واجد روحانی – هرات
امضای موافقت‌نامه امریکا با طالبان برای زنان افغانستان با نگرانی همراه بوده است. زنان نگران برگشت به «دوران سیاه» طالبان‌اند و بیم آن را دارند که طالبان با سهیم‌شدن در قدرت همان شرایطی را برای زنان وضع کنند که در زمان حاکمیت‌شان بر سر زنان آوردند.
گروه طالبان در طول پنج سال حکومت خود در کشور زنان را از بسیاری از حقوق‌شان محروم کردند. زنان در دوران طالبان از کار و تحصیل محروم شدند و این گروه قوانین اسلام را به روش سخت‌گیرانه‌ی خودشان بر زنان تحمیل کردند. این وضعیت به دوران سیاه برای زنان معروف شد.
پس از امضای موافقت‌نامه امریکا و طالبان و احتمال سهیم‌شدن طالبان در قدرت، زنان فعال در بخش‌های مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی این پرسش را مطرح کرده‌اند که دوباره دوران سیاه طالبان تکرار و زنان به آن سرنوشت دچار خواهند شد؟ از جمله هفته‌ی گذشته شماری از زنان فعال در هرات با راه‌اندازی گردهمایی نگرانی‌های خود را مطرح کردند.
قرار است تا چند روز دیگر مذاکرات بین‌الافغانی آغاز شود. زنان می‌گویند که نباید نقش زنان در این گفت‌وگوها نادیده گرفته شود. انتقادی که همیشه از حضور زنان در روند صلح در افغانستان وجود دارد، بحث سمبولیک‌بودن این حضور است.
اطلاعات روز به مناسبت هشتم مارچ یا روز هم‌بستگی زنان جهان این پرسش را با شماری از زنان فعال در هرات و غور در میان گذاشته که مسیر گفت‌وگوهای صلح به کدام سو می‌رود و زنان از وضعیت پیش‌آمده نگران است یا امیدوار؟
«مایوس شده‌ایم»
فریده ناصری، فعال حقوق بشر در ولایت غور است. در این ولایت پس از سقوط رژیم طالبان نیز زنان در دادگاه‌های صحرایی طالبان به «فجیع‌ترین و هولناک‌‌ترین» شکل شکنجه شده‌اند. طی دو دهه‌ی گذشته زنان همچنان خاطرات تلخ رژیم طالبان را به چشم دیده‌اند. خانم ناصری میگوید زنان در ولایت غور آشکارا از بازگشت طالبان ترس دارند: «ما فکر می‌کردیم که با امضای توافق‌نامه صلح میان امریکا و طالبان، برادر‌کشی در افغانستان ختم می‌شود، اما در این چند روز، حملات طالبان بر نیروهای امنیتی در چندین ولایت رخ داده است. به امریکا هم ثابت شد که طالبان به تعهدات خود برای کاهش خشونت‌ها عمل نمی‌کنند و این مایه‌ی نگرانی است و شاید این توافق‌نامه به نتیجه نرسد.»
به گفته‌ی او، اگر امریکا و طالبان به تعهدات‌شان در توافق‌نامه صلح پابند نباشد، این توافق «بی‌معنا» و نتیجه‌‌ی مثبتی برای ختم جنگ نخواهد داشت.
کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان قبلا در تحقیق خود که زیر عنوان «زنان، صلح و امنیت» منتشر شد، گفته که زنان افغانستان مخالف بازگشت طالبان با افکار متحجرانه و بنیادگرایانه‌اند.
عزیزه خیراندیش که پس از شکست حکومت طالبان عمدتا در راستای حقوق زنان فعالیت کرده، میگوید از وضعیت پیش‌آمده سرخورده است: «توافق‌نامه صلح امریکا با طالبان، نه‌تنها زنان، بلکه کل مردم افغانستان را مأیوس کرده. در این توافق‌نامه هیچ چیز به نفع افغانستان نیست.»
به باور فعالان حقوق زن و فعالان مدنی، در تفکر طالبان تفاوتی بنیادی نیامده است. به همین دلیل ترس بازگشت طالبان با شلاق‌های‌شان دور از تصور نیست.
فرشته یعقوبی، فعال حقوق زن در هرات میگوید که در توافق‌نامه امریکا و طالبان حتا نامی از حقوق زنان برده نشده است. این موضوع او را نگران کرده است: «زنان در هیچ جای این توافق‌نامه ذکر نشده‌اند. در همه‌جا امارت اسلامی ذکر شده و از جمهوریت نامی برده نشده. این بسیار نگران‌کننده است و می‌تواند عواقب بدی داشته باشد.»
«هنوز روزنه‌ی امیدی است»
بر بنیاد توافق‌نامه صلح امریکا و طالبان، مذاکرات بین‌الافغانی در 20 حوت آغاز می‌شود، اما برای فایق‌آمدن بر نگرانی‌ها مبنی بر امضای توافق‌نامه‌ی امریکا و طالبان و حفظ دست‌آوردهای 18 ساله زنان در ابعاد اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و مدنی زنان به قدرت چانه‌زنی هیأت مذاکره‌کننده دولت افغانستان با طالبان چشم دوخته‌اند.
ستوری کریمی سال‌هاست که به‌عنوان خبرنگار فعالیت دارد. او روزهایی را به یاد می‌آورد که زنان نه‌تنها حق تحصیل و کار در ادارات دولتی را نداشتند که حتا نمی‌توانستند بدون «همراه شرعی» از خانه بیرون شوند.
او می گوید، هنوز روزنه‌ی امیدی است. به گفته‌ی خانم کریمی، باید از حقوق زنان در گفت‌وگو با طالبان دفاع شود: «به‌نظر من خانمی می‌تواند از زنان در گفت‌وگوهای بین‌الافغانی درست نمایندگی کند که مشکلات زنان را با استخوان‌اش لمس کرده باشد. هر زنی که انتخاب می‌شود، باید به نگرانی‌های زنان و خواسته‌های آنان توجه کند.»
عزیزه خیراندیش، افزایش حضور زنان در هیأت مذاکره‌کننده با طالبان را یک نیاز می‌داند تا حقوق زنان حفظ شود: «زنان به‌صورت معنا‌دار و واقعی در میز مذاکره با طالبان حضور داشته باشند. زنان باید بتوانند که حقوق و دست‌آوردهای 18 ساله را با طالبان چانه‌زنی کنند و از حفظ این دست‌آوردها اطمینان پیدا کنند.»
هنوز هیأت مذاکره‌کننده صلح تشکیل نشده است. فریده ناصری، فعال حقوق بشر میگوید به هیچ صورت حضور کم زنان در مذاکرات بین‌الافغانی برای آن‌ها قابل قبول نیست و افغانستان نباید دوباره به یک جامعه مردسالار تبدیل شود: «اگر جامعه، مردسالار شود، دوره سیاه طالبان تکرار خواهد شد و زنان از کار، تحصیل و تمام حقوق خود محروم خواهند شد.»
مژگان انتظار، فعال حقوق زن در هرات معتقد است که وضعیت و جایگاه زنان افغان در مذاکرات صلح از دغدغه‌های اصلی زنان امروزی افغانستان است: «از دیدگاه کلی می‌توان گفت که وضعیت فعلی حالت بینابینی را با خود دارد. از یک بعد می‌توان با امیدواری شاهد حضور زنان در مذاکرات بین‌الافغانی بود تا خواسته‌ها و توقعات خود را از نظام آینده به‌صورت مستقیم بیان کنند و از بعد دیگر می‌توان نگران نادیده‌گرفتن زنان و معامله‌شدن حقوق زنان در این نظام بود.»
از نظر این فعال حقوق زن با شناخت که از نظام طالبانی و تجربه‌ی اسارت زنان افغانستان در دوران امارت اسلامی وجود دارد، موضوعاتی که در مذاکرات بین‌الافغانی باید به آن پرداخته و لابی‌گری شود حفظ حقوق و قوانین مربوط به زنان افغان، امتیاز کار و تحصیل زنان است: «از آن‌جایی که می‌توان نگرش زن‌ستیزانه را در گروه طالبانی دید، زنان افغان در پای مذاکرات باید با روحیه‌ی پیش‌روانه و ترقی‌خواهانه حضور یابند و برای داشته‌های فعلی چانه‌زنی کنند.»