بنیاد تامسون رویترز ـ استفانی گلینسکی
مترجم: جلیل پژواک
زرنج، نیمروز – دود هروئین چنان هوش از سر فرزانه ربوده بود که اصلا متوجه نشد جسدی که کنارش افتاده، بو گرفته است.
فرزانه 26 ساله که به‌عنوان مهاجر در ایران کلان شده، 14 سال پیش به زادگاه خود زرنج بازگشت و از آن زمان تا کنون مواد مصرف می‌کند. زرنج مرکز ولایت نیمروز در جنوب‌غرب افغانستان و هم‌مرز با ایران است و شاهد مرگ فرزانه‌های بسیاری بوده است.
جسد، پیچیده‌شده در پتوی نازکی، روزها کنار خیابان ماند تا این‌که سرانجام شاروالی آمد و آن‌را با خود برد. این ماجرا فرزانه را، به‌عنوان شاهد عینی، تکان داد.
او با لحنی آرام، درحالی‌که انگشتانش در هم تنیده شده‌اند، ژاکتی روی لباس سرخ خود پوشیده و موهایش را با روسری نازکی پوشانده، می‌گوید: «برای نجات از سرنوشت مشابه باید بس می‌کردم. من از 12 سالگی، زمانی که پدر و مادرم مرا به یک خویشاوند دورمان دادند، شروع به مصرف مواد مخدر کرده بودم. من در ایران و به‌عنوان مهاجر بزرگ شدم. وقتی برای زندگی با شوهر جدیدم به افغانستان بازگشتم، او مرا مرتب مورد آزار و اذیت و تجاوز قرار می‌داد. او معتاد بود و من هم معتاد شدم.»
با افزایش رو آوردن زنان به مواد مخدر در افغانستان، فعالان و کارشناسان صحی نگران این هستند که بازگشت سیل‌آسای کنونی مهاجران افغان که در پی شیوع ویروس کرونا از آن کشور فراری شده‌اند، می‌تواند باعث افزایش رقم زنان معتاد شود.
بسیاری از مهاجران افغان در ایران برای کنارآمدن با شرایط دشوار زندگی مهاجرتی در آن‌جا به استفاده از مواد مخدر رو میآورند. برخی دیگر نیز پس از بازگشت به افغانستان برای کنارآمدن با دشواری‌های زندگی در کشوری که قبلا هرگز در آن زندگی نکرده‌اند، به آغوش هروئین و تریاک پناه می‌برند.
براساس تخمین «کمیساریای عالی سازمان ملل متحد برای پناهندگان»، حدود 3.5 میلیون افغان در ایران زندگی میکنند، بسیاری از آنها در همان‌جا متولد و بزرگ شده‌اند و حدود 900 هزار تن مهاجران هستند. رقم دقیق مهاجران افغان در ایران معلوم نیست، زیرا بسیاری به‌صورت قاچاقی به آن کشور می‌روند و به‌عنوان کارگر روزمزد، بدون سند و در خفا کار و زندگی میکنند.
بازگشت به خانه
اما پس از شیوع ویروس کرونا در ایران و افزایش آمار قربانیان این ویروس، بازگشت داوطلبانه‌ی مهاجران افغان به‌صورت چشم‌گیری افزایش یافته است و در برخی روزها تا 14 هزار مهاجر به افغانستان باز می‌گردند، کشوری که همچنان تولیدکننده 90 درصد تریاک جهان است.
«سازمان بین‌المللی مهاجرت» گزارش داده است که بین 1 جنوری تا 14 مارچ حدود 138 هزار و 13 نفر از ایران به افغانستان بازگشتهاند. با این‌که این رقم با سال گذشته شباهت دارد، اما رقم بازگشت‌کنندگان در اواسط ماه مارس افزایش یافت و بیشتر آنها مهاجرانی بودند که به‌صورت داوطلبانه به کشور بازگشتهاند.
فرماندهی پولیس زرنج می‌گوید که رفت‌وآمد مهاجران و شروع فصل برداشت تریاک در این ماه می‌تواند مشکل اعتیاد زنان را دامن زند.
داکتر سید خلیل کاظمی که یگانه مرکز توان‌بخشی زنان معتاد در زرنج را اداره می‌کند، می‌گوید: «این روند رو به رشد و شدیدا نگران‌کننده است.»
در این مرکز 20 بستر هر ساله صدها زن تحت درمان قرار می‌گیرند. ازدحام بیش از حد و کمبود ظرفیت این مرکز یک مشکل عمده است. بسیاری از معتادان افراد عودت‌کننده هستند که کشور خود را در جنگ و اقتصاد آن‌را درهم‌شکسته یافته‌اند.
آقای کاظمی می‌گوید: «بسیاری از خانم‌ها به‌دلیل اعتیاد اعضای خانواده، فشار روانی و آزار و اذیت جنسی یا حتا اخراج اجباری به مواد مخدر رو میآورند.»
تا کنون هیچ آماری در مورد رقم معتادان زن در دسترس نیست.
یافته‌های سروی ملی استعمال مواد مخدر در افغانستان» نشان می‌دهد که بین 2.9 تا 3.6 میلیون مصرف‌کننده مواد مخدر در این کشور فقیرِ فوق‌العاده محافظه‌کارِ مسلمانِ حدودا 36 میلیون نفری، وجود دارد.
کاظمی براساس برآوردهای فرماندهای پولیس زرنج می‌گوید که در مراکز شهری، حدود 10 درصد معتادان را زنان تشکیل می‌دهند.
سرنوشت جسد بوی‌ناک کنار خیابان، برای فرزانه بیدارکننده و تکانی در زندگی بود که شدیدا نیاز داشت.
او می‌گوید که مصمم است برای 90 روز در مرکز توان‌بخشی برای سم‌زدایی بماند تا پس از پاکی بتواند فرزندانش را که 10 ساله، 7 ساله و 4 ساله هستند، اکنون تحت سرپرستی شوهر فرزانه زندگی میکنند، ببیند. داستان زندگی فرزانه، در افغانستان و به‌خصوص نزد زنان این کشور نادر و غیرمعمول نیست.
فرزانه درباره استفاده زنان از مواد مخدر با لحن ملایمی صحبت می‌کند. زنان و مواد مخدر موضوعی است که به ندرت در افغانستان از آن نام برده می‌شود. او می‌گوید: «بسیاری از دوستان من مواد می‌کشند، حتا زنانی که تازه وارد افغانستان شده‌اند.»
ارزان، به اندازه یک نان
دسترسی آسان به مواد مخدر و قیمت ارزان آن باعث افزایش اعتیاد در افغانستان شده است. در این کشور می‌توان با 500 افغانی هروئین کافی برای یک هفته را به‌دست آورد و با 10 افغانی که قیمت یک قرص نان است، می‌توان تریاک کافی برای یک بار نشه‌شدن را تهیه کرد.
با افزایش تعداد زنان معتاد به مواد مخدر، کودکان نیز آسیب می‌بینند.
در مرکز توان‌بخشی زرنج، مریم 35 ساله در یک اتاق مشترک با فرزانه زندگی می‌کند. فرزندان او، حسین 9 ساله و عباس 2 ساله نیز در همان اتاق زندگی میکنند. مریم مانند سایر زنان لباس سرخ به تن دارد. این لباس یونیفورم بیمارانی است که دوره سم‌زدایی را سپری میکنند.
مریم 9 روز پیش با خانواده‌ی خود به این مرکز آمده و دوره سم‌زدایی را شروع کرده است. او که نمی‌خواهد از نام کامل خود استفاده کند، می‌گوید: «همه‌ی [خانواده] ما معتاد بودیم. روزهای اول سخت بود، مخصوصا برای عباس. او جیغ می‌زد و گریه میکرد.»
مریم 15 سال تریاک مصرف کرده است. او نخستین بار می‌بیند که فرزندانش ناخواسته دود تریاک را استنشاق میکنند، اما دیری نمی‌گذرد که خودش شروع به دادن دوزهای کوچک تریاک به آنها می‌کند تا بی‌قراری نکنند.
او با توضیح این‌که همسرش هنوز مواد می‌کشد و نمی‌خواهد به مرکز ترک اعتیاد برود، می‌گوید: «من نگران رفتن به خانه هستم.»
آرزو رحمانی، داکتر کلینیک مرکز توان‌بخشی زنان در زرنج می‌گوید: «زنان اغلب به این دلیل که شوهران‌شان معتاد هستند، شروع به استفاده از مواد مخدر میکنند. سال گذشته ما یک دختر هشت ساله را بستری کرده بودیم. او با یک معتاد ازدواج کرده بود و [قبل از آمدن به مرکز توان‌بخشی] در سرک و درون خیمه‌ای با شوهر و چهار مرد دیگر که همه به او تجاوز می‌کردند، زندگی میکرد.»
رحمانی می‌گوید تعداد انگشت‌شماری از زنانی که قادر به پرداخت هزینه دوز روزانه مواد خود نیستند، روسپی‌گری میکنند. او می‌افزاید: «برخی از آنها را که به این‌جا میآورند به هپاتیت مبتلا هستند. پارسال ما حتا دو مورد ابتلا به ایدز داشتیم.» او ادامه می‌دهد: «خوش‌بختانه ما دیده‌ایم که اکثر زنان پس از درمان در این مرکز پاک باقی می‌مانند.»
سید سلطان، والی نیمروز می‌گوید که کنترل جریان مواد مخدر در این ولایت یکی از دشوارترین کارها است. او می‌گوید: «مافیاهای بزرگ و قدرت‌مند در آن دست دارند.»
در مرکز توان‌بخشی زنان در زرنج، بسیاری از معتادان سابق دوستی‌ها و شبکه‌ها حمایتی برای خود ایجاد کرده‌اند. آنها در اتاق‌های مشترک زندگی میکنند، وسایل و قصه‌های خود را با یک‌دیگر شریک میکنند و حتا با هم می‌خوانند و می‌رقصند.
مریم می‌گوید: «وقتی از این‌جا بیرون رویم، تنها نخواهیم بود. و این دقیقا همان چیزی است که ما و فرزندان‌مان را از لغزش دوباره به سمت مواد مخدر باز خواهد داشت.»
+++
«کمپین همدلی: کرایه خانه قانونا نصف شود» در روزهای دشواری که همه درگیر ویروس کرونا یا COVID-19 هستیم، برای گسترش همدلی، همکاری و همدردی میان مردم و به‌ویژه میان مالک و مستأجر راه‌اندازی شده است. در این کمپین از مالکان خانه‌های مسکونی می‌خواهیم که با همدلی و همیاری، از ماه حمل تا پایان وضعیت کنونی، کرایه ماهوار را کم کنند. حامیان این کمپین درحالی‌که می‌دانند شماری از مالکان پیش از این اقدامات انسانی و درخور ستایش انجام داده‌اند، تأکید میکنند که کرایه‌های ماهوار خانه‌ها حداقل نصف شود. برای امضای این دادخواست به این آدرس رفته پس از امضا آن‌را با دوستان خود شریک سازید: