انتخابات پارلمانی کشور پس از سه سال تاخیر، سرانجام در 28 و 29 میزان به‌جز از ولایت‌های غزنی و قندهار در 32 ولایت دیگر برگزار شد.
طبق آمار کمیسیون مستقل انتخابات در پروسه 8.8 میلیون نفر برای رأی‌دادن ثبت‌نام کرده بودند. قرار بود این شمار رأی‌دهنده به 2 هزار و 566 نامزد در 33 ولایت کشور رأی بدهند، اما بر اساس آمار کمیسیون مستقل انتخابات حدود 4 میلیون نفر در روزهای 28 و 29 میزان به نامزدان مورد نظرشان رأی داده‌اند.
حالا نهادهای ناظر انتخاباتی می‌گویند که به‌دلیل سوء مدیریت کمیسیون انتخابات، کمتر از نصف افراد واجد شرایط نتوانسته‌‌اند که رأی بدهند.
نهادهای ناظر انتخاباتی، کمیسیون مسقل حقوق بشر و کمسیون مستقل شکایات انتخاباتی می‌گویند که کاستی‌ها، نارسایی‌ها، سوءمدیریت و تخلف از مشکلات عمده‌ی این انتخابات بوده که شفافیت انتخابات را زیر سؤال برده و اعتماد مردم را نسبت به این روند آسیب زده است.
به‌دلیل مشکلات زیاد در روز انتخابات، در برخی مناطق، انتخابات به روز دوم کشید.
حالا نهادهای ناظر انتخاباتی می‌گویند که طولانی شدن روند رأی‌دهی در کنار سایر مسایل، بر شفافیت انتخابات تاثیر گذاشته و شفافیت آن را زیر 50 درصد کاهش داده است.
یوسف رشید، رییس اجرایی بنیاد انتخابات شفاف و عادلانه افغانستان (فیفا) میگوید: «در کنار تمام کم‌کاری‌ها و نارسایی‌ها، طولانی‌شدن روند رأی‌دهی بر شفافیت انتخابات تاثیر گذاشته است. همه‌ی مسایل منجر شده که شفافیت این انتخابات از دید ناظران و نیز از دید مردم قناعت‌بخش نباشد.»
یافته‌های نظارتی کمیسیون حقوق بشر نیز نشان می‌دهد که در برخی از مراکز رأی‌دهی، تخطی و تقلب صورت گرفته است. این کمیسیون موارد ذیل را از عمده‌ترین مشکلات انتخابات خوانده است. رأی‌دادن افراد زیر سن، مداخله‌ی نیروهای امنیتی و کارمندان کمیسیون انتخابات در روند رأی‌دهی، تهدید و وادار کردن رأی‌دهنده‌ها از سوی برخی ناظران، رأی‌دادن افراد به‌جای افراد دیگر.
این در حالی است که برمبنای گزارش‌های وزارت امور داخله، اکنون 60 تن به‌شمول افراد دولتی (ملکی و نظامی) از سراسر افغانستان، به‌اتهام مداخله در امور انتخابات، از سوی پولیس شناسایی و بازداشت شده‌اند.
علی‌رضا روحانی، سخنگوی کمیسیون رسیدگی به شکایت‌های انتخاباتی گفته است که این کمیسیون از سراسر کشور، بیش از پنج‌هزار و ۵۴۷ مشکل انتخاباتی را ثبت کرده است.
بر اساس آمار این کمیسیون این موارد شامل گزارش‌دهی، درخواست کمک، مشکل فنی و دیگر نارسایی‌ها بوده است. چنانچه از ولایت ارزگان ۳۷ مورد، بادغیس ۵۵ مورد، بامیان ۹۵ مورد، بلخ ۴۹۸ مورد، بغلان ۲۲۵ مورد، بدخشان ۱۲۲ مورد، پروان ۴۸ مورد، پنجشیر ۱۲۹ مورد، پکتیا ۱۱۳ مورد، تخار ۲۷ مورد، جوزجان ۹۷ مورد، خوست ۱۵ مورد، دایکندی ۴۷ مورد، زابل ۵۹ مورد، سرپل ۷۹ مورد، سمنگان ۸۹ مورد، فاریاب ۱۸۴ مورد، فراه ۹۱ مورد، کابل یک هزار و ۷۰۰ مورد، کاپیسا ۱۱۷ مورد، کنر ۸۵ مورد، قندز ۱۲۹ مورد، لغمان ۲۸ مورد، لوگر ۲۰۰ مورد، میدان‌وردک ۴۵ مورد، ننگرهار ۳۵۶ مورد، نیمروز ۱۰۳ مورد، هرات ۶۴۹ مورد و هلمند ۱۲۵ مورد مشکل ثبت شده است. به گفته‌ی آقای روحانی، برخی از مشکلات با آغاز روند رأی‌دهی در روز دوم انتخابات حل شده است.
با این وجود آقای روحانی تأکید کرد که تا کنون در باره‌ی درج گزارش‌های ثبت‌شده به‌عنوان شکایت تصمیم گرفته نشده است و بررسی‌ها در این زمینه جریان دارد. به گفته‌ی او شهروندان کشور تا 48 ساعت پس از ختم روند رأی‌دهی، فرصت دارند که شکایات‌شان را برای رسیدگی به کمیسیون شکایات انتخابات ثبت کنند.
ثبت و رسیدگی به شکایات، روزنه‌ی امید برای شفافیت انتخابات
نهادهای ناطر انتخاباتی و فعالان جامعه مدنی می‌گویند که نحوه‌ی برخورد کمیسیون رسیدگی به شکایات انتخاباتی، می‌تواند شفافیت یا عدم شفافیت انتخابات پارلمانی را تعیین کند.
یوسف رشید رییس اجرایی فیفا نیز میگوید: «بر اساس گزارش‌های ناظران ما، شفافیت انتخابات زیر 50 درصد است. شکایت‌ها، تخلف‌ها و تقلب‌های زیادی از 32 ولایت رسیده و ثبت شده است. نحوه برخورد کمیسیون رسیدگی به شکایات انتخاباتی، شفافیت انتخابات را تعیین خواهد کرد.»
سیما سمر رییس کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان گفته است که «نارسایی» در نحوه‌ی برگزاری انتخابات، زمینه‌ی «تقلب و تخلف» را فراهم کرده است. او از کمیسیون رسیدگی به شکایات انتخاباتی خواسته است که برای تامین شفافیت انتخابات به‌موارد تخلف و تقلب به‌گونه جدی رسیدگی کند.
در همین حال عزیز رفیعی فعال مدنی میگوید که با توجه به وضعیت امنیتی افغانستان، انتخابات پارلمانی آن‌قدر هم غیرشفاف نبوده است: «انتخابات در کل خیلی غیرشفاف نیست، مگر این که کمیسیون تصمیمی بگیرد یا کاری کند که مردم را مشکوک سازد. در یک کشوری که احتمال یک انفجار و انتحار هر لحظه وجود دارد، نباید توقع انتخابات بسیار شفاف را داشته باشیم. اگر کمیسیون رسیدگی به شکایات‌های انتخاباتی امانت‌داری را در نظر بگیرد، نتایج انتخابات بسیار مأیوس‌کننده نخواهد بود.»
زمینه‌ی تقلب و تخلف چگونه فراهم شده‌است؟
بازشدن شماری از مراکز رأی‌دهی با چند ساعت تأخیر، بازنشدن شماری از مراکز در طول روز انتخابات، دیر رسیدن کارمندان کمیسیون انتخابات به مراکز رأی‌دهی، دیر رسیدن مواد حساس انتخاباتی، ارسال اشتباهی فهرست رأی‌دهندگان یک مرکز به مرکز دیگر و یا از یک ولایت به ولایت دیگر، نبود اسامی رأی‌دهندگان در فهرست رأی‌دهندگان، عدم آشنایی کارمندان کمیسیون انتخابات با روش استفاده‌‌ی دستگاه‌های بیومتریک، نبود اوراق کافی رأی‌دهی، نبود دستگاه بیومتریک در شماری از مراکز رأی‌دهی و نبود فهرست رأی‌دهندگان و فهرست آنان در اوراق عادی، بی‌نظمی در مراکز رأی‌دهی، رأی‌دهی بدون فهرست رأی‌دهندگان، دخالت زورمندان، تقلب و تخطی‌های انتخاباتی و موارد دیگر از جمله مشکلات عمده‌ی انتخابات از دید شهروندان و ناظران بوده است.
کمیسیون مستقل انتخابات به‌دلیل همین نارسایی‌ها از مردم معذرت خواست و به‌دلیل تأخیر در بازشدن محلات و بسته‌ماندن مراکز رأی‌دهی، روند رأی‌دهی را در 401 مرکز در 14 ولایت کشور تا پایان 29 میزان تمدید کرد. اما در روز دوم از 401 مرکز تنها در 253 مرکز، انتخابات برگزار شد و 148 مرکز دیگر به‌دلیل تهدیدات امنیتی همچنان مسدود ماند.
در همین حال شماری از نامزدان نیز مدعی‌اند که در کنار نارسایی‌های دیگر به آرای شان دست‌برد زده شده است. فواد امان، یکی از نامزدان انتخابات پارلمانی حوزه‌ی کابل در صفحه‌ی فیس‌بوکش نوشته است: «شب در یکی از مراکز رأی‌دهی 19 رأی به نفع من حساب شده بود، اما صبح تنها یک رأی باقی مانده و 18 رأی دزدی شده‌است.»
خالد رامزی یکی از فعالان جامعه مدنی و ناظر انتخاباتی نیز میگوید: «گذشت شب در شمار از مراکز رأی‌دهی، بر نتیجه‌ی آرا تاثیر گذاشته‌است. در یازده مرکز رأی‌دهی که ناظران ما حضور داشتند، کارمندان کمیسیون بعد از ساعت 12، روند شمارش آرا را بدون حضور ناظران پیش برده‌اند. طوری که در یکی از محل‌ها رأی یکی از کاندیدا با گذشت شب کم گزارش شد.»
با این حال نهادهای ناظر بر انتخابات نیز تاکید می‌کنند که نارسایی‌ها، زمینه‌ی تقلب و تخلف انتخاباتی را فراهم کرده است. کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان که با 275 ناظر، انتخابات را در 22 ولایت نظارت کرده، میگوید: «بر اساس قول و تعهد کمیسیون انتخابات توقع می‌رفت که انتخابات شفاف برگزار شود، اما با وجود تهدید‌های بلند امنیتی، مردم به‌طور گسترده در انتخابات شرکت کردند ولی به‌دلیل نارسایی‌ها، زمینه‌ی تخلف و تقلب نیز فراهم شد و مردم به‌درستی نتوانستند رأی بدهند.»