دست‌کم هشت سال می‌شود که مسئولان وزارت حمل و نقل کشور چشم در لنز دوربین رسانه‌ها دوخته و از راه‌اندازی خطوط جدید اتوبوس‌رانی در شهر کابل حرف زده‌اند، اما هنوز چرخ‌‌های این اتوبوس‌ها روی جاده‌های کابل به حرکت درنیامده است. حالا وسایل حمل و نقل دولتی در شهر کابل به 95 اتوبوس خلاصه می‌شود. اتوبوس‌های که بخشی از آن به‌دلیل استهلاک و فرسایش معمولا در ترمیم‌گاه‌ها پارک است.
باری مقام‌های وزارت ترانسپورت در ماه اسد 1394 اعلام کردند که دولت هند یک هزار عراده اتوبوس جدید به افغانستان اهدا می‌کند و مشکل حمل و نقل شهری در کابل حل می‌شود. پس از گذشت بیش از چهار سال، این اتوبوس‌ها به کابل نرسیده و معضل حمل و نقل شهری هم بیش‌تر شده است.
براساس گفته‌های مسئولان تصدی ملی‌بس، دولت هند اهدای هزار عراده اتوبوس را مشروط به ترمیم اتوبوس‌های کمکی قبلی این دولت کرده است. پس از سال 2001 دولت‌های هند، پاکستان، ایتالیا، ایران و جاپان بیش از هزار عراده اتوبوس به افغانستان اهدا کرده‌اند. هند با اهدای 90 درصد این اتوبوس‌ها، بزرگ‌ترین کشور حامی سیستم حمل و نقل شهری افغانستان بوده است. حالا از یک‌هزار و 49 عراده اتوبوس، 550 عراده‌ی آن از کار افتاده و ضرورت به ترمیم دارد. آماری هم از بقیه‌ی این اتوبوس‌ها در دست نیست. قبلا دولت هند گفته بود که برای ترمیم 350 عراده اتوبوس از کارافتاده، وزارت ترانسپورت افغانستان را کمک می‌کند.
مسئولان وزارت ترانسپورت به روزنامه اطلاعات روز پاسخ ندادند. اما براساس گفته‌های مسئولان تصدی ملی‌بس، هنوز کارهای زیادی برای انجام پیش‌شرط دولت هند و ارسال هزار عراده اتوبوس به افغانستان، باقی مانده است.
یونس امیری، رییس تصدی ملی‌بس می‌گوید که بخشی از پیش‌نیازهای ترمیم 350 عراده اتوبوس انجام شده، اما کار ترمیم هنوز آغاز نشده است. براساس تفاهم‌نامه‌ی دولت هند و وزارت ترانسپورت افغانستان، تهیه و فراهم کردن فرزه به دوش هند است و ترمیم اتوبوس‌ها به عهده‌ی ریاست تصدی ملی‌بس. این تصدی توانسته که ترمیم‌گاه خود را پس از 42 سال فعال بسازد و بخشی از نیروی فنی مورد نیاز خود را هم استخدام کند. حالا این اداره توان پرداخت مزد این کارمندان را ندارد و سفارت هند در کابل وعده داده که مزد یک ساله‌ی آن‌ها را پرداخت می‌کند.
به گفته‌ی آقای امیری دولت هند برای تهیه و انتقال فرزه‌ی 350 عراده اتوبوس با یک شرکت هندی قرارداد بسته و این شرکت در یک سال گذشته فقط 50 درصد فرزه‌های مورد نیاز را به تصدی ملی‌بس تحویل داده و 50 درصد دیگر آن به‌دلیل مشکلات در انتقال هنوز به افغانستان نرسیده است.
«کاستی از طرف هند بود. ما در تلاش هستیم که این مشکل حل شود و کار ترمیم آغاز شود تا یک هزار بس جدید در اختیار ما قرار بگیرد. دولت هند گفته حتا اگر کار ترمیم 350 بس، چند درصدی هم پیش رود، هزار بس را در اختیار ما می‌گذارد».
ریاست تصدی ملی‌بس حالا در شهر کابل تنها 95 عراده اتوبوس فعال دارد که البته به‌طور معمول از 8 تا 10 عراده‌ی آن به‌دلیل استهلاک در ترمیم‌گاه‌ها ایستاده است. به‌گفته‌ی رییس این اداره، در این اتوبوس‌ها سامانه‌ی ردیاب نصب است و در مسیرهای مکروریان کهنه، خوشحال‌خان و خیرخانه فعالیت می‌کند.
برنامه‌های نوسازی شبکه‌ی حمل و نقل
مسئولان تصدی ملی‌بس می‌گویند که طرحی را برای ارایه‌ی خدمات حمل و نقل شهری که شامل ساخت‌وساز زیربنای شهری، فراهم‌آوری وسایل حمل و نقل، و ایجاد ترمیم‌گاه و ترمیم وسایل می‌شود، با رییس‌جمهور در میان گذاشته و بخشی از آن هم تأیید شده است. براساس این طرح شهر کابل نیازمند 650 عراده اتوبوس است و به‌لحاظ حمل و نقل به هشت منطقه، بخش‌بندی شده است. به گفته‌ی یونس امیری منطقه‌ی مرکزی که شامل دهمزنگ، چهارراهی عبدالحق، چهارراهی مسعود و قوای مرکز می‌شود، نیازمند 120 عراده اتوبوس است و تا سه ماه دیگر فعالیت آن آغاز می‌شود: «در این منطقه به‌دلیل کاهش ازدحام، افزایش سرعت انتقال، کاهش آلودگی هوا و مسایل امنیتی تنها بس‌ها اجازه‌ی فعالیت خواهد داشت.»
به گفته‌ی رییس تصدی ملی‌بس، طرح ارایه‌ی خدمات حمل و نقل شهری در سه مرحله، سه ماه، شش ماه و سه سال اجرایی می‌شود.
ساخت‌وساز زیربنای‌های سیستم حمل و نقل شهری از مسئولیت‌های شهرداری کابل است. این اداره می‌گوید برای رفع بخشی از مشکل سیستم حمل و نقل شهر کابل، حدود 264 ایستگاه اتوبوس را در 18 ناحیه‌ی این شهر با هزینه‌ی 160 میلیون افغانی ساخته است. هر ایستگاه متشکل از یک چتر، دو درازچوکی، غرفه‌‌ای برای فروش مواد خوراکی و نوشیدنی و صدور تکت، زباله‌دانی و محل پارک دوچرخه است. ساخت هر ایستگاه به‌طور اوسط حدود 600 هزار افغانی هزینه داشته است.
نرگس مومند، سخن‌گوی شهرداری کابل به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که این ایستگاه‌ها به سه دسته تقسیم می‌شود و مسئولیت غرفه‌ها و نگهداری هر دسته‌ی آن به بخش خصوصی واگذار خواهد شد. او می‌افزاید که با توجه به نیازمندی، تعداد بیشتری از این ایستگاه‌ها در شهر کابل خواهند ساخت. رییس تصدی ملی‌بس اما می‌گوید که این تعداد ایستگاه برای شهر کابل بسنده نیست، زیرا به‌دلیل نبود زمین در مناطق مرکزی و مهم شهر، به‌طور محدود چند عدد ایستگاه در آن ساخته شده است: «در زون مرکز شهر به‌دلیل نبود زمین ایستگاه ساخته نشده. فقط چند مورد ایستگاه از مکروریان کهنه تا چهارراهی مسعود ساخته شده.»
آقای امیری می گوید که با وارد شدن اتوبوس‌های جدید، شیوه‌ی پرداخت کرایه هم تغییر خواهد کرد. به گفته‌ی او دستگاهی خودکار در ورودی اتوبوس‌ها نصب می‌شود و مسافران با واریز کردن پول خود، تکت دریافت می‌کنند: «برنامه‌های دیگر هم در این مورد داریم که البته به زودی قابل اجرا نیست. می‌خواهیم در آینده پرداخت کرایه از طریق کریدیت کارت‌ها صورت بگیرد. این کارت‌ها چارجی است و مردم از جاهایی که بعدا مشخص می‌شود، آن را تهیه خواهند کرد. البته این تکنولوژی نیاز به انترنت قوی، برق و نیروی فنی دارد. ما در برنامه‌ی خود داریم و روی آن کار می کنیم.» البته سخن‌گوی شهرداری کابل می‌گوید که هنوز در مورد چگونگی پرداخته کرایه‌ی اتوبوس‌ها تصمیم مشخصی گرفته نشده است.
تغییر از تصدی ملی‌بس به شرکت دولتی
شهر کابل پیش از جنگ‌های داخلی، سیستم حمل و نقل وسیع و منظمی داشته است؛ شبکه‌ای با یک هزار و 600 عراده اتوبوس ساده و حدود 150 اتوبوس برقی. اما در 18 سال گذشته دولت برای فعال‌سازی این سیستم هیچ تلاشی نکرده است. هرچند دولت‌های هند، پاکستان، ایتالیا، ایران و جاپان حدود هزار دستگا اتوبوس به دولت افغانستان کمک کرده‌اند، اما تا هنوز سیستم منظم حمل و نقل شهری در هیچ شهر این کشور پا نگرفته است. حدود 550 عراده‌ی این اتوبوس‌های ازکارافتاده قابل ترمیم است. بخشی از هزینه‌ی ترمیم 350 عراده‌ی آن را دولت هند به عهده گرفته است. 200 عراده‌ی دیگر آن را دولت افغانستان باید با هزینه‌ی خود ترمیم کند.
ریاست تصدی ملی‌بس در سال 1354 ایجاد شده و براساس طرح خودبسندگی یا درآمد و مصرف کار می‌کند. در 18 سال گذشته اما میزان درأمد این اداره بسنده‌ی مصارف آن نبوده است. به‌دلیل همین مشکل، در آخر سال مالی 1398 طرح تبدیل این اداره از تصدی به شرکت دولتی ریخته شده است. یونس امیری رییس اداره می‌گوید که پیش نیازهای تغییر این تصدی به شرکت دولتی آماده شده و منتظر تصویب کابینه است. در صورتی که این طرح تصویب شود، وزارت مالیه یکی از شریکان اصلی این شرکت خواهد شد و زمینه‌ی سرمایه‌گذاری برای توسعه‌ی سیستم حمل و نقل شهری نیز فراهم می‌شود. آقای امیری می‌گوید: «در صورتی که تبدیل به شرکت دولتی شویم، می‌توانیم سرمایه‌گذار و دونر پیدا کنیم. شریک اساسی ما وزارت مالیه است و روی برنامه‌های توسعه‌ای ما سرمایه‌گذاری می‌کند.»