل عمده‌ی تناقض و مغایرت در ارقام ثبت‌نام و شمولیت دانش‌آموزان مکاتب دانسته شده است. دولت پیشین ادعا کرده بود که بیش از 11 میلیون کودک به مکتب می‌رود و منابع اختصاص‌یافته برای آن‌ها اغلب به جیب مقامات محلی و مرکزی می‌رود. اما دولت جدید این رقم را بین 6.2 میلیون تا اندکی بیش از 9 میلیون گفته است.
فشار بر طالبان گاهی اوقات کار می‌کند
با تبدیل‌شدن خشونت به واقعیت روزمره در سراسر کشور، بزرگان تلاش‌ کرده‌اند تا تمهیدات محلیِ را بسنجند، که منجر به بازشدن مجدد مکاتب شود.
داوود شاه صفری، رییس معارف هلمند، جایی که در آن حدود 30 ساختمان مکتب از سوی جنگ‌جویان دو طرف به عنوان پوشش استفاده می‌شود، می‌گوید: “خبر خوب این است که طالبان اکنون به دلیل فشارهای محلی، به مکاتبِ مناطق تحت کنترل شان اجازه‌ی فعالیت می‌دهد… روستائیان هربار با نامه‌های تائیدی از سوی طالبان می‌آیند و از ما می‌خواهند که مکاتب را باز کنیم”.
مقامات می‌گویند که در ولسوالی وردوج بدخشان در شمال‌شرق افغانستان، که عمدتا توسط طالبان کنترل می‌شود، 16 مکتب که در دو سال گذشته بسته بوده‌اند، پس از گفتگوها با گروه طالبان، در بهار جاری باز می‌شوند.
به گفته مجیب‌الرحمان انصار، رییس معارف ولایت غزنی، 13 مکتب در ولسوالی ناوه این ولایت از سال 2001 به این‌طرف بسته بوده‌ و هیچ‌ کودکی به مکتب نرفته است. اما اخیرا، بزرگان محلی طالبان را متقاعد کرده‌اند تا به مکاتب اجازه‌ی فعالیت بدهد. آقای انصار می‌گوید در صورتی‌که طالبان به پسران و دختران اجازه بدهد، حدود 25 هزار کودک می‌توانند به مکتب بروند.
آقای انصار می‌گوید: “من باید به شما بگویم در اینجا هیچ معلم حرفه‌یی برای تدریس به این دانش‌آموزان وجود ندارد… من یک تا دو معلم را استخدام می‌کنم و آن‌ها با تحصیلات صنف 9 یا 10 (و نه بیشتر) ممکن فقط توانایی خواندن و نوشتن داشته باشند”.
در اوقات دیگر، طالبان هنوز تهدید می‌کنند
هفته‌ی گذشته، در حالیکه مکاتب در ولایت شمالی افغانستان، کندز، برای آغاز سال جدید تحصیلی آماده می‌شدند، مکان برگزاری مراسم رسمی –به همین مناسبت- در مرکز ولایت، به دلیل تهدیدات طالبان باید تغییر می‌کرد.
فقط یک‌چهارم 130 مکتبِ شهر کندز دروازه‌های خود را بر روی دانش‌آموزان باز کرده‌اند. بقیه مکاتب، حتی آن‌هایی که تحت کنترل صوری دولت هستند، در انتظار چراغ سبز از سوی طالبان به سر می‌برند.
این اختلاف به نظر می‌رسد که بر سر میکانیسم پرداخت معاشات معلمان است. طالبان می‌گویند که آنها مخالف تحصیل نیستند، اما مکاتب را تا زمانی که دولت روش پرداخت معاشات معلمان را از سپرده‌های بانکی به پول نقد تغییر ندهد، بسته نگه خواهند داشت.
روز شنبه، صدها معلم در شهر کندز به راهپیمایی پرداخته و گفتند که آن‌ها پنج ماه می‌شود که معاش خود را دریافت نکرده‌اند.
مولوی بسم‌الله، رییس آموزش و پروش طالبان در ولایت کندز، می‌گوید که موضع این گروه به قصد کاهش دردسر معلمان است، که مجبورند برای دریافت پول شان، سفرهای طولانی را به مرکز ولایت در پیش گیرند. او می‌گوید، آسان‌تر این است که پول توسط واسطه به معلمان تحویل داده شود.
مقامات دولت می‌گویند که هدف طالبان از تلاش برای تغییر نحوه‌ی پرداخت معاشات معلمان، به این دلیل است که این گروه می‌خواهد –از معاشات معلمان- سهمی بردارد.
آقای بسم‌الله می‌گوید: «آن‌ها –مقامات دولتی- باید بیایند و از روند پرداخت نظارت کنند… در مناطق تحت کنترل خود، ما توجه و نظارت بسیار فعال داریم.»