- تایم ـ دبلیو جی هینیگان
ارتش امریکا پس از اینکه با راهاندازی صدها حملهی هوایی نتوانست تجارت مواد مخدر طالبان به ارزش سالانه 200 میلیون دالر را متوقف کند، بیسروصدا به کارزار یک سالهاش که هدف آن از بین بردن آزمایشگاهها و شبکههای مواد مخدر در اطراف افغانستان بود، پایان داد.
پایان این عملیات با نام «Iron Tempest» در حالی رقم میخورد که مقامات دولت ترمپ درگیر گفتوگوهای صلح مستقیم با رهبران طالبان است که احتمال دارد بتواند به جنگ 17 سالهی افغانستان پایان دهد.
ارتش ایالات متحده هدف قراردادن کارخانهها و آزمایشگاههای مواد مخدر طالبان را با حملات هوایی و عملیاتهای ویژه در نوامبر سال 2017 آغاز کرد، زمانی که تولید تریاک به بالاترین سطح خود در افغانستان رسیده بود. در آن زمان برآورد فرماندهان امریکایی این بود که طالبان حدود 500 آزمایشگاه مواد مخدر را تحت کنترل و ادارهی خود دارند که به ادامهی شورش تقریبا 20 سالهی آنها کمک کرده است.
از آن زمان به بعد، هواپیماهای نیروهای امریکایی و افغان بیش از 200 حملهی هوایی را به منظور متوقفکردن چرخهی تولید، پالایش، تجارت و حمل و نقل مواد مخدر طالبان راهاندازی کردهاند. با اینحال، تجارت مواد مخدر به رشد خود ادامه داده است. بنابراین، ایالات متحده تعداد حملات هوایی خود را با گذشت زمان کاهش داده است. براساس آخرین گزارش بازرس کل وزارت دفاع امریکا، در سه ماه آخر سال 2018 فقطط دو حملهی هوایی صورت گرفته است که خود نشاندهندهی پایان این کارزار است.
این استراتژی ارتش امریکا به آخرین ناکامی پرهزینهی ایالات متحده برای کاهش کشت و تولید کوکنار و قاچاق مواد مخدر در افغانستان بدل شده است. ایالات متحده از سال 2001 به اینسو 8.9 میلیارد دالر را صرف مبارزه با مواد مخدر در افغانستان کرده است، با اینحال این کشور جنگزده پیوسته و هر ساله حدود 85 درصد تریاک جهان را تولید میکند.
در کل، کارزار هوایی ایالات متحده به سختی توانسته است در کار و بار مواد مخدر افغانستان اختلال ایجاد کند. براساس گزارش سیگار که در ماه جنوری منتشر شد، حملات هوایی نیروهای امریکایی و افغان حدود 42 میلیون دالر به تجارت مواد مخدر طالبان و حدود 200 میلیون دالر به «کسانی که در تجارت غیرقانونی مواد مخدر افغانستان دخیل اند» خسارت وارد کرده است. با این وجود، سیگار گفته است که تعیین تاثیرات مالی دقیق این کارزار بر تجارت طالبان دشوار است زیرا «هیچ بررسی عینی برای اندازهگیری و ارزیابی مقدار مواد یا محصولاتی که واقعا توسط حملات هوایی نابود شدهاند» صورت نگرفته است.
در همین حال تولید تریاک در افغانستان طی دو سال گذشته به بالاترین سطح رسیده است. سازمان ملل متحد گزارش داده است که در سال 2018 حدود 1015 مایل مربع زمین تحت کشت کوکنار قرار داشته که به تولید 6400 تُن تریاک منجر شده است. این مقدار تولید تریاک بیش از دو برابر سال 2001، یعنی زمانی است که ایالات متحده به افغانستان حمله کرد. سیگار میگوید که قاچاق مواد مخدر چنان فراگیر است که رهبران امنیتی ارشد و مقامات ولایتی افغانستان اغلب شبکههای مواد مخدر را در مناطق غربی، جنوبغربی و شمالی این کشور کنترل میکنند.
برای چندین سال، شیرهی تریاک به دست آمده از مزارع وسیع خشخاش و کوکنار افغانستان به کشورها دیگر قاچاق میشد تا به هروئین و مورفین تبدیل شود. اکنون، بخش بزرگی از روند پالایش و تبدیل تریاک به سایر انواع مواد مخدر در تاسیسات ابتدایی در اطراف افغانستان صورت میگیرد. طالبان که پیش از سرنگونیشان توسط ایالات متحده در سال 2001، کشت کوکنار را منع کرده بودند، اکنون بازار مواد مخدر را تحت کنترل گرفتهاند. براساس گفتههای مقامات امریکایی، برآورد میشود که قاچاق تریاک حدود 65 درصد درآمد طالبان را تشکیل میدهد.
گسترش کاروبار مواد مخدر طالبان عمدتا در ولایت جنوبی هلمند متمرکز است، جایی که در آن تولید تریاک و شورش طالبان در حال رشد است. سازمان ملل متحد دریافته است که طالبان با وضع مالیات 10 درصدی بر کشت تریاک و جمعآوری آن از کشاورزان، کاملا در «زنجیرهی عرضه در هر مرحله از تجارت مواد مخدر» نفوذ کردهاند و به عنوان «ضامن اصلی قاچاق تریاک خام و هروئین به خارج از افغانستان» عمل میکنند.
جنرال جان نیکلسون، فرمانده پیشین نیروهای امریکایی در افغانستان، هنگامی که در 20 نوامبر سال 2017 کارزار هوایی مبارزه علیه مواد مخدر را به راهانداخت، مشتاق بود که درآمدزایی [طالبان] را از این مجرا متوقف کند. او این کارزار را عنصری از استراتژی تهاجمی رییسجمهور دونالد ترمپ در افغانستان خواند. او تصاویر هوایی را پخش کرد که نشان میدادند جنگندههای F-22 و بمبافکنهای B-52 بمبهای 250 و 500 پوندی را روی ساختمانهای نامعلوم پرتاب میکنند.
در آنزمان نیکلسون به خبرنگاران در پنتاگون گفت: «این نمایش صلاحیتهای جدید ما است. و همچنین نمایش ارادهی ما برای مبارزه با دشمن در تمامی ابعاد و مشخصا در هدف قراردادن هلمند و کارخانههای مواد مخدر این ولایت، ما داریم از جایی به طالبان ضربه میزنیم که به آنها خسارت میرساند: منابع مالی آنها.»
ایدهی این کارزار از نبرد علیه دولت اسلامی (داعش) قرض گرفته شد که در آن، حملات هوایی روزانه، چرخهی قاچاق نفت این گروه به بازار سیاه را ضربه زد. اما نتایج این کارزار در افغانستان هرگز به تکرار چنین موفقیتی حتا نزدیک هم نشد.
آخر «آزمایشگاههای مواد مخدر» طالبان در اغلب موارد چیزی بیشتر از یک خانهی گلی با چند اجاق گاز، چند بشکه و مقداری مواد شیمیایی نیستند. این وسایل ارزان هستند و بازسازی آنها سه روز بیشتر طول نمیکشد و جزء کوچکی از تجارت مواد مخدر وسیع طالبان هستند.
دیوید منسفیلد از مدرسهی اقتصاد لندن که برای دو دهه در مورد تولید تریاک در افغانستان مطالعه کرده است، پژوهش 27 صفحهای را در بررسی ادعاهای ارتش امریکا منتشر کرده است. او نوشته است: «تاثیر حملات هوایی روی منابع مالی طالبان در بهترین حالت ناچیز و جزئی به نظر میرسد. در واقع، 50 بشکه مواد مخدری را که جنرال نیکلسون ارزش آنها را ’میلیونها دالر ‘ خواند، در صورت تبدیلشدن به هروئین بیش از 190,750 دالر ارزش نخواهد داشت و از آن به طالبان چیزی بیش از 2,863 دالر نخواهد رسید.»
در همین حال، پرسش مقامات ارشد پنتاگون این بود که چرا جنگندههای F-22 که برای مقابله با پیشرفتهترین جتها در جنگهای هوایی طراحی شدهاند و هزینهی هر ساعت پرواز آنها بیش از 35,000 دالر میباشد، برای هدف قراردادن کارخانههای ابتدایی تولید تریاک مورد استفاده قرار گرفتند. در ماه فبروری، هتر ولسون سرپرست نیروی هوایی گفت: «ما نباید از یک F-22 برای نابودکردن یک کارخانه مواد مخدر در افغانستان استفاده کنیم.»
در ماه سپتامبر سال گذشته هنگامی که جنرال آستین اسکات میلر به عنوان فرمانده نیروهای امریکایی در افغانستان انتخاب شد، استراتژی را روی دست گرفت که بر افزایش حملات هوایی و حمله بر رهبری طالبان تاکید میکند تا آنها را به توافق در میز مذاکره مجبور کند. زلمی خلیلزاد فرستادهی ویژهی امریکا برای مصالحهی افغانستان با مقامات طالبان در مورد یک توافق احتمالی صلح دیدار کرده است که در نهایت بتواند به خروج مشروط ایالات متحده و نیروهای متحد از افغانستان منجر شود.
دیو بوتلر، سخنگوی ارشد ماموریت تحت رهبری امریکا در افغانستان میگوید: «هدف تمام تلاشهای ما ایجاد شرایط برای توافق سیاسی و حفظ منافع ملی است. اکثریت حملات ما، ضربات کشنده علیه طالبان و یا دولت اسلامی است.»
او میگوید که کارزار هوایی مبارزه با مواد مخدر باعث «سردرگمی شورشیان، نگرانی و تغییر در تاکتیکها، تکنیکها و روشهای آنها» شده است.
ایالات متحده به رغم پایان عملیات « Iron Tempest» سایر تلاشهایش را برای مبارزه با مواد مخدر، در کنار دولت افغانستان ادامه خواهد داد. با اینحال، مسیر پیشرو در حال حاضر نامعلوم است. اشرف غنی رییسجمهور افغانستان تصمیم گرفته است که وزارت مبارزه با مواد مخدر این کشور را به عنوان بخشی از تلاشهای بزرگتر برای ادغام چندین وزارتخانه، منحل کند. وزارت امور خارجه ایالات متحده به سیگار گفته است که ادغام مسئولیتهای وزارتخانهها در چوکات یک وزارتخانهی بزرگتر «باید تاثیر حداقلی روی برنامهها و تلاشها» برای مبارزه با مواد مخدر داشته باشد. اما سیگار ملاحظهای دارد، اینکه: «مبارزه با مواد مخدر غیرقانونی به نظر نمیرسد که اولویت ثابت جامعه بینالمللی و یا دولت افغانستان باشد.»
سیگار گفته است: «به عبارت ساده، بوی شکست میآید.»