نیویورکر ـ رابین رایت
ترجمه: جلیل پژواک
هجده سال پیش، پس از آن‌که هواپیماهای ربوده‌شده به «مرکز تجارت جهانی» و «پنتاگون» کوبیده شدند، تصور این‌که رییس‌جمهور امریکا روزی با جهادی‌های مرتبط به مرگ‌بارترین حمله‌ی تروریستی به خاک امریکا، بنشیند، آن‌هم در «کمپ دیوید»، توهمی بیش نبود. اما این اتفاق در آخر هفته‌ی گذشته، قریب افتاده بود و هنوز هم دور از امکان نیست. رییس‌جمهور ترمپ شنبه‌شب در تویترش نوشت که «رهبران طالبان و به‌طور جداگانه رییس‌جمهور افغانستان قرار بود یک‌شنبه به‌طور سِری با من در کمپ دیوید دیدار کنند.» او این دیدار را در رشته‌تویتی خشمگینانه هم فاش و هم لغو کرد.
ایالات متحده در آستانه‌ی سالگرد یازدهم سپتامبر به‌طور فزاینده‌ای برای پایان‌دادن به حمله‌ی نظامی که در سال 2001 برای سرنگون‌کردن دولت طالبان در افغانستان و از بین‌بردن تروریست‌های القاعده که طالبان به آنها پناه داده بود، راه‌اندازی شد، عجله دارد و حتا بی‌قرار است. طولانی‌ترین جنگ امریکا نتوانسته است طالبان را زمین‌گیر کند. این گروه اکنون بیش از هر زمان دیگری پس از حمله‌ی ایالات متحده به افغانستان قلمرو بیش‌تری را -46 درصد قلمرو که یک‌‌سوم نفوس افغانستان در آن زندگی می‌کنند- در کنترل دارد یا برای کنترل آن با دولت افغانستان در رقابت است. (در بهار امسال پنتاگون ارزیابی این‌که کدام طرف چه مقدار قلمرو را در کنترل دارد، متوقف کرد. این ارزیابی مدت‌ها معیار سنجش موفقیت ایالات متحده در افغانستان بود.) امروزه مقدمه‌ی هر توافقی برای خروج نیروهای امریکایی از افغانستان تصدیق این امر خواهد بود که طالبان حق دارند نقشی در حکومت افغانستان داشته باشند.
روی‌هم‌رفته دوهزار و 400 سرباز امریکایی و هزار سرباز ناتو در افغانستان کشته و 20 هزار نفر زخمی شده‌اند. از سال 2009 بیش از 30 هزار غیرنظامی افغان کشته و حدود 56 هزار نفر زخمی شده‌اند. بیش‌تر این تلفات در نتیجه حملات شورشیان بوده است. امسال، در تغییر تکان‌دهنده‌ای که در زمان دولت ترمپ اتفاق افتاده است، نیروهای امریکایی و متحدانش در افغانستان بیش‌تر از طالبان مسئول مرگ‌ومیر غیرنظامیان دانسته شده‌اند.
دیپلماسی در مسأله‌ی افغانستان به‌دلایل متفاوت اما یک حقیقت مشترک پرطرفدار است. «اندرو ویلدر»، کارشناس افغانستان و معاون برنامه‌های «موسسه صلح ایالات متحده» برای آسیا میگوید: «از این واقعیت غافل نشویم که پس از هجده سال تلاش، واضح است که شکست نظامی طالبان توسط نیروهای امریکایی و افغان گزینه‌ی واقع‌بینانه‌ای نیست.»
با این‌حال، تلاش ترمپ برای پایان‌دادن به آنچه که او آن را «کار عبثِ بی‌هدف» در افغانستان خوانده، منجر به بی‌اطمینانی در مورد دو مسأله شده است: آیا سیاست ایالات متحده اکنون با تعامل با طالبان گره خورده یا خیر و آیا او اکنون در صورت عدم ادامه گفت‌وگو دستور خروج یک‌جانبه را صادر خواهد کرد یا نه. ترمپ روز دوشنبه در مسیرش برای حضور در گردهمایی سیاسی هوادارانش در کارولینای شمالی به خبرنگاران گفت: «تا جایی که به من مربوط می‌شود [گفت‌وگوها] منتفی است.» ترمپ می‌تواند برای عمل به وعده‌ی انتخاباتی‌اش برای پیروزی مجدد در انتخابات ریاست‌جمهوری به‌راحتی چهارده هزار سرباز امریکایی مستقر در افغانستان را به خانه بخواهد. اما به نظر ویلدر این اقدام خطرات بزرگ‌تری را به همراه خواهد داشت. خروج عجولانه اهرم فشار ایالات متحده را محدود و دولت و نیروهای امنیتی افغانستان را «به‌صورت جدی تضعیف می‌کند.» ویلدر میگوید که در صورت خروج عجولانه‌ی نیروهای امریکایی از افغانستان «می‌توانم بازگشت [افغانستان] را به هرج‌ومرج و جنگ داخلی دهه 90 که در اصل منجر به ظهور طالبان شد و در نهایت افغانستان را به لانه‌ی امن تروریست‌ها برای حمله به ایالات متحده تبدیل کرد، ببینم.»
دولت ترمپ برای جلوگیری از فروپاشی افغانستان به یک لانه‌ی تروریستی دیگر، طرح صلحی را در چهار بخش مدنظر گرفته بود. بخش اول آن خروج نیروهای امریکایی است. بخش دوم آن تعهد طالبان مبنی بر این است که اجازه نمی‌دهد از خاک افغانستان علیه ایالات متحده حمله شود. بخش سوم آن آتش‌بس بین همه‌ی طرف‌های جنگ است و بخش آخر آن گفت‌وگوی بین‌الافغانی با مشارکت حکومت، طالبان، جامعه‌ی مدنی و سایر بازیگران کلیدی برای مذاکره درباره‌ی حل‌وفصل سیاسی و سپس ختم رسمی جنگ، به میزبانی دولت ناروی در اسلو است.
زلمی خلیل‌زاد، فرستاده ویژه‌ی ترمپ برای مصالحه افغانستان پس از نزدیک به یک سال دیپلماسی در دو بخش اول با طالبان به توافق رسید. هفته‌ی گذشته پس از پایان آخرین دور مذاکرات در قطر، خلیل‌زاد توافق را «حتمی و قریب‌الوقوع» خواند. طبق گزارش‌ها، خروج پنج‌هزار از 14 هزار سرباز امریکایی مستقر در افغانستان طی پنج ماه آینده از جمله‌ی شرایط این توافق است. طالبان در ازای خروج این تعداد نیروها اقدامات لازم را برای جلوگیری از نقشه‌های تروریستی علیه ایالات متحده از خاک افغانستان، روی دست می‌گیرند و باقی‌مانده‌ی نیروهای امریکایی در طی حدودا شانزده ماه از افغانستان خارج می‌شوند. خلیل‌زاد که زاده‌ی مزارشریف و تحصیل‌کرده‌ی ایالات متحده است و به‌عنوان سفیر در افغانستان خدمت کرده، در مصاحبه‌ای با یک تلویزیون افغان گفت که «در اصول، روی کاغذ، بلی ما به توافق رسیده‌ایم. این کار انجام شده است. اما تا زمانی که رییس‌جمهور امریکا با آن موافقت نکند، نهایی نیست.»
مذاکرات صلح خلیل‌زاد هنوز هم با اشکالاتی در مورد روند، مفاد و خود صلح روبه‌رو بود. بزرگ‌ترین مسأله آتش‌بس یا مقدمه‌ی یک صلح پایدار است. دولت ترمپ و طالبان تا کنون حرف از آتش‌بس نزده‌اند. «رایان کراکر»، سفیر پیشین امریکا در افغانستان میگوید: «ماه‌هاست که می‌گویند ما فقط با طالبان مذاکره می‌کنیم و تقاضای آتش‌بس کامل را مطرح نمی‌کنیم.»
«لورل میلر»، کارشناس سابق وزارت امور خارجه در مورد افغانستان که اکنون رییس برنامه‌ی آسیای گروه بین‌المللی بحران است میگوید: «در یک دنیای واقعی به هیچ‌وجه نمی‌توانید رویدادی را در کمپ دیوید تصور کنید که با چیزی پایان یابد که شما آن را روند صلح بخوانید. این نسخه افغانستانِ روند صلحِ خاورمیانه در کمپ دیوید نیست. این تبادل تعهدات است.» روندی که به گفته‌ی او ممکن است فضا را برای یک روند دیگر بین افغان‌ها به میزبانی یک کشور دیگر، بدون دخالت ایالات متحده باز کند.
ترمپ همان‌طور که از ابتدا برنامه‌ریزی شده بود، قصد داشت جلسات جداگانه‌ای را در کمپ دیوید با طالبان و اشرف غنی برگزار کند. طالبان گفته‌اند که تا زمانی که درباره‌ی خروج نیروهای امریکایی به توافق نرسند با حکومت اشرف غنی مذاکره نمی‌کنند. بنابر گزارش‌ها، اعضای طالبان نگران بودند که مبادا ترمپ آنها را فریب بدهد و در میز مذاکرات رسمی با غنی بنشاند. آنها همچنین می‌ترسیدند که مبادا ترمپ آنها را برای پذیرفتن آتش‌بس تحت فشار قرار دهد. شبه‌نظامیان طالبان گفته‌اند که تا زمانی که به توافق سیاسی نرسند، از اعلام آتش‌بس خودداری می‌کنند. مذاکره با حکومت افغانستان و آتش‌بس قرار بود در اسلو، پس از اجرای توافق‌نامه امریکا و طالبان، مورد مذاکره قرار بگیرد.
ترمپ گفته است که اجلاس پنهانی‌اش را به‌دلیل حمله‌ی طالبان که هفته‌ی گذشته باعث کشته‌شدن یک سرباز امریکایی و یازده نفر دیگر در کابل شد، لغو کرده است. اما این دلیل با شک و تردید گسترده‌ای همراه بوده است. ترمپ در تویتی نوشت که شبه‌نظامیان طالبان «یکی از سربازان بزرگ ما را کشتند.» همان شب او مایک پمپئو، وزیر خارجه‌اش را به پایگاه نیروی هوایی «دوور» برای استقبال از پیکر «الیس انجل بارتو اورتیز» که در جریان دومین ماموریتش در افغانستان کشته شد، فرستاد. آقای الیس بریدمل ارتش امریکا و یک چترباز پورتو ریکویی بود.
رییس‌جمهور در تویتی نوشت: «اگر آنها نتوانند در جریان این مذاکرات مهم صلح، با آتش‌بس موافقت کنند و حتا دست به کشتن 12 انسان بی‌گناه بزنند، احتمالا به هیچ وجه صلاحیت مذاکره درباره‌ی یک توافق‌نامه معنادار را ندارند. آنها چند دهه‌ی دیگر می‌خواهند بجنگند؟»
مرگ الیس انجل ممکن است به‌عنوان بهانه‌‌ای برای لغو آبرومندانه‌ی نشست پنهانی با طالبان عمل کرده باشد، زیرا همین امسال پانزده امریکایی دیگر در جریان 9 دور از جدی‌ترین دیپلماسی بین ایالات متحده و طالبان کشته شدند. هر دو طرف از فشار نظامی به‌عنوان اهرم فشار در مراحل پایان مذاکره استفاده کرده‌اند و هر دو طرف هم انتظار آن را داشتند. پمپئو روز یک‌شنبه در مصاحبه‌ای گفته است که در ده روز گذشته، ایالات متحده بیش از یک‌هزار طالب را کشته است.
ایده‌ی نشست پنهانی با دشمن حتا افراد نزدیک به این روند را متعجب کرد. زمان‌بندی نشست، درست 4 روز قبل از سالگرد حملات 11 سپتامبر، به عجیب‌وغریب‌بودن آن افزود. همین‌طور مکان این نشست که خشم جمهوری‌خواهان را برانگیخت. «لیز چنی»، نماینده «وایومینگ» در کنگره که یک جمهوری‌خواه و دختر «دیک چنی» است، در تویتی نوشت: «کمپ دیوید جایی است که رهبران امریکا در آن برای برنامه‌ریزی پاسخ ما به حمله‌ی القاعده که از حمایت طالبان برخوردار بود و جان 3 هزار امریکایی را گرفت، گردهم جمع شدند.» همچنین «آدام کینزینگر»، نماینده «الینویز» که در افغانستان نیز خدمت کرده در تویتی نوشت: «هیچ عضوی از طالبان نباید هرگز پا به آن‌جا بگذارد. رهبران یک سازمان تروریستی که ارتباطش را با یازدهم سپتامبر رد نکرده است و همچنان شرارت می‌کند، نباید هرگز به کشور ما اجازه داده شود. هرگز. تمام.»
ترمپ امیدوار بود که قبل از گرم‌شدن کارزار انتخاباتی توافق صلح افغانستان را سامان دهد تا بتواند رای‌دهندگان امریکایی را قانع کند که او هنر دیپلماسی و توافق دیپلماتیک را بلد است. «امی کلوبوچار»، سناتور «مینه‌سوتا» و نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری از حزب دموکرات در مصاحبه با سی‌ان‌ان گفت: «هیچ چیز منطقی به‌نظر نمی‌رسد. این فقط نمونه‌ی دیگری از کار رییس‌جمهوری است که با سیاست خارجی مانند نمایش تلویزیونی برخورد می‌کند. این نمایش نیست. آنها تروریست هستند.»
پمپئو روز یک‌شنبه در پنج برنامه‌ی تلویزیونی پربیننده برای دفاع از طرح رییس‌جمهور حاضر شد. او در برنامه «این هفته» شبکه ای‌بی‌سی گفت: «در مذاکره در مورد صلح شما اغلب با آدم‌بدها سروکار دارید. من تاریخ کمپ دیوید را می‌دانم و راستش رییس‌جمهور ترمپ درباره‌ی آن فکر کرده بود. برخی آدم‌بدها در طول تاریخ مکتوب از این مکان گذر کرده‌اند.»
اما یک مقام ارشد که در دوران جورج دبلیو بوش و اوباما در خصوص افغانستان کار کرده به من گفت که دولت حالا به طالبان اعتبار بخشیده است. او گفت: «دعوت از یک گروه شورشی مسلح به کمپ دیوید آن‌هم وقتی که افغانستان یک حکومت منتخب دارد و ما هجده سال از آن حمایت کرده‌ایم، گپ کلانی است. با این کار ما اساسا داشتیم به یک گروه شورشی مسلح مشروعیت می‌دادیم. امری که ممکن است بی‌سابقه باشد.»
سیاست ایالات متحده در آستانه‌ی انتخابات ریاست‌جمهوری در افغانستان که قرار است در 28 سپتامبر برگزار شود، حکومت کابل را که از دیپلماسی ایالات متحده با طالبان کنار گذاشته شده بود، تضعیف کرده است. رایان کراکر میگوید: «ما اساسا به حکومت پشت کردیم. ما گفته‌ایم ’این تقصیر لعنتی شماست که ما داریم می‌بازیم.‘» او میگوید که منظره‌ی نشست و برخاست ما با مردمی که هنوز سربازان امریکایی را در هرجا بتوانند می‌کشند، برای ارتش ایالات متحده نیز می‌تواند «تکان‌دهنده» باشد: «پنتاگون از این‌که ما قاتلان سربازان مان را به کمپ دیوید دعوت کنیم عصبانی می‌شود.»
گام بعدی چیست؟ هم ارتش امریکا و هم طالبان یکدیگر را تهدید به تشدید خشونت کرده‌اند. پمپئو به طالبان هشدار داده که «شرایط بدتر شده و بدتر از این می‌شود. با این‌که این جنگ فرسایشی نیست، اما من می‌خواهم مردم امریکا بدانند که رییس‌جمهور آن را علیه طالبان برپا می‌کند.» طالبان تهدید مشابهی کردند. ذبیح‌الله مجاهد، سخن‌گوی طالبان روز یک‌شنبه گفت که توقف مذاکرات صلح «بیش‌تر به ضرر ایالات متحده خواهد بود؛ اعتبارش متأثر، موضع ضدصلح‌اش برای جهان آشکار و ضرر جانی و مالی‌اش افزایش خواهد یافت.»
با این‌حال ممکن است دیپلماسی تمام نشده باشد. طالبان گفته‌اند که «ما در صورتی که به‌جای جنگ توافق سیاسی انتخاب شود، به ادامه‌ی مذاکرات تا پایان آن متعهد هستیم.» همچنین دیده شده است که ترمپ به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای ابتکارات دیپلماتیک دیگر را نیز رها کرده تا پس از مدتی آن را از سر بگیرد. در ماه می 2018، ترمپ ناگهان اجلاسش را با کیم جونگ اون، رهبر کوریای شمالی در سنگاپور به‌خاطر «عصبانیت و خصومت آشکار» در اظهارات کوریای شمالی به تعویق انداخت. ولی کم‌تر از سه هفته بعد رویه‌اش را تغییر داد و به سنگاپور پرواز کرد. ترمپ و کیم در اولین جلسه‌ی‌شان قول دوران جدیدی را در روابط بین دو کشور که از سال 1953 تا کنون به لحاظ فنی در جنگ هستند، دادند.
ترمپ با لغو مذاکرات کمپ دیوید در یک‌شنبه، برای بازی گلف راهی استراحت‌گاهش شد. این دوصدوسی‌ومین باری است که او در طول 961 روز ریاست‌جمهوری‌اش در کاخ سفید راهی یکی از هفده باشگاهش برای بازی گلف شده است.