وزارت معارف افغاستان برای نخستین‌بار، کتاب‌های درسی مکاتب را به غیر از دو زبان رسمی (فارسی و پشتو)، به دیگر زبان‌های رایج در این کشور که در قانون اساسی به رسیمت شناخته شده، چاپ کرده است. پیش از این کتاب‌های درسی در کشور تنها به دو زبان فارسی و پشتو چاپ می‌شد.
مسوولان وزارت معارف می‌گویند که در گذشته به زبان‌ها و گویش‌های دیگر مردم افغانستان توجه نشده بود که سبب پایین آمدن کیفیت آموزش و پروش در مناطقی شده بود که زبان مردم‌شان فارسی و پشتو نیست.
در ماده‌ی شانزدهم قانون اساسی افغانستان آمده: «در مناطقی که اکثریت مردم به یکی از زبان‌های ازبکی، ترکمنی، پشه‌یی، نورستانی، بلوچی و یا پامیری تکلم می‌نمایند آن زبـان عـلاوه بر پشتو و دری به حیث زبان سوم رسمی میباشد و نحوه‌ی تطبیق آن توسط قانون تنظیم می‌گردد.»
نوریه نزهت، سخن‌گوی وزارت معارف میگوید که این وزارت به‌منظور بهترشدن کیفیت آموزش و پرورش در مکاتب کشور و ایجاد سهولت برای دانش‌آموزان، کار روی تجدید نصاب تعلمیی و چاپ کتاب به زبان سوم را آغاز کرده است.
خانم نزهت گفت که طرح چاپ کتاب درسی به زبان‌های سوم (پامیری، ازبکی، ترکمنی، بلوچی و نورستانی) در سال 1385 آغاز شده بود که از این جمله، کار تالیف کتاب‌های صنف اول الی دوازدهم به زبان‌های ازبکی، پشه‌یی و گجری نهایی شده است.
قرار است این کتاب‌ها در مناطقی که اکثریت مردم آن به یکی از زبان‌های ازبکی، ترکمنی، پشه‌یی، نورستانی، بلوچی پامیری و گچری تکلم می‌کنند توزیع شود.
تاریخ دقیق تدریس این کتاب‌ها تا هنوز مشخص نیست و وزارت معارف میگوید، هر زمانی که مرحله‌ی پخش و توزیع آن تکمیل شود، تدریس آن نیز آغاز میشود: «زمان دقیق تدریس کتاب‌های تعلیمات عمومی تازه‌چاپ شده به زبان سوم، تا هنوز مشخص نیست. هر زمانی که این کتاب‌ها به دست‌رس دانش‌آموزان قرار گرفت، تطبیق آن آغاز خواهد شد و تا رسیدن این کتاب‌ها به دست دانش‌آموزان، نصاب قبلی در مکاتب آموزش داده میشود.»
نگرانی از نبود آموزگاران متخصص زبان‌های دیگر
شماری از کارشناسان امور آموزش و پرورش می‌گویند که در مناطق دوردست، شمار آموزگاران متخصص و حرفه‌یی که بتوانند کتاب‌های چاپ جدید را تدریس کنند، وجود ندارد.
صدیق پتمن، معین پیشین وزارت معارف میگوید: «تالیف کتاب‌های درسی به زبان سومی برای زنده‌نگه‌داشتن زبان‌های مردم افغانستان موثر است اما در صورتی سبب افزایش کیفیت آموزش در کشور میشود که ظرفیت برای تدریس این زبان‌ها نیز ایجاد شود.»
مسوولان وزارت معارف اما می‌گویند که این وزارت با تشخیص ظرفیت اقدام به تالیف کتاب کرده و در کنار آن به منظور تدریس بهتر این زبان‌ها، برای معلمان نیز کتاب‌های راهنمای تدریس یا کمک آموزشی را در نظر گرفته که کار تالیف آن‌ها نیز تا صنف ششم تکمیل شده است. علاوه بر کتاب‌های تازه‌چاپ‌شده، ادبیات زبـان‌‌های پشتو، فارسی و انگلیسی نیز در این مناطق تدریس خواهد شد.
وزارت اطلاعات و فرهنگ ضمن استقبال از این تصمیم، میگوید که تالیف کتاب به زبان سوم، در کنار ایجاد سهولت برای دانش‌آموزان، منجر به حفظ این زبان‌ها در کشور میشود.
جعفر راستین مشاور مطبوعاتی وزارت اطلاعات و فرهنگ میگوید: «وزارت اطلاعات و فرهنگ با تمام تلاشی که برای حفظ زبان‌های بومی در افغانستان کرده، تا حال فقط توانسته، برای حفظ شش زبان بومی عملا در کنار اطلاع‌رسانی کار نماید.»
آقای راستین اضافه می‌کند که وزارت اطلاعات و فرهنگ هر ماه مجله‌های وطندار را به زبان‌های؛ نورستانی، پشه‌یی، ازبکی، بلوچی، ترکمنی و … نشر می‌کند و نظر به تعداد گوینده‌های هر زبان، این مجله‌ها را در اختیار آن گویش‌ها قرار می‌دهد.
مجله‌های وطندار، هفت نشریه زیر مجموعه چهار روز‌نامهی دولتی افغانستان است که به صورت ماهوار چاپ میشود. مسوولان وزارت اطلاعات و فرهنگ اضافه می‌کند که برای حفظ زبان‌های بومی، از این پس مجله‌ها را هفته‌وار نشر کنند.
بازبینی و کاهش حجم کتاب
همزمان با تالیف کتاب به زبان‌های سوم، وزارت معارف میگوید که کار روی بازبینی و کاهش حجم کتاب‌ها و کاهش تعداد مضمون‌های درسی نیز جریان دارد.
نوریه نزهت، سخن‌گوی این وزارت خاطرنشان می‌کند که کتاب‌های تعلیمات عمومی تا صنف نهم تجدید شده؛ اما کار روی تجدید کتاب‌های درسی برای صنوف ده الی دوازدهم نیز جریان دارد : «چارچوب نصاب از صنف اول الی دوازدهم تکمیل و کتاب‌های تعلیمات عمومی تا صنف نهم تجدید شده؛ اما کار روی مفردات محتوای کتاب‌های درسی بالاتر ادامه دارد. به گونه‌ی مثال، مفردات محتوای کتاب‌های درسی کشورهای اسلامی با نصاب افغانستان مقایسه میشود و بنا بر لزوم دید، حجم کتاب‌ها نیز کاهش پیدا خواهد کرد.»
مسوولان این وزارت همچنان تاکید می‌کند که نهایت دقت را در نظر گرفته تا از غلطی‌های املایی و انشایی در نصاب جدید جلو‌گیری کند و در کنار آن حجم کتاب‌ها کمتر شوند.
مسوولان این وزارت می‌گویند که نصاب جدید قدرت یادگیری دانش‌آموزان را بیش‌تر کرده و همچنین کاهش حجم آن هزینه‌ی چاپ را نیز پایین می‌آورد. با این حال هر چند وزارت معارف آمار از کتاب‌های چاپ شده و تحت چاپ ارایه نمی‌کند؛ اما سال گذشته این وزارت اعلام کرده بود که این وزارت 50 میلیون کتاب تازه چاپ می‌کند.
هزینه‌ی چاپ این کتاب‌ها حدود 20 میلیون دالر برآورد شده بود و نهاد توسعه بین‌المللی آمریکا (USAID) آن را به عهده گرفته بود.
در کنار این‌ها خانم نزهت علاوه می‌کند که وزارت معارف در حال بررسی(رشته بندی) از دوران مکتب است و در صورت که دریابد که رشته‌بندی سبب بهبود کیفیت تعلیمات و تحصیلات در افغانستان شود، روی آن کار خواهد کرد. در همطن حال وزارت تحصیلات عالی افغانستان میگوید که این برنامه‌ها در سطح گفتار مطرح شده و هر زمانی که جنبه‌ی تطبیق از سوی وزارت معارف پیدا کند، این وزارت نیز مطابق آن نیاز‌سنجی کرده عمل خواهد کرد.