اشاره: این گزارش سرویس تحقیقی کنگرهی امریکا شرح مختصری از فعالیت و سیاست امریکا در افغانستان است که در اول ماه می در وبسایت این نهاد منتشر شده است. اطلاعات روز آن را به‌صورت خلاصه‌تر گزارش کرده است.
سرویس تحقیقی کنگرهی ایالات متحده‌ی امریکا (CRS) در گزارشی به مجلس سنای این کشور، وضعیت افغانستان را شرح داده است. در این گزارش به موضوع‌های چون توافق ایالات متحده امریکا با طالبان، پیشینه‌ی این گفت‌وگوها، مرحله‌ی نخست کاهش خشونت، گفت‌وگوهای بین‌الافغانی و موانع آن، تبادله‌ی زندانی‌ها، بحران سیاسی و تعلیق کمک‌های امریکا، ویروس کرونا در افغانستان، شرایط نظامی و امنیتی، پیشرفت قوای مسلح افغانستان و استقرار آنان، بازیگران منطقه‌ای در مسأله افغانستان (پاکستان و همسایه‌های دیگر)، اقتصاد افغانستان و کمک‌های امریکا به افغانستان، پرداخته و چشم‌اندازی برای کنگره از آینده افغانستان ارایه شده است.
توافق امریکا با طالبان
ایالات متحده‌ی امریکا سرانجام در 29 فبروری توافق‌نامه‌ی صلح با طالبان امضا کرد. این توافق زمینه‌ی خروج نیروهای خارجی از افغانستان را فراهم می‌کند و در آن‌سو طالبان تضمین می‌کند که از خاک افغانستان علیه امریکا و متحدانش استفاده نمی‌شود. اگر گفت‌وگوهای بین‌الافغانی موفقانه انجام شود، این توافق به طولانی‌ترین جنگ تاریخ امریکا نقطه‌ی پایان می‌گذارد.
بر بنیاد گزارش سرویس تحقیقی کنگرهی امریکا، هنوز مقام‌های امریکایی نسبت به این توافق رویکرد محتاطانه دارند و آن را گام نخست عنوان کرده و اظهار می‌کنند که ممکن مبتنی بر تفسیر طرف‌های مختلف از این توافق و تعهدات ذکرشده در آن، تغییراتی در پویایی‌ها (دینامیک‌ها)ی سیاسی یا نظامی به میان بیاید.
با این حال در گزارش، اشاره شده که سرنوشت گفت‌وگوهای بین‌الافغانی که اکثر ناظران آن را برای تأمین صلح پایدار در افغانستان مهم می‌خوانند، هنوز مبهم است. علاوه‌برآن بحران کرونا که هنوز پنهان است و همچنان ظرفیت یا تمایل امریکا و دیگر شرکای بین‌المللی مبنی بر حفظ نقش‌شان در بخش‌های نظامی و اقتصادی افغانستان می‌تواند اوضاع امنیتی و سیاسی را متأثر کند.
شکنندگی دولت
بر بنیاد این گزارش، موضوع دیگری که اوضاع را مغلق کرده، بحران سیاسی ناشی از اعلام پیروزی دو تیم در انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان است؛ بحرانی که باعث قطع کمک یک میلیارد دالری امریکا به افغانستان شد. این مسأله هنوز حل نشده و گفت‌وگوها روی تشکیل یک حکومت همه‌شمول جریان دارد.
با این حال، سرویس تحقیقی کنگره در گزارش خود نوشته که صرف نظر از این‌که امریکا حمایت مالی‌اش از نیروهای امنیتی و دفاعی افغان را متوقف کند و قابلیت نظامی طالبان هم در نطر گرفته نشود، تمایل بازیگران سیاسی به به چالش‌کشیدن مستقیم مشروعیت حکومت مرکزی، ممکن تهدید جدی برای ثبات افغانستان در سال 2020 باشد: «افزایش بی‌ثباتی سیاسی ناشی از پرسش‌هایی که در مورد صلاحیت حکومت مرکزی مطرح می‌شود، دوام تقابل میان چهره‌های سرشناس سیاسی و همچنان شدت‌گرفتن تنش‌های قومی ممکن در کنار طالبان، تهدید جدی دیگری برای آینده افغانستان باشد.»
در گزارش آمده است که فروپاشی ارتش افغانستان و دولتی که آن را رهبری می‌کند، با توجه به ماهیت ترتیبات امنیتی که روی آن مذاکره شده بود، می‌تواند پیامده‌های مهمی برای ایالات متحده امریکا داشته باشد.
در گزارش نیز آمده که صرف نظر از این‌که طالبان چقدر قدرت بگیرد یا در کل زمام امور را در دست بگیرد، تجزیه نظم اجتماعی و تقسیم کشور به مناطق ملوک‌‌الطوایفی، محتمل است: «افغانستان شرایط مشابهی را 30 سال قبل نیز تجربه کرده بود. با آن‌که ارتش شوری در سال 1989 از افغانستان خارج شد، اما کمک‌هایش ادامه یافت و تا سه سال دیگر حکومت کمونیست را در کابل سر پا نگهداشت. با انحلال اتحاد جماهیر شوری در سال 1991 این کمک‌ها خاتمه یافت و در نتیجه‌ی آن، ائتلاف مجاهدین در اپریل 1992 دولت را سرنگون کرد، به دنبال آن جنگ‌های داخلی آغاز و در نهایت گروه طالبان از دل آن بیرون آمد.»
بر بنیا این گزارش، مقام‌های امریکایی به طور کلی می‌گویند که طالبان با توجه به تعادل نظامی فعلی، نمی‌توانند تهدید وجودی برای دولت افغانستان باشد. اما ایالات متحده اگر سطح نیروهایش را در افغانستان کاهش دهد، این وضعیت تغییر خواهد کرد. چنانچه رییس‌جمهور غنی گفته که نیروهای دفاعی و امنیتی افغان نمی‌توانند حتا شش ماه بدون کمک‌های اقتصادی امریکا دوام بیاورد.
در این گزارش آمده که در هر صورت، سیاست‌مداران ایالات متحده ممکن مایل باشند که سرمایه‌گذاری مالی و سیاسی را در افغانستان کاهش دهد و حالا که بیماری همه‌گیر کرونا هم دامن‌گیر عالم شده، این امر بیش‌تر محتمل است.
تجدید خشونت‌ها
در این گزارش آمده است که تشدید حملات طالبان بر نیروهای دولتی افغان مانع بالقوه دیگری بر سر راه گفت‌وگوهای بین‌الافغانی است: «فعلا سطح خشونت‌ها به میزانی رسیده که قبل از توافق صلح با امریکا بود.»
براساس این گزارش، مقام‌های امریکایی تفسیرهای متفاوتی از تشدید حملات طالبان دارد. مایک اسپر وزیر دفاع در دوم ماه مارچ گفت: «توقع ما این است که کاهش خشونت‌ها ادامه یابد و با آغاز گفت‌وگوهای بین‌الافغانی این خشونت کاملا متوقف شود.» در این گزارش آمده است که مشخص نیست مبنای این توقع چیست. در توافق‌نامه‌ی ایالات متحده و طالبان هیچ مفادی وجود ندارد که بر مبنای آن طالبان از حمله به نیروهای افغان خودداری کند. جنرال فرانک مکنزی، در دهم مارچ گفت: «انتظار می‌رفت که با امضای توافق امریکا با طالبان از میزان خشونت طالبان کاسته شود، اما ما معتقدیم که حملات جاری طالبان خلاف روحیه‌ی این توافق است.» از دهم مارچ به این سو، مقام‌های امریکایی می‌پذیرند که حملات طالبان به‌گونه‌ی غیر قابل قبول افزایش یافته است. مقام‌های افغان می‌گویند که در ماه اپریل به‌طور اوسط روزانه 25 تا 40 نیروی امنیتی افغان کشته شدند.
همه‌گیری ویروس کرونا
در این گزارش به کنگره نوشته شده است: «نگرانی که بر سایر نگرانی‌ها سایه انداخته، شیوع ویروس کرونا در افغانستان است.»
در گزارش آمده که ویروس کرونا شماری از دینامیک‌های مرتبط به توافق میان امریکا و طالبان و گفت‌وگوهای بین‌الافغانی را متأثر کرده است. در پی همه‌گیری این ویروس همچنان پرسشی مطرح شد که آیا ایالات متحده فکر خروج نیروهایش را هم در سر می‌پروراند؟ شبکه‌ی تلویزیونی ان‌بی‌سی در اپریل گزارش کرد که ترمپ از تسریع روند خروج نیروهای امریکایی از افغانستان به‌دلیل این بیماری همه‌گیر حمایت کرده است.
در همین حال براساس این گزارش، گسترش بیش‌تر ویروس کرونا در افغانستان می‌تواند باعث اختلالات بیش‌تر در روند صلح نوپای افغانستان شود یا می‌تواند فرصت‌هایی برای سازش و همکاری در داخل افغانستان به میان بیاورد. به‌عنوان مثال قبلا گزارش‌هایی وجود داشت که طالبان کارمندان صحی را هدف قرار می‌دهند، اما با شیوع ویروس کرونا، یک سخن‌گوی طالبان اعلام کرد که این گروه به تمام سازمان‌های صحی بین‌المللی و سازمان بهداشت جهانی از آمادگی‌هایش برای همکاری در امر مبارزه با این ویروس اطمینان می‌دهد: «افغانستان به‌دلیل داشتن زیربنای ضعیف بهداشتی و هم‌سرحدبودن با ایران که کانون شیوع ویروس در منطقه است، با خطر شیوع گسترده‌ی این ویروس روبه‌رو است.»
وضعیت نظامی و امنیتی
شمار سربازان امریکایی در افغانستان تا ماه می به حدود 12 هزار تن می‌رسد که هشت هزار آن در قالب نیروی 16 هزار نفری حمایت قاطع فعالیت می‌کنند. حمایت قاطع از سال 2015 به این طرف و پس از آن‌که تأمین امنیت سرتاسری افغانستان به نیروهای افغان سپرده شد، به مشوره، آموزش و کمک به نیروهای افغان پرداخته است.
بر بنیاد این گزارش، تصمیم ترمپ مبنی بر خروج نیروهای امریکایی از افغانستان، از ناامیدی ناشی می‌شود که مقامات نظامی امریکا از سال 2017 به این‌سو آن را به‌عنوان بن‌بست استراتژیک ارزیابی کرده‌اند.
در این گزارش به نقل از سیگار آمده که در 30 جنوری سال 2019 دولت افغانستان به 53.8 درصد از ولسوالی‌های افغانستان کنترل داشت. این در حالی است که سیگار گزارش داده بود که در سال 2015 طالبان فقط به 12 درصد از ولسوالی های افغانستان کنترل داشت و روی 34 درصد از ولسوالی‌ها بین دو طرف درگیری بود.
براساس این گزارش، در عین حال، تحت رهبری اداره ترمپ حملات هوایی نیروهای امریکایی در افغانستان بیش‌تر شد، در حدی که به گفته‌ی کاخ سفید، در سال 2019، ایالات متحده بیش از هر زمان دیگری از 2010 به این سو، حمله‌ی هوایی انجام داده است. حملاتی که براساس گزارش سازمان ملل سبب افزایش تلفات ملکی در افغانستان شده است.
اقتصاد افغانستان و کمک‌های ایالات متحده‌ی امریکا
در گزارش سرویس تحقیق کنگره، توسعه‌ی اقتصادی برای ثبات درازمدت افغانستان نقش محوری دارد. بر بنیاد این گزارش دهه‌ها جنگ توسعه‌ی اکثر صنایع داخلی افغانستان از جمله معدن را متوقف کرده است. همچنان اقتصاد افغانستان با کاهش کمک‌های بین‌المللی آسیب دیده است. تولید ناخالص داخلی افغانستان، از سال 2003 به این‌سو به‌طور اوسط هفت درصد در سال رشد داشته، اما نرخ رشد در سال‌های اخیر دو تا سه درصد بوده و ممکن با شیوع ویروس کرونا کمتر هم شود.
در این گزارش آمده است که شرایط اجتماعی، از قاچاق انسان تا آزادی‌های مذهبی و حقوق زن در افغانستان از سال 2001 به این سو پیشرفت چشم‌گیری داشته، اما چشم‌انداز آینده در این خصوص نامطمئن است.
کانگرس ایالات متحده امریکا از سال مالی 2002 به این سو حدود 137 میلیارد دالر را به افغانستان اختصاص داده که 63 درصد آن برای امور امنیتی و 26 درصد آن برای برنامه‌های انکشافی (عملیات‌های ملکی و کمک‌های بشردوستانه) صرف شده است. بر بنیاد این گزارش، کنگرس در سال مالی 2021 چهار میلیارد دالر را برای نیروهای دفاعی و امنیتی افغان، 250 میلیون دالر برای کمک‌های اقتصادی، و برخی مبلغ‌های کوچک‌تر دیگری هم برای حمایت از دولت افغانستان و سایر امور مثل مبارزه با مواد مخدر اختصاص داده است.
بر بنیاد این گزارش بودجه‌ای که امریکا در سال 2021 به افغانستان اختصاص داده نسبت به سال‌های 2020 و 2019 کمتر است.
براساس این گزارش، این مبلغ شامل بودجه سربازان امریکایی و مأموریت آنان در افغانستان نمی‌شود: «بودجه این بخش جداگانه محاسبه شده است که به‌طور مجموعی 176 میلیارد دالر از سال مالی 2002 تا سال پایان سال مالی 2019 صرف شده است. براساس این گزارش، در سال مالی 2021 پنتاگون خواهان بودجه 14 میلیارد دالری در جنگ افغانستان شده است که نسبت به سال‌های 2020 و 2019 کمتر است.»
پیشرفت نیروهای امنیتی و دفاعی افغانستان
در این گزارش آمده است که مؤثریت نیروهای امنیتی و دفاعی افغان کلید امنیت در افغانستان است. براساس اطلاعات سیگار، کنگره ایالات متحده امریکا از سال مالی 2002 تا سال مالی 2019، 86.4 میلیارد دالر را به نیروهای امنیتی و دفاعی افغان اختصاص داده است.
از سال 2014 به این‌سو ایالات متحده به‌طور اوسط سالانه 75 درصد بودجه نیروهای امنیتی و دفاعی افغان را که حدود پنج تا شش میلیارد دالر می‌شود، می‌پردازد. از این میان یک میلیارد آن را دیگر شرکای بین‌المللی و 500 میلیون آن را دولت افغانستان تأمین می‌کنند.
غیبت نیروهای دفاعی و امنیتی و این‌که هر سال 35 درصد این نیروها شامل فهرست مجدد نمی‌شوند، استخدام سریع نیروهای جدید که سبب کاهش کیفیت این نیروها می‌شود، بی‌سوادی گسترده در میان این نیروها، ادعاهای مؤثق از آزار و اذیت جنسی کودکان در میان این نیروها و نقض سایر موازین حقوق بشری که سیگار و وزارت دفاع امریکا آن را مطرح کرده‌اند، به‌عنوان نگرانی مطرح شده است.
طبق این گزارش، شمار مجموعی نیروهای امنیتی و دفاعی افغان تا ماه جنوری سال 2020 به 281 هزار نفر می‌رسید. ارتش امریکا افزایش نیروهای امنیتی افغان را به تغییرات در روند تأیید و شامل‌شدن این نیروها نسبت می‌دهد. میزان تلفات نیروهای امنیتی و دفاعی افغان و میزان جذب این نیروها توسط یک هیأت مشترک ارتش امریکا و حکومت افغانستان بررسی و گزارش می‌شود.
مخالفان ایالات متحده امریکا: طالبان و شاخه خراسان دولت اسلامی (داعش)
در این گزارش گفته شده است، ملا هبت‌الله که بیش‌تر شخصیت روحانی دارد تا جنگی، رهبر طالبان است که در سال 2016 پس از کشته‌شدن ملا منصور، رهبر پیشین این گروه در حمله هوایی در پاکستان، رهبری طالبان را به عهده گرفت. طالبان تحت رهبری او به دست‌آوردهایی دست یافته و همچنان این گروه تحت رهبری او انسجام بیش‌تری یافته است: «تخمین می‌شود که در حال حاضر حدود 60 هزار جنگ‌جوی فعال طالبان در افغانستان در صفوف این گروه می‌جنگند.»
در خصوص توانایی‌های طالبان گفته شده است که این گروه، توانایی انجام حملات در شهرها با مشخصات بالا را دارد و قابلیت‌های تاکتیکی قابل توجهی را نیز از خود نشان داده‌اند: «با این حال، سیگار در اپریل 2020 گزارش داد که نیروهای امریکایی از نشر اطلاعات در مورد حملات دشمن خودداری می‌کند. حملات سبز بر آبی (حمله‌ی سربازان افغان بر همکاران افغان‌شان و بر امریکایی‌ها) تک و توک، اما مداوم بوده است.»
در این گزارش آمده است که نیروهای امریکایی علاوه بر طالبان، افراد مرتبط به گروه داعش را نیز هدف قرار داده‌اند.
براساس این گزارش، شماری از مقام‌های امریکایی اظهار داشته‌اند که شاخه خراسان داعش خیال حمله به غرب را دارد، اگرچه روی ماهیت این تهدید در داخل دولت امریکا اختلاف وجود دارد. گروه داعش همچنان مسئولیت حملاتی در سطح بالا که اکثر شیعیان در آن هدف قرار گرفته، پذیرفته‌اند. برخی‌ها این دیدگاه را مطرح می‌کنند که یک عده از جنگ‌جویان طالبان که مخالف توافق سیاسی با دولت افغانستان و حضور امریکایی‌ها برای مبارزه با تروریسم در افغانستان هستند، به گروه داعش پیوسته‌اند.
در این گزارش همچنان آمده است که سازمان ملل در جنوری 2020 گزارش داد که رهبران القاعده از توافق طالبان با امریکا نگران بودند. براساس این گزارش از آن رو که القاعده به جنگ‌جویان طالب آموزش می‌دهد و منابع این گروه را تامین می‌کند، روابط این دو گروه، همچنان نزدیک خواهد بود.»
بازیگران منطقوی: پاکستان و سایر همسایه‌ها
براساس این گزارش سرویس تحقیقی کنگرهی امریکا، بازیگران منطقه‌ای و دخالت قدرت‌های بیرونی نقش مرکزی در تحولات افغانستان دارد. در گزارش آمده است که در این میان پاکستان دهه‌هاست که نقش فعال و اغلب منفی در امور افغانستان بازی کرده است: «ارتش پاکستان روابطش را با گروه‌های شورشی افغان و به گونه مشخص با گروه حقانی حفظ کرده است.»
بر بنیاد این گزارش رهبران دولت افغانستان و فرماندهان ارتش امریکا همواره بخش اعظمی از قدرت و طول عمر شورشیان را یا به‌گونه‌ی مستقیم و یا غیرمستقیم به پاکستان نسبت داده‌اند. چنانچه رییس‌جمهور ترمپ نیز گفته بود: «پاکستان با تروریستانی که ما می‌جنگیم پناه می‌دهد.» امری که مقام‌های پاکستانی همواره آن را رد کرده است.
در این گزارش همچنان آمده است که یک افغانستان ضعیف و بی‌ثبات به نفع پاکستان است. براساس این گزارش، پاکستان به دلایلی چون خنثا‌سازی ادعای ارضی افغانستان، جلوگیری از نفوذ هند در افغانستان و از آن طریق به آسیای میانه، در امور افغانستان مداخله و از گروه‌های شورشی و مشخصا گروه طالبان حمایت می‌کند.
اداره ترمپ از سال 2018 به این‌سو از اسلام آباد خواسته که ایالات متحده را در امر گفت‌وگو با طالبان کمک کند. اقدام مهمی که از سوی پاکستان در این راستا انجام شد، آزادی ملا عبدالغنی برادر، معاون گروه طالبان بود. خلیل‌زاد در فبروری 2019 گفت که آزادی برادر خواست او بود و بعد از مقام‌های پاکستانی بابت تسهیل سفر نمایندگان طالبان به قطر تشکری کرد. ملا برادر رفت که با خلیل‌زاد یک توافق امضا کند. وزارت دفاع امریکا با نشر گزارشی در جنوری 2020 مدعی شد که پاکستان از صلح افغانستان حمایت می‌کند. در این گزارش نقش پاکستان سازنده اما محدود توصیف شده است.
افغانستان روابط نزدیکی با همسایه‌های دیگرش که شامل کشورهای آسیای میانه می‌شود، دارد. نقش آنان در افغانستان هرچند محدود بوده است، اما ظرفیت بالقوه‌ای دارد که افزایش یابد.
در این گزارش همچنان آمده است که در دو سال گذشته چندین فرمانده امریکا از نقش ایران و روسیه مبنی بر حمایت این کشورها از طالبان از جمله کمک تسلیحاتی به این گروه هشدار داده‌اند. بر بنیاد این گزارش، این دو کشور حضور گروه داعش در افغانستان را توجیهی برای فعالیت‌های‌شان ذکر می‌کنند.
سرویس تحقیقی کنگرهی ایالات متحده‌ی امریکا (CRS) بیش از یک قرن می شود که در کنگره ایالات متحده‌ی امریکا فعال است و منحصرا برای کنگره کار و تحقیق، تجزیه و تحلیل به‌موقع، عینی و معتبر را به کمیته‌ها و اعضای مجلس سنای امریکا ارایه می‌کند.
براساس این گزارش، چگونگی ورود افغانستان به استراتژی گسترده‌تر ایالات متحده، مسأله‌ی دیگری است که اعضای کنگره ممکن است در آن دخیل شوند، خصوصا با توجه به اولویت‌های مالی در شرایط کرونایی و همچنان تمرکز اداره روی رقابت‌های استراتژیک با قدرت‌های بزرگ دیگر. در این گزارش هشدار داده شده که در پی خستگی ایالات متحده امریکا از جنگ فرسایشی و در نتیجه خروج از افغانستان، قدرت‌های دیگر مثل چین و روسیه ممکن این خلاء در افغانستان را پر کنند.
نقش کنگرهی ایالات متحده‌ی امریکا در صدور مجوز، تخصیص بودجه و نظارت از فعالیت‌های نظامی، کمک و اجرای سیاست‌های منطقه‌ای امریکا موضوعاتی اصلی است که کنگره در افغانستان دنبال می‌کند. کنگره همچنان می‌تواند رویکرد امریکا در مذاکره با طالبان را شکل دهد و یا می‌تواند به‌دنبال مذاکرات احتمالی به هدف تغییر نظام سیاسی افغانستان از طریق نظارت، قانون‌گذاری و اظهارات عمومی باشد. در روشنایی توافق ایالات متحده امریکا با طالبان، اعضای کنگره و دیگر سیاست‌گذاران امریکایی ممکن مجددا مفاهیم مربوط به موفقیت در افغانستان را ارزیابی و بررسی کنند.