یک گزارش تحقیقی کمیته‌ی مستقل مشترک نظارت و ارزیابی مبارزه علیه فساد اداری (میک) نشان می‌دهد که استخدام کارمندان در وزارت خارجه و اعزام دیپلمات‌ها به بیرون از کشور با مشکلات واسطه‌بازی، امتیازدهی، امتیاز‌گیری و بی‌قانونی روبه‌رو بوده و 40 درصد کارمندان استخدام‌شده بین سال‌های 2011 تا 2017 بدون گذراندن آزمون ورودی، از طریق واسطه و کانال‌های غیررسمی در این وزارت استخدام شده‌اند.
این تحقیق که بر بنیاد اسناد وزارت خارجه و گفته‌های آگاهان کلیدی، مصاحبه با مقامات گوناگون در وزارت خارجه و بحث‌های گروهی و بررسی قوانین، مقررات و پالیسی‌ها انجام شده، نشان می‌دهد که از سال 2009 به بعد تنها دو آزمون کانکور ورودی وزارت خارجه برگزار شده و 40 تن که در آخرین آزمون (2016) کامیاب شده بودند، پس از سه سال تأخیر، در آغاز سال 2019 در وزارت خارجه استخدام شدند.
این گزارش همچنان نشان می‌دهد که بیش‌تر کارمندان وزارت خارجه دوره‌ی دیپلماسی را نخوانده‌اند، حدود 8 درصد دیپلمات‌ها کسانی‌اند که تنها تا صنف 12 تحصیل دارند، 15 درصد کارمندان تحصیلات نامرتبط به مسایل دیپلماسی دارند، الزام دانستن یک زبان خارجی تنها از کارمندان که از طریق کانکور ورودی استخدام شده‌اند، ارزیابی شده است و شماری از کارمندان هم که از طریق کانکور ورودی استخدام شده‌اند، بعداً در آزمون زبان ناکام مانده‌اند.
براساس تحقیق میک، چندین مورد قانون‌شکنی در روندهای اعزام کارمندان دیپلماتیک صورت گرفته است، کارمندان وزارت خارجه بعد چند ماه از استخدام به مأموریت دیپلماتیک اعزام شده‌اند و در 10 سال گذشته بیش از 200 دیپلمات که به مأموریت‌های خارجی اعزام شده‌اند، دوباره به کشور برنگشته‌اند.
همچنان برخی از کارمندان که برکنار شده‌اند یا قرادادشان بر بنیاد قانون پایان یافته است، دوباره استخدام شده‌اند و شماری از دیپلمات‌های اعزامی به خارج از کشور تا 18 الی 21 سال در یک مأموریت باقی مانده‌اند در حالی‌که قانون مدت زمان مأموریت یک دیپلمات را سه سال تعیین کرده است.
باری سلام، رییس کمیته مستقل مشترک نظارت و ارزیابی مبارزه علیه فساد اداری امروز (چهارشنبه، 16 اسد) هنگام نشر این تحقیق در کابل گفت که روند اعزام دیپلمات‌ها به بیرون از کشور و استخدام کارمندان در وزارت خارجه به‌شدت از مداخلات و نفوذ سیاسی، نقض روندها و معیارهای رسمی و دور زدن قانون متأثر است که در نتیجه وزارت خارجه به‌عنوان دستگاه دیپلماسی افغانستان در یک دهه‌ی پسین آسیب‌های فراوانی را متحمل شده است.
یافته‌های کلیدی تحقیق
- وزارت امور خارجه از نبود یک سیستم مدیریت معلومات منابع بشری برای اطمینان از این که تصامیم مربوط به استخدام و اعزام کارمندان به گونه‌ی شفاف گرفته می‌شوند، رنج می‌برد.
- طرزالعمل‌های استخدام و اعزام در وزارت خارجه نامنظم و نامطمین است. این موضوع گویای تطبیق ضعیف پالیسی‌ها، طرزالعمل‌ها و قوانین در وزارت میباشد.
- پالیسی‌ها، طرزالعمل‌ها و قوانین وزارت خارجه در عمل پیاده نشده، متأثر از دخالت‌های سوال‌برانگیز گردیده و فرار از این قوانین و پالیسی‌ها دیده شده است. در پیامد، این گمان وجود دارد که شرایط و طرزالعمل‌های مورد نیاز برای داشتن برآیندهای پسندیده در پی‌روندهای استخدام و اعزام کارمندان در این وزارت بارها نادیده گرفته شده است.
- برخی از شیوه‌های استخدام در وزارت امور خارجه مقتضیات قانونی را برآورده نمی‌سازند و تصمیم برای اعزام و فرستادن دوباره‌ی کارمندان بر بنیاد طرزالعمل وزارت خارجه انجام نمی‌شود. یک طرزالعمل رسمی برای رسیدگی به شکایات مربوط به اعزام یا اعزام دوباره وجود ندارد، در حالی‌که این روند در وزارت خارجه به‌گونه‌ی منظم تاکنون انجام نشده است.
- نگرانی‌ها پیرامون مداخلات در روند استخدام و اعزام کارمندان فراتر از نقض قوانین و طرزالعمل‌ها بوده و ممکن بر روابط راهبردی افغانستان با کشورهای دیگر تأثیر بگذارد. هیچ‌کس تطبیق نشدن قوانین و طرزالعمل‌ها در زمینه‌ی استخدام و اعزام افراد را به چالش نکشیده یا به پرسش نگرفته است.
- وزارت امور خارجه از نبود رویکرد نهادینه‌شده در هنگام استخدام و آموزش آمران خدمات بین‌المللی برای پشتیبانی از آموزش بلندمدت رنج می‌برد.
وزارت خارجه؛ ابزاری برای باج‌گیری و باج‌دهی
رییس کمیته‌ی مستقل مشترک نظارت و ارزیابی مبارزه علیه فساد اداری می‌گوید که یکی از عوامل مهم بی‌نظمی در وزارت خارجه، مسأله سیاسی است و فشارهای سیاسی، باج‌گیری و باج‌دهی، امتیاز‌گیری و امتیازدهی در وزارت خارجه به‌صورت فراوان وجود دارد.
آقای سلام می‌افزاید که هرچند کمیته‌ی میک مدارک فروانی برای تصدیق این موضوع در این گزارش ندارد، بنأ این موضوع ایجاب تحقیق بیش‌تر و عمیق‌تر را می‌کند. او گفت: «یکی از کلان‌ترین ادعاهای که بر وزارت خارجه وارد است، همین مسأله است که وزارت به ابزار امتیازدهی و امتیاز‌گیری تبدیل شده است.»
سلام می‌گوید که استفاده‌ی ابزاری از وزارت خارجه برای امتیازدهی و امتیاز‌گیری باعث شده است که کارمندان دستگاه دیپلماسی کشور بدون طی مراحل رسمی مقرر شوند. او افزود: «این‌ها [کارمندان] بدون شک وقتی از کانال‌های غیررسمی می‌آیند، به این معنا است که به‌وسیله‌ی زور و فشار و امتیازدهی و امیتاز‌گیری می‌آیند. وقتی کارمندان بنا بر ملاحظات حرفه‌ای مقرر نمی‌شوند و از یک کانالی معرفی می‌شوند، خود را در برابر رهبری وزارت پاسخ‌گو نمی‌دانند. در سفارت‌خانه‌ها مدیریت واحد وجود ندارد و هرکسی کار خود را می‌کند.»
همچنان آقای سلام می‌افزاید که دریافت‌های گزارش نشان می‌دهد رقابت‌های سیاسی از سوی کسانی‌که در رهبری وزارت خارجه دخیل هستند، فضایی را به‌وجود آورده است که کار دیپلماتیک و نمایندگی درست از منافع ملی افغانستان در بیرون از کشور را مشکل می‌سازد، عملکرد موثر در دستگاه دیپلماسی را با چالش مواجه می‌کند و دستگاه دیپلماسی را آسیب می‌زند.
سفارش‌ها به وزارت خارجه
کمیته‌ی مستقل مشترک نظارت و ارزیابی مبارزه علیه فساد اداری در این تحقیق چند سفارش برای بهبود وضع در وزارت خارجه دارد. از جمله از این وزارت خواسته شده است که باید تمامی کارمندانی‌که خارج از طرزالعمل منظم استخدام به استخدام شده‌اند، از این وزارت اخراج و پرونده‌های آنان برای بررسی‌های بیش‌تر به دادستانی فرستاده شود.
همچنان از وزارت خارجه خواسته شده است که یک سیستم مدیریت معلومات منابع بشری برای ذخیره‌سازی همه‌ی تصامیم مربوط به استخدام و اعزام کارمندان در مطابق با رهنمود پالیسی منابع بشری وزارت خارجه ظرف شش ماه پس از نشر این گزارش ایجاد شود.
در بخش سفارش‌ها آمده است که باید محدودیت‌های مشخص برای تخلفات مربوط به استخدام و اعزام کارمندان توسط وزارت خارجه وضع شود و همه‌ی کارمندان از این محدودیت‌ها آگاه شوند. این عمل باید ظرف هشت ماه پس از نشر این گزارش عملی گردد.
همچنان از وزارت خارجه خواسته شده است که برای شفافیت و یک‌پارچگی در عملکرد، یک انستیتوت تخصصی در زمینه‌ی استخدام و آموزش دیپلمات‌ها ظرف یک سال پس از نشر این گزارش ایجاد گردد.