بزرگان ولسوالی گُربَز ولایت خوست بهتازگی طرحی ساختهاند که بر مبنای آن اگر کسی نگذاشت دخترش به مکتب برود، 200 هزار افغانی جریمه و از رفتوآمد و همکاریهای معمول بین روستا نیز محروم میشود. پیشگام این طرح گلاحمد 50 ساله است.
گلاحمد در گفتوگو با روزنامه اطلاعات روز میگوید این طرح با استقبال گستردهی باشندگان این ولسوالی روبهرو شده و هنوز که سال تعلیمی جدید آغاز نشده، مردم برای ثبتنام دخترانشان در مکاتب صف کشیدهاند.
رفتن پسران به مکتب در ولسوالی گربز یک امر عادی است، اما برای دختران قضیه فرق میکند. به گفتهی گلاحمد تنها دو مکتب ابتداییه دخترانه در این ولسوالی وجود دارد و آن هم تا کنون خالی از دانشآموز بوده است.
در مجموع در ولسوالی گربز چهار لیسه، 18 مکتب متوسطه و تنها دو مکتب ابتداییه دخترانه وجود دارد. به گفتهی گلاحمد، کمبود لیسه دخترانه در این ولسوالی شماری از افرادی را که با آموزش و پرورش دخترانشان مشکل ندارند، مجبور کرده است که دهها کیلومتر راه را طی کنند تا دخترانشان را به مکتبهای مرکز ولایت خوست ببرند.
گلاحمد که خود دانشجوی سمستر دوم رشته حقوق و علوم سیاسی در یکی از دانشگاههای خصوصی شهر خوست است، بهدلیل اینکه در ولسوالی گربز مکتب متوسطه و لیسه دخترانه وجود ندارد، هر روز ساعت هشت صبح دخترانش را که یکی دانشآموز صنف هشتم و دیگری دانشآموز صنف هفتم هستند، به مکتبی در مرکز ولایت خوست میبرد و بعدازظهر با خود به خانه برمیگرداند. به همین ترتیب به گفتهی او حدود 350 دختر دیگر نیز توسط بستگان مردشان، به مکاتب مرکز ولایت خوست منتقل میشوند.
«نبود مکتب در ولسوالی برای من و خیلیهای دیگر مشکلساز شده است. ما مجبوریم راه زیادی تا مرکز ولایت طی کنیم و دختران خود را به مکتب ببریم. از همین خاطر ما این تفاهمنامه را امضا کردیم تا زمیه برای ساخت مکاتب لیسه و متوسطه فراهم شود. پس از آن هر کس نگذاشت دخترش به مکتب برود، دو صد هزار افغانی جریمه و افزون بر آن از خوب و بد قوم نیز اخراج میشود.»
اشتیاق مردم خوست به آموزش و پرورش
نصیراحمد روشان، رییس معارف ولایت خوست در صحبت با روزنامه اطلاعات روز میگوید که مردم در این ولایت بهشدت علاقهمند آموزش و پرورشاند. به گفتهی او تا کنون بزرگان چندین روستا به مرکز آمدهاند و برای ساخت مکتب در مناطقشان زمین اهدا کردهاند: ««مردم از ولسوالیهای مختلف به ریاست معارف مراجعه میکنند و یک تا دو جریب زمین را برای ساخت مکتب اهدا میکنند.»
رییس معارف خوست میگوید هماکنون 300 هزار کودک در این ولایت شامل مکتب هستند که 100 هزار آن را دختران تشکیل میدهند.
کمبود آموزگار زن
گلاحمد میگوید، در ولسوالی گربز و در کل ولایت خوست عرف و عنعنات سنتی که در آن جایگاه زن در خانه تعریف شده است، ریشهی عمیق دارد. بنابراین او از وزارت معارف میخواهد که برای آموزش دختران در این ولسوالی معلم زن یا معلمان مسن مرد بفرستد تا مردم با آموزش دختران مخالف نکنند و این طرح آنان با واکنش منفی روبهرو نشود.
با آن هم گلاحمد میگوید که مردم این ولسوالی در بسیاری موارد نسبت به دیگر ولسوالیهای خوست پیشگام است.
بزرگان ولسوالی گربز مدتها قبل تفاهمنامهای را امضا کرده بودند که بر مبنای آن اگر در روستایی کارمندان صحی، مؤسسات خارجی، پروژههای انکشافی و تطبیقکنندههای دیگر برنامههای عالمالمنفعه اختطاف شد، اهالی همان روستا جریمه میشوند. به همین ترتیب به گفتهی گلاحمد مادهی سیزدهم به این ترتیب اضافه شد: «اگر کسی نگذارد دخترش به مکتب برود، دو لک افغانی جریمه و از خوشی و غم بین قوم هم اخراج میشود.»
به گفتهی این باشندهی ولسوالی گربز، پروژههای انکشافی و خدمات عامالمنفعه که در 12 ولسوالی دیگر خوست تطبیق نشده، در این ولسوالی تطبیق میشود؛ زیرا به گفتهی او امنیت این برنامهها و پروژهها را خود مردم تأمین کردهاند: «انجنیران با خاطر جمع در ولسوالی ما رفتوآمد میکنند، کودکان بدون هیچ ممانعتی واکسین میشوند. ما یک تفاهمنامه 13 ماده ای داریم که زمینه را برای تعلیم و تربیه و کارهای عامالمنفعه فراهم کرده است.»
گلاحمد میگوید همبستگی و تعهد مردم در حفاظت از کارمندان مؤسسات خیریه سبب شد که تمامی پروژههای انکشافی در ولسوالی گربز تطبیق شود؛ زیرا مردم محل امنیت کارمندان را تأمین میکنند.
گربز از ولسوالیهای کاملا امن ولایت خوست است. در این ولسوالی هیچ جنگجوی طالب و یا مسلح غیرمسئول حضور ندارد و دلیل آن هم تفاهمنامهای است که بزرگان این ولسوالی امضا کرده و به آن متعهدند.
پیشتر از ولسوالی گربز، بزرگان ولسوالی موسیخیل ولایت خوست رفتن دختران به مکتب را اجباری کرده بودند و تصمیم گرفتند که اگر خانوادهای دختران را که واجد شرایط مکتب هستند نگذارند به مکتب بروند، پنج هزار افغانی جریمه میشود.
تفاهمنامهی مشابه در ولسوالی «دومنده شمل» خوست
دومنده شمل از دیگر ولسوالیهای خوست است که بزرگان آن اخیرا تفاهمنامهای امضا کردهاند که بر مبنای آن آموزش پسران بین پنج تا 20 سال اجباری شده است. در این طرح آمده است که اگر کسی نگذارد پسرش به مکتب برود، 100 هزار افغانی جریمه و از داد و ستد بین قوم نیز محروم میشود. در این طرح اما به آموزش دختران تأکید نشده است.
احمدالله 29 ساله یکی از جوانانی است که برای تطبیق این طرح و روستا به روستا گشته و در مورد اهمیت آموزش و پرورش به باشندگان این ولسوالی آگاهیدهی کرده است. او خود دانشجوی رشته حقوق در یکی از دانشگاههای خصوصی خوست است.
در نتیجه تلاش چندین ماههی احمدالله و سایر جوانان و معارفدوستان این ولسوالی سرانجام بزرگان روستای «کوتخیل» و سپس تمامی باشندگان ولسوالی دومنده شمل تفاهم کردهاند که اگر کسی نگذارد پسرش به مکتب برود، 100 هزار افغانی جریمه میشود.
این طرح با حمایت قاطع اهالی روستاها روبهرو شده است. آنطور که احمدالله میگوید هر روستا یک شورا دارد و از هر شورا یک نماینده در کمیته عمومی که برای نظارت از تطبیق این طرح ساخته شده، شامل است: «این کمیته ساخته شده تا کسی از این قاعده سرپیچی نکند.»
جوانانی که در کمیته عمومی عضو هستند، مکلف شدهاند که ماهوار گزارش کودکانی را که مکتب میروند و کودکانی که از مکتب بازماندهاند به این کمیته ارایه کنند. به گفتهی احمدالله کمیته پس از بررسی گزارش تشخیص میدهد کودکانی که از مکتب بازماندهاند، کیها هستند و چرا نمیتوانند مکتب بروند: «در صورتی که فامیل یا والدین آنان با رفتن او مخالف باشند، جریمه و از خوب و بد قوم خارج میشود.»
ولایت شرقی خوست که با پاکستان هممرز است از ولایتهای نسبتا ناامن کشور بهحساب میآید و طالبان بخشهای از این ولایت را در اختیار دارند.
در اکثر مناطقی که تحت کنترل طالبان است، مکتبها بهویژه مکتبهای دخترانه مسدود است. در زمان حاکمیت این گروه قبل از سال 2001 میلادی نیز مکاتب دخترانه مسدود بود و نصاب تعلیمی مکاتب پسرانه هم بهشدت از سوی طالبان سانسور و تحت نظارت بود.
ولسوالی دومنده شمل خوست از جمله ولسوالیهای ناامن این ولایت بهشمار می رود. احمدالله میگوید که تنها دو سوی جاده در اختیار دولت است و طالبان در روستاهای این ولایت حضور دارند.
با آن هم به گفتهی احمدالله طالبان از طرح اجباریشدن آموزش پسران حمایت کرده است.
در این تفاهمنامه مردم به فرستادن دخترانشان به مکتب مکلف نشدهاند، زیرا به اعتقاد احمدالله در ولسوالی آنان بهدلیل بافت اجتماعی بهشدت سنتی و قبیلهای هنوز در برابر تحصیل دختران حساسیت وجود دارد: «ولسوالی ما از مرکز خیلی دور واقع شده است و در اینجا اذهان عامه برای پذیرش فرستادن دختران به مکتب هنوز آماده نشده است.»
به گفتهی احمدالله در سراسر ولسوالی دومنده شمل، فقط سه صنف دخترانه در 500 متری ولسوالی وجود دارد که حدود 150 دانشآموز دختر را در خود جای داده است.
نوریه نزهت، سخنگوی وزارت معارف میگوید که در مورد کودکان محروم از مکتب، یک سروی آغاز شده است، اما بهدلیل اینکه این سروی هنوز جریان دارد، نتیجهی آن تا کنون مشخص نیست. به گفتهی او در 34 ولایت افغانستان بهشمول کابل کودکانی هستند که مکتب نمیروند.
به گفتهی بانو نزهت بزرگترین دلیل بازماندن کودکان از مکتب، جنگ و ناامنی است که در نتیجه فقر اقتصادی و فرهنگی را به بار آورده است.
براساس آمار وزارت معارف فعلا در کشور حدود 9.4 میلیون کودک شامل مکتب هستند که از آن میان 3.5 میلیون (38 درصد) را دختران تشکیل میدهند.
در همین حال بر اساس سروی «نهاد تحقیقاتی حقوق زنان و اطفال» در حال حاضر ۶۰ درصد کودکان محروم از مکتب را دختران تشکیل میدهند.