در نخستین سال کار حکومت وحدت ملی و پس از پرونده کابل بانک، دومین پرونده بزرگ فساد از وزارت شهرسازی روی میز دادستانی قرار گرفت. شش مقام ارشد وزارت شهرسازی به‌دلیل ساخت شهرک‌ها، صدور جواز برای ساخت شهرک‌ها و فروش آپارتمان‌های وزارت شهرسازی متهم به فساد شدند.
اما در سال پایان کار حکومت وحدت ملی و نزدیک به 9 ماه پیش وزارت شهرسازی و اراضی برای مدیریت پروژه‌های ساختمانی-تعمیراتی سیستم دیتابیس آنلاین را راه‌اندازی کرد.
مسئولان در وزارت شهرسازی می‌گویند سیستم دیتابیس آنلاین باعث شده فساد به‌طور چشم‌گیری در طرح و تطبیق پروژه‌های ساختمانی این وزارت، کاهش یابد.
به گفته‌ی آنان این سیستم همزمان دسترسی آسان به معلومات و سرعت کار را بهبود بخشیده است.
طرح موفق دو دانش‌آموخته‌ی دنبال کار
نه ماه پیش از امروز، دو دانشجوی تازه فارغ از رشته‌ی کمپیوتر ساینس دانشگاه کابل، با لپ‌تاب‌های شخصی و درحالی‌که اتاقی از آن خود در وزارت شهرسازی نداشتند، با ایده‌ی ایجاد دیتابیس آنلاین برای مدیریت پروژه‌ها دست به کار شدند. تمنا ایوب و عبدالطیف عرفان زمانی که هنوز کارمند رسمی این وزارت نبودند، اما دست به اقدام بزرگ زدند. این دو دانش‌آموخته‌ی دنبال کار اما پر از امید روزها، هفته‌ها و چند ماهی برای ایجاد یک دیتابیس پاسخ‌گو در کمپیوترهای‌شان برنامه نوشتند. پلت‌فُرم ابتدایی را خیلی زود ساختند.
سه ماه بعد آنان قادر شدند دیتابیس آنلاین با تمامی گزینه‌های لازم برای انسجام داده‌ها، مدیریت داده‌ها و در نهایت مدیریت پروژه‌ها را روی میز مدیران ارشد خود بگذارند.
دیتابیس چگونه کار می‌کند؟
به گفته‌ی تمنا ایوب و عبدالطیف عرفان، این دیتابیس دو بخش دارد. بخش «بانک معلومات» که در آن معلومات کلی راجع به پروژه‌ها مانند موقعیت پروژه، نوعیت پروژه، حالت و پیشرفت پروژه و بخش دوم «سیستم مدیریتی پروژه‌های ساختمانی» که در آن پروژه‌ها در رده‌های متعددی دسته‌بندی شده‌اند.
سازندگان این سیستم دیتابیس آنلاین می‌گویند، پروژه در بخش بانک معلومات براساس فاکتور مختلف دسته‌بندی شده است: «بخش اولین رده، دسته‌بندی پروژه‌ها براساس سال است و تا کنون پروژه‌های سال‌های 96، 97 و 98 در این سیستم به‌طور جداگانه تعریف شده‌اند. رده‌ی دوم دسته‌بندی پروژه‌ها، طبقه‌بندی پروژه‌ها براساس سکتور (دینی-مذهبی، تعلیمی-تحصیلی، صنعتی-مدنی، زراعتی…) است. رده‌ی سوم، دسته‌بندی پروژه‌ها براساس زون‌های هشت‌گانه‌ی افغانستان است. رده‌ی چهارم، دسته‌بندی پروژه‌ها براساس اداره (واحدهای مستقل بودجوی) است. رده‌ی پنجم، تعریف پروژه‌ها براساس ولایت است و رده‌ی ششم، طبقه‌بندی پروژه‌ها براساس برنامه‌ها و پروژه‌های خود وزارت شهرسازی و اراضی است.»
عبدالطیف عرفان می‌گوید «سیستم در سه محیط (کمپیوتر، تبلت و مبایل) قابل استفاده است. این سیستم شبیه شبکه‌های اجتماعی، پیام‌خانه برای گفت‌وگوهای فردی و گروهی دارد و کاربران می‌توانند به‌صورت فردی یا گروهی مسایل و نظریات‌شان را شریک کنند.»
رییس‌جمهور، کاربر ویژه
برای این سیستم سازندگان آن چهار نوع کاربر را تعریف کرده‌اند. هر چهار کابر این سیستم همزمان می‌توانند از جریان طرح و تطبیق پروژه‌ها نظارت کنند.
کاربر اصلی: کاربر اصلی این سیستم معینیت امور ساختمانی و برنامه ساختمان‌های عامه و دولتی در وزارت شهرسازی و اراضی است. کاربر اصلی، صلاحیت درج و تصحیح معلومات را دارند و از تمامی پروژه‌ها نظارت می‌کنند.
کاربر دومی: ریاست‌های ولایتی شهرسازی و اراضی، کاربران دومی این سیستم‌اند. آن‌ها برای ورود به سیستم اسم کاربری و کُدواژه‌های مشخص دارند و تنها به پروژه‌ها در محدوده‌ی جغرافیایی و کاری‌شان دسترسی دارند. کاربران دومی اجازه‌ی بارگذاری معلومات مرتبط به پروژه‌ها در سیستم را دارند، اما هرگز نمی‌توانند داده‌ها و اطلاعات بارگذاری‌شده را حذف کنند.
کاربر سوم: وزارت‌خانه‌ها و ادارات مستقل بودجوی که در وزارت شهرسازی پروژه/پروژه‌ها برای طرح و تطبیق دارند، به‌عنوان کاربران سومی این سیستم تعریف شده‌اند. کاربران سومی نیز هرکدام اسم کاربر و کدواژه‌ی مشخص برای ورود به سیستم دارند. آن‌ها نه می‌توانند معلومات بارگذاری کنند و نه هم اجازه‌ی حذف معلومات را دارند. هر اداره، فقط می‌توانند گزارش وضعیت و پیشرفت یا مشکلات پروژه‌های خود را به‌دست آورند.
کاربر ویژه: وزارت شهرسازی و اراضی در دیتابیس ایجاد شده، محمداشرف غنی را به‌عنوان کاربر ویژه معرفی کرده است. آقای غنی می‌تواند به تمامی پروژه‌های درج‌شده در دیتابیس دسترسی داشته باشد، اما این دسترسی در حد مطالعه و نظارت از پروژه‌ها است. رییس‌جمهوری نمی‌تواند چیزی را از سیستم حذف یا معلوماتی را بارگذاری کند. تمنا ایوب می‌گوید: «از حسابی که در اختیار ریاست‌جمهوری قرار داده شده، تا کنون یک‌بار ورود به سیستم گزارش شده است.»
آیا این سیستم کارآمد است؟
ناهماهنگی و عدم مدیریت درست پروژه‌ها همیشه با انتقاد روبه‌رو بوده که همین مسأله باعث فساد نیز شده است.
سید نسیم خلیق، معین امور ساختمانی وزارت شهرسازی و اراضی می‌گوید80 درصد کار مدیریت پروژه‌ها منوط به چرخش و گردش معلومات و داده‌ها است. به هر اندازه‌ای که معلومات سریع و یکدست باشد، به همان اندازه تصمیم‌گیری در مورد پروژه‌ها آسان خواهد بود: «ما در گذشته با پراکندگی معلومات و گاهی حتا با داده‌های متناقض روبه‌رو بودیم، سرعت گردش معلومات کم بود و هماهنگی لازم میان کارمندان و اداره و میان ادارات مختلف وجود نداشت، احتمال ضایع‌شدن اسناد و معلومات حیاتی و بروز سکتگی در کار وجود داشت، چون معلومات و داده‌هایی که باید میان نهادهای درگیر در پروژه‌ها تبادله شوند، به اوراق خلاصه می‌شد.»
آقای خلیق معتقد است که سیستم آنلاین دیتابیس در مدت کوتاهی هماهنگی خوبی میان کارمندان و ادارات ایجاد، سرعت کار را افزایش، دسترسی به معلومات را آسان و از پراکندگی و متناقض‌بودن داده‌ها جلوگیری کرده است.
از دید این مقام ارشد در وزارت شهرسازی دیتابیس در عرصه‌ی مبارزه با فساد و تأمین شفافیت کمک فراوانی کرده است: «ما از تمام مراحل پروژه‌های خویش تصویربرداری کرده و آن را در سیستم بارگذاری می‌کنیم. موقعیت پروژه‌ها در این سیستم واضح است. ما تلاش می‌کنیم در آینده‌ی نزدیک این دیتابیس را به اپلیکیشن تبدیل کنیم تا بر علاوه‌ی نهادهای دولتی، رسانه‌ها نیز به معلومات و داده‌های نظیر شرکت‌های قراردادی، مبالغ قرارداد، موقعیت، نوعیت و حالت پروژه‌ها دسترسی داشته باشند و نظارت بکنند.»
همزمان محمدحکیم ایوب، رییس برنامه ساختمان‌های عامه وزارت شهرسازی نیز این سیستم را کارآمد می‌خواند. او می‌گوید: «وزارت شهرسازی و اراضی در حال حاضر پروژه‌های ساختمانی-تعمیراتی 57 ارگان دیگر را طرح، تطبیق و نظارت می‌کند. ما ابتدا در جمع‌آوری و همگانی‌کردن معلومات با مشکلات مواجه بودیم. در گذشته وقتی پروژه‌ای با مشکلی مواجه می‌شد، ما مجبور بودیم تمامی اسناد آن پروژه را ورق به ورق بررسی کنیم. این کار وقت زیادی لازم داشت. اما حالا با چند کلیک، به تمامی معلومات یک پروژه دسترسی پیدا می‌کنیم. دیتابیس ما را در عرصه‌ی جمع‌آوری معلومات، همگانی‌کردن معلومات و رسیدگی به مشکلات کمک فوق‌العاده‌ی کرده.»
به گفته آقای ایوب در گذشته این نهاد هر 15 روز به نهادهای همکارشان در پروژه کار گزارش می‌داد که یک روند زمان‌بر و طاقت‌فرسا بود، اما اکنون نهادهای مرتبط هر ساعتی که خواسته باشند، گزارش پروژه‌های خویش را به‌دست آورده می‌توانند.
با تمام این اوصاف، هنوز این دیتابیس با مشکلاتی نیز همراه است. بزرگ‌ترین مشکل دسترسی کاربران به انترنت است. هنوز در بسیاری از ولایت‌ها دسترسی خوب به انترنت وجود ندارد. رییس شهرسازی ولایت غور می‌گوید: «خدمات انترنت در غور ضعیف است. ما هنگام در آپلودکردن (بارگذاری) معلومات در سیستم با مشکلات مواجهیم. گاهی برای آپلودکردن یک عکس، ساعت‌ها منتظر می‌نشینیم.»
سیستم دیتابیس آنلاین که تمنا و عبدالطیف آن را از ایده به عمل رسانده، در حال حاضر معلومات و داده‌های 727 پروژه را در دل خود جا داده است. اما این دو دانش‌آموخته‌ی کمپیوتر ساینس که اکنون در وزارت شهرسازی صاحب کار شده، امیدوارند که کار آن‌ها در دل بروکراسی و سیستم فرسوده‌ی اداری افغانستان جای بیش‌تری باز کند.