یک بُعد جنگ و صلح افغانستان مسأله‌ی شهر و روستا است. مناسبات شهر و روستا در افغانستان، به لحاظ تاریخی، به مثابه‌ی یک شکاف اجتماعی همیشه فعال مطرح بوده است. نگاه روستا به شهر و معکوس آن با سوءظن همراه بوده است. شهر و روستا بر تفاوت‌ها و تمایزات اساسی و بلند در مواجه با هم توافق داشته‌اند. این تفاوت‌ها و تمایزات با حضور عوامل دیگر مبنای تنش‌هایی بوده که در مواردی به جنگ و خشونت منجر شده است. از مثال‌هایی بارز تاریخی آنچه گفته شد می‌توان به دوره‌ی شاه امان‌الله و حزب دموکراتیک خلق افغانستان اشاره کرد. مثال دیگر آن دوره‌ی فعلی یعنی بعد از سال ۲۰۰۱ است. در این دوره شهرها به عنوان مرکز در اختیار حکومتی بوده است که هر لحظه از پیرامون مورد تهدید حمله قرار گرفته است. باری، حال که به نظر افغانستان در روند حل منازعه قرار گرفته است، یکی از پرسش‌هایی اساسی پرسش از مسأله‌ی شهر و روستا در این روند است. در این نوشتار، بدون قضاوت ارزشی خوب و بد از شهر و روستا به عنوان نوعی فکر و مجموعه از ارزش‌ها به این مسأله پرداخته می‌شود.
بر اساس پژوهش جدید انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان، «نظرات مردم افغانستان در مورد حل سیاسی جنگ و نظم سیاسی پس از منازعه» که در شهرها و مراکز ولایات انجام شده است، بیشتر از ۷۰ درصد پاسخ‌دهندگان به پرسش الگوی مورد نظرشان برای حل سیاسی جنگ، برگزاری انتخابات عمومی را برگزیده‌اند. در این پژوهش نظر ۱۵۰۰ تن از شهروندان افغانستان در رابطه به حل سیاسی جنگ و نظم سیاسی پس از منازعه بازتاب یافته است. پژوهش از نمونه‌گیری با هدف تعمیم‌بخشی یافته‌ها، بر اساس روش نمونه‌گیری تصادفی استفاده برده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که ۸۰ درصد پاسخ‌دهندگان طرفدار دموکراسی انتخاباتی برای نظم سیاسی پس از منازعه‌اند و ۸۷ درصد پاسخ‌دهندگان بر این باورند که دولت باید تنوع اجتماعی-فرهنگی و حقوق و آزادی‌های سیاسی و فردی شهروندان را به رسمیت شناخته و از آن حراست کند. در کنار آن، ۷۵ درصد اشتراک‌کنندگان مبنای مشروعیت حکومت را عقلانی-قانونی دانسته‌اند و با روش‌های سنتی مشروعیت مخالفت نشان داده‌اند.
طوری که ملاحظه می‌گردد، پژوهش با تفاوت بالا نشان‌دهنده‌ی رشد فکری دموکراتیک در میان شهروندان افغانستان در شهرها است. از آنجا که پژوهش در مراکز تمامی ولایات کشور انجام شده است، نشان‌دهنده‌ی رشد فکر شهری به صورت سرتاسری است. در گذشته شهر و فکر شهری به مرکز چند شهر بزرگ کشور خلاصه می‌شد، درحالی‌که این پژوهش نشان می‌دهد فکر شهری در مراکز همه‌ی ولایات رشد یافته و وجود دارد. حالا با توجه به این موضوع نیاز است، آنجا که بر حل سیاسی جنگ و نظم سیاسی از آن بحث می‌شود و تصمیم گرفته می‌شود به این مورد توجه شود. اگر حل سیاسی جنگ و نظم سیاسی پس از منازعه طوری نباشد که همه، اینجا مشخصا دو طیف با ارزش‌هایی شهری و روستایی را در برگیرد، به معنای فعال‌تر ساختن شکاف اجتماعی شهر و روستا بیش از پیش خواهد بود.
در مسأله‌ی شهر و روستا، تعدادی بر این باورند و از این نشانی با فکر روستا همذات‌پنداری نیز نشان می‌دهند که چون در تقابل شهر و روستا در مثال‌هایی تاریخی، روستا برنده بوده است، باز هم چنین خواهد شد. بر همین مبنا، برای داشتن فرصت حضور در نظم فرضی بعد از چنین برنده‌شدنی، فعالند و سخن می‌رانند. آنچه از این زاویه که نگرانی اصلی برای کشور است، پنهان می‌ماند این است که در همان مثال‌هایی تاریخی بعد از حضور جنگی روستا در شهر، روستا از سامان دادن به مناسبات شهری عاجز بوده و با فاصله‌ی کم زمانی با شکست و سقوط مواجه شده است. در این میان، به نظر می‌رسد آنچه واقعاً درس تاریخی تقابل شهر و روستا در کشور است، درجازدگی تاریخی‌ای است که باید به آن توجه شود. نتیجه‌ی تقابل شهر و روستا در قدم نخست از دست رفتن ارزش‌ها و مناسبات شهری بوده و در قدم دوم سقوط و شکست روستا در شهر. این‌طوری در چند مورد، از یک طرف دست‌آوردهای سیستمی‌ای که در نتیجه‌ی سال‌ها تلاش در شهرها به وجود آمده بود و می‌توانست مبنای نظامی برای کشور باشد از بین برده شده و از طرف دیگر روستا نیز در شهر نتوانسته دوام بیاورد و به ایجاد مناسبات جدید بپردازد. بر اساس آنچه گفته شد، نظم سیاسی پس از منازعه باید امکان جمع و حضور نیروهایی مختلف شهری و روستایی را داشته باشد. در صورت طرد هر یکی و «دیگری»پنداری، امکان تکرار تجربه‌ی درجازدگی تاریخی برای افغانستان بالا خواهد بود. از اینجا پرسش از نوعیت نظم سیاسی پس از منازعه‌ی حیاتی است.
باری، صلح و جنگ افغانستان در صورت داخلی‌اش یکی هم محصول وجود شکاف شهر و روستا بوده است. فراموش نشود که مناسبات قبیله‌ای نیز از ارزش‌های فکری روستایی است که بخشی از جنگ و صلح کشور به آن مرتبط است. در وضعی که گروه‌های مختلف سیاسی بیشتر متوجه منافع خویش در روند صلح اند، پژوهش انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان یکی هم نشان می‌دهد که نگرانی اصلی مسأله‌ی شهر و روستا در پایان این روند است.