در آخرین روزهای سال 2019 میلادی، نهاد حمایت‌کننده رسانه‌های آزاد افغانستان (نی) گزارش سالانه‌اش را از وضعیت کار رسانه‌ای در افغانستان نشر کرده است. این گزارش نشان می‌دهد که در سال 2019 ده خبرنگار و کارمند رسانه‌ای کشته شده است. براساس این گزارش 21 تن دیگر زخمی و در سه مورد جداگانه‌ی دیگر رسانهها مورد حمله مسلحانه قرار گرفته است.
دفتر نی در این گزارش آورده که در سال 2019م در مجموع 115 مورد خشونت در برابر خبرنگاران ثبت شده است. این خشونت‌ها شامل قتل، زخمی‌شدن، لت‌وکوب، تهدید و توهین، بازداشت‌های کوتاه‌مدت و اختطاف است. همچنین نی، خشونت ناشی از تلاش خبرنگاران برای دسترسی به اطلاعات را نیز به‌گونه‌ی جداگانه ثبت کرده است. براساس گزارش سالانه‌ی نی، پس از خشونت، مشکلات مالی و عدم دسترسی به اطلاعات همانند سال‌های قبل از چالش‌های مهم کار رسانه‌ای در سال 2019 بوده است. عبدالمجیب خلوتگر، رییس اجرایی دفتر نی دیروز (یکشنبه، 8 جدی) به رسانهها گفت که «ترس از آینده‌ی مبهم کشور» نیز چالش جدید دیگری برای کار رسانه‌ای در این سال دانسته شده است.
نوع خشونت و عامل آن
در گزارش نی آمده است که از میان ده خبرنگار و کارمند رسانه‌ای کشته‌شده، هفت نفر آنان به‌گونه‌ی فردی ترور شده‌اند. عامل دو مورد ترور و قتل طالبان بوده است. یک تن در اثر انفجار بم و یک تن دیگر از خبرنگاران و کارمند رسانه‌ای در اثر «درگیری» در ساحه‌ی جنگ کشته شده است. آقای خلوتگر گفت که در آمار کشته‌شدن خبرنگاران و کارمند رسانه‌ای نسبت به سال قبل 50 درصد کاهش آمده است. هرچند که به گفته‌ی او از میان ده مورد قتل، دو مورد آن تا هنوز واضح تعریف نشده است که ربط به کار رسانه‌ای خبرنگار داشته است یا نه. در سال 2018م 20 خبرنگار و کارمند رسانه‌ای کشته شده بود.
از میان 115 مورد خشونت در برابر خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ای، 21 مورد زخمی شده‌اند. آمار زخمی‌شدگان در جریان سال 2019، نسبت به سال قبل، پنج درصد افزایش یافته است. این آمار از زخمی‌شدن خبرنگاران در کابل، هلمند، ننگرهار، بغلان و هرات است.
در جریان سال 2019م در ده مورد جداگانه خبرنگاران از سوی حکومت به‌ویژه از سوی اداره امنیت ملی به‌گونه‌ی موقت بازداشت شده‌اند. گزارش نی نشان می‌دهد که آمار بازداشت‌شدگان 60 درصد نسبت به سال قبل افزایش یافته است. این بازداشت‌ها در ولایات پکتیا، خوست و فراه انجام شده است. آقای خلوتگر گفت که یکی از کارمندان رسانه‌ای از مدت نسبتا طولانی چندین هفته‌ای تا کنون نیز در بازداشت امنیت ملی است. به گفته‌ی آقای خلوتگر این نخستین بار است که یک کارمند رسانه‌ای (کارمند بخش تخنیک رادیوی محلی در فراه) در مدت طولانی در بازداشت امنیت ملی به‌سر می‌برد. او گفت که گرچند از ریاست امنیت ملی دلیل بازداشت این کارمند رسانه‌ای را خواسته، اما این اداره تا کنون معلومات نداده تا معلوم شود که دلیل آن به کار رسانه‌ای‌اش ربطه داشته است یا نه.
خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ای در هشت مورد جداگانه از سوی گروه طالبان اختطاف و به اسارت گرفته شده‌اند. آمار اختطاف براساس گزارش دفتر نی، 92 درصد افزایش را نشان می‌دهد. اختطاف در ولایت‌های پکتیا، فراه و بغلان انجام شده است.
در ده مورد جداگانه خبرنگاران، مسئولان و کارمندان رسانه‌ای در جریان سال 2019 لت‌وکوب شده‌اند. براساس گزارش نی، آمار لت‌وکوب خبرنگاران نسبت به سال قبل 31 درصد کاهش یافته است. محافظان ریاست‌جمهوری، سربازان پولیس و ارتش و در دو مورد مردم محل از عاملان لت‌وکوب بوده است. آمارهای ثبت‌شده‌ی لت‌وکوب در یافته‌های نی، مدیران ارشد شماری از رسانهها را از سوی محافظان مسئولان بلندپایه دولتی شامل می‌شود. آقای خلوتگر گفت که در نخستین مورد عبدالله خنجانی، مدیر مسئول سابق تلویزیون خصوصی یک در دوم ثور 1398 از سوی محافظان ریاست‌جمهوری در چهارراهی زنبق، هنگامی که می‌خواست در نشستی در مرکز رسانه‌های حکومت شرکت کند، بازداشت و لت‌وکوب شد.
51 مورد از تهدید و توهین خبرنگاران در جریان کارشان را دیدبان رسانه‌های دفتر نی، ثبت کرده است. براساس گزارش نی، این آمار 2.5 درصد کاهش را نسبت به سال قبل نشان می‌دهد. عاملان تهدید و توهین نخست طالبان و پس از آن محافظان ریاست‌جمهوری، محافظان برخی والی‌ها، نمایندگان مجلس، پولیس و بعضا مردم محل دانسته شده است.
حمله‌ی مسلحانه بر رسانهها
در سه مورد جداگانه بر رسانهها حمله مسلحانه شده است. این حمله‌ها در ولایات ننگرهار، فراه و غور از سوی افراد ناشناس، با پرتاب بمب دستی یا فیر گلوله انجام شده است. آمار حمله‌ی مسلحانه بر رسانهها نسبت به سال 2018م، 60 درصد کاهش را نشان داده است. براساس گزارش نی، در سال 2018م، در 12 مورد بر رسانهها حمله شده بود.
در سلسله اعمال خشونت بر علیه خبرنگاران در سال 2019م، دو مورد احضار «غیرقانونی» نیز وجود دارد. این مورد‌ها در ولایات کاپیسا و سمنگان از سوی فرماندهی پولیس این ولایات انجام شده است. عبدالمجیب خلوتگر گفت که بنابر بررسی‌های دیدبان رسانه‌های دفتر نی، این احضارها غیرقانونی بوده است.
عدم دسترسی به اطلاعات
عدم دسترسی به اطلاعات همچنان از چالش‌های عمده خبرنگاران بوده که بنابر گزارش نی، گاهی به خشونت نیز منجر شده است. براساس گزارش سالانه‌ی نی، با وجود چالش‌های دسترسی به اطلاعات در تمام ولایات، در شش ولایت خبرنگاران از این چالش‌ها به‌گونه‌ی جمعی شکایت کرده‌اند. تا آن‌جایی که در ولایت‌های مانند غزنی خبرنگاران ارگان‌های حکومتی را تحریم رسانه‌ای کرده‌اند. عبدالمجیب خلوتگر گفت که این موضوع نگرانی نهاد نی را در عدم تأمین حق دسترسی به اطلاعات شهروندان برانگیخته است.
در جریان سال 2019م، خبرنگاران در 24 مورد جداگانه از عدم پرداخت معاش و چالش‌های درون‌سازمانی در رسانه‌های‌شان شکایت کرده‌اند. بنابر گزارش نی، در بعضی از شکایت‌ها، در کنار چالش عدم پرداخت معاش، از بدرفتاری و یا رفتار خلاف قانون در درون رسانهها نیز یادآوری شده است.
برخورد با عاملان خشونت؟
براساس گزارش نی، به 115 مورد خشونت ثبت‌شده به گونه‌ی نسبی از سوی حکومت رسیدگی شده است. گزارش نی نشان می‌دهد که از ده مورد قتل در سال 2019م، عاملان پنج مورد آن از سوی وزارت امور داخله بازداشت شده و پرونده‌های آن به دادستانی فرستاده شده است. عاملان دو مورد دیگر نیز تحت تعقیب پولیس قرار دارد و تا هنوز باز داشت نشده است.
جمشید رسولی، سخنگوی دادستانی کل در نشست دیروز (یکشنبه، 8 جدی) به رسانهها گفت که در مجموع 26 پرونده‌ی قضایای خشونت در برابر خبرنگاران از سال 2019م به این اداره رسیده و پی‌گیری شده است. این پرونده‌ها شامل اتهام قتل، ترور، توهین و سایر خشونت‌ها است. آقای رسولی گفت فیصله‌های محاکم در مورد این پرونده‌ها تا حد اعدام نیز وجود دارد و متعهدند که هیچ پرونده‌ای بدون رسیدگی باقی نماند.
آقای رسولی همچنان گفت که از سال‌های گذشته تا کنون در مجموع نزدیک به 80 پرونده‌ی خشونت در دادستانی کل رسیده و مورد پی‌گیری و رسیدگی قرار گرفته است. از آن جمله، 32 مورد آن موردهای قتل و ترور است. او گفت که اکثریت قاطع این پرونده‌ها تکمیل شده و برای فیصله‌ی قانونی به محکمه فرستاده شده است.
کاهش 42 درصدی خشونت
براساس گزارش سالانه‌ی دفتر نی، خشونت در برابر خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ای، 42 درصد کاهش یافته است. در سال گذشته‌ی میلادی 198 مورد به‌شمول 20 مورد قتل ثبت شده بوده است. درحالی‌که امسال 115 مورد خشونت به‌شمول 10 مورد قتل ثبت شده است.
با وجود کاهش 42 درصدی خشونت، اما مسئولان دفتر نی از ترور هدفمند خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ای، عدم دسترسی به اطلاعات و کندی در پی‌گیری قضایای خشونت ابراز نگرانی می‌کنند. نی پیشنهاد می‌کند که در مواردی که عامل خشونت طالبان بوده است، باید از سوی حکومت درخواست شود که از سوی محاکم بین‌المللی پی‌گیری شود. همچنان براساس پیشنهاد دفتر نی، در محیط جنگی باید گروه امنیتی ویژه برای خبرنگاران ایجاد شود. روند رسیدگی به پرونده‌های خشونت در محاکم داخلی نیز سریع شود.
عبد المجیب خلوتگر، رییس اجرایی دفتر نی، عدم پوشش زنده‌ی رویداد‌های ناامنی را از سوی رسانهها عامل عمده‌ی این کاهش می‌داند. او گفت که پس از کشته‌شدن خبرنگاران در هنگام پوشش زنده و هدف قرارگرفتن آنان در حمله‌های تعقیبی در حملات انتحاری، اکنون خبرنگاران و رسانهها این کار را انجام نمی‌دهند.
نی در گزارش سالانه‌اش پیشنهاد کرده است که برای تسهیل دسترسی به اطلاعات باید راهکارهای عملی مثل مقرره وظایف و مسئولیت‌های سخن‌گویان حکومت باید تصویب شود. این پیشنهاد در حالی است که بنابر نظرسنجی که دفتر نی اخیرا با 250 خبرنگار در 24 ولایت انجام داده است، 51 درصد آنان گفته‌اند که از سخن‌گویان حکومت به‌ویژه نهادهای امنیتی، عدلی و قضایی در ارائه‌ی اطلاعات راضی نیستند.
از پیشنهاد‌های مهم دیگر دفتر نی، ایجاد گروه کاری برای پی‌گیری و رسمی‌سازی یافته‌های گزارش‌های تحقیقی است که از سوی رسانهها نشر می‌شود. این کار می‌تواند موثریت گزارش‌های تحقیقی را افزایش دهد و از آن حمایت کند.
شماری از فعالان رسانه‌ای نیز با اشاره به حملات سایبری اخیر بر وبسایت روزنامه اطلاعات روز در پی نشر گزارش‌های تحقیقی اخیر آن ابراز نگرانی کردند. به باور این فعالان، حملات سایبری در پی نشر گزارش‌های تحقیقی نیز یک تهدید بزرگ برای رسانهها است که باید از سوی وزارت مخابرات شناسایی و پی‌گیری شود.