گندهارا (رادیو اروپای آزاد) – ابوبکر صدیق
مترجم: جلیل پژواک
در میانه‌ی دنیاگیری کووید19، جنرال قمر جاوید باجوا، رییس قدرت‌مند ستاد ارتش پاکستان در تلاش برای آغاز مذاکرات بین حکومت افغانستان و طالبان به افغانستان سفر کرد. در جریان جلساتی که در 9 جون بین باجوا و رهبران افغانستان برگزار شد، دو طرف همانند نشست‌های قبلی رهبری دو کشور، بر همکاری و حمایت پاکستان از صلح در افغانستان تأکید کردند. در بیانیه ریاست‌جمهوری افغانستان آمده است: «هر دو طرف در مورد روند صلح و حمایت پاکستان از این روند، گفت‌وگو کردند. آن‌ها همچنین تأکید کردند که خاک دو کشور علیه یکدیگرشان استفاده نمی‌شود.» این بیانیه به حمایت باجوا از «استقلال و [نظام] جمهوری و دموکراتیک در افغانستان» نیز اشاره کرده است.
پیام ارتش پاکستان که در راولپندی، شهری در مجاورت اسلامآباد، مستقر است، نیز تأکید بر همکاری بین دو کشور بود. دفتر روابط عمومی ارتش در تویتی در 8 جون نوشت: «رییس‌جمهور [افغانستان] از نقشی که پاکستان در روند صلح افغانستان ایفا می‌کند، قدردانی کرد. هر دو طرف در مورد تحولات جاری روند صلح افغانستان، اقدامات لازم برای تسهیل روند به رهبری و تحت مالکیت افغان‌ها و تسهیل تجارت و روابط گفت‌وگو کردند.»
اما جدا از تعهد نسبتا مبهم دو کشور مبنی بر جلوگیری از استفاده از خاک‌شان علیه طرف مقابل، در بیانیه‌های راولپندی و ارگ ریاست‌جمهوری افغانستان از چارچوبی برای رسیدگی به بحث‌برانگیزترین مسائل که برای چندین دهه روابط دو کشور را تعریف کرده و شکل داده است، یاد نشده است، چه برسد که دو طرف به توافقی بر سر آن دست یافته باشند.
مسأله‌ی بحث‌برانگیز اول موضوع پناه‌گاه‌های امن طالبان افغان در خاک پاکستان است. طالبان از زمان ظهورشان در افغانستان در دهه 1990، عمدتا به‌عنوان متحد پاکستان و حتا عنصر نیابتی این کشور در افغانستان دانسته شده‌اند. مقامات افغان و غربی پس از سقوط طالبان در اواخر سال 2001، پناه‌گاه‌های امن و شبکه‌های حمایتی این گروه در پاکستان را به‌عنوان مانع شماره یک فراروی مبارزه با شورشیان در داخل افغانستان خوانده‌اند؛ شورشیانی که اکنون یک-سوم مناطق روستایی این کشور را تحت کنترل دارند.
برخی از رهبران پاکستان سعی کرده‌اند با قالب‌کردن گروه طالبان به‌عنوان دیوار دفاعی اسلامآباد در برابر نفوذ رقیب اصلی‌اش، یعنی دهلی‌نو در کابل، حمایت اسلامآباد از طالبان را توجیه کنند. اسلامآباد همچنین کابل را به حمایت از بقایای جناح‌های طالبان پاکستانی و ناسیونالیست‌های قومی پشتون و بلوچ متهم می‌کند.
به همین دلیل تمام تلاش‌های قبلی برای گردهم‌آوردن رهبران افغانستان و جنرالان پاکستانی به امید آشتی‌دادن کابل و اسلامآباد، اغلب نتیجه‌ای جز اتهام‌زنی متقابل نداشته است. با این‌حال، با توجه به سفر اخیر باجوا به کابل و اعلام حمایت از روند صلح افغانستان، آن‌هم چند روز مانده به آغاز مذاکرات بین حکومت افغانستان و طالبان، به نظر می‌رسد که واشنگتن این‌بار خواهان نتیجه‌ی متفاوتی است.
مذاکرات بین حکومت افغانستان و طالبان قرار است سه ماه دیرتر از آنچه که در توافق‌نامه 29 فبروری بین ایالات متحده و طالبان تعیین شده بود، آغاز شود. توافق‌نامه ایالات متحده و طالبان چارچوبی را برای خروج سربازان امریکایی از افغانستان و شروع مذاکرات صلح بین طالبان و رهبران و جناح‌های حامی دولت و نظام سیاسی افغانستان، ایجاد کرده است.
سفارت امریکا در اسلامآباد پس از دیدار زلمی خلیل‌زاد با باجوا، در بیانیه‌ای نوشت: «سفیر خلیل‌زاد از نقشی که نخست‌وزیر عمران خان و جنرال باجوا در حمایت از صلح در افغانستان ایفا می‌کنند، ابراز قدردانی کرد. هر دو طرف تأکید کردند که صلح در افغانستان فرصتی بی‌پیشینه را برای بهبود امنیت، روابط و توسعه در منطقه فراهم می‌کند.»
کارشناسان منطقه امیدوار هستند که این‌بار، اسلامآباد به حرف خود عمل کند.
«بارنت روبین»، مشاور سابق دولت امریکا می‌گوید: «پاکستان با حمایت از توافق از راه مذاکره در افغانستان، سرمایه‌گذاریِ را که روی طالبان کرده است هدر نمی‌دهد. [بلکه] آن‌را هرچند با سود کم‌تری نسبت به آنچه در اول امیدوار بود، نقد می‌کند.»
روبین می‌گوید که بعید است اسلامآباد بدون توافق صلح بین افغان‌ها علیه پناه‌گاه‌های امن طالبان اقدام کند: «اگر توافق سیاسی بین جمهوری اسلامی افغانستان و طالبان زمینه ملکی‌سازی و بازگشت جنگ‌جویان طالبان از جمله‌ی آن‌هایی را که در پاکستان مستقر هستند، به زندگی غیرنظامی فراهم کند، پاکستان به تطبیق توافق‌نامه کمک و در برابر هرکسی که با آن مخالفت کند، اقدام خواهد کرد.»
روبین می‌گوید که اسلامآباد هنوز بعید است که به‌عنوان بخشی از کارزار اعمال فشار، طالبان افغان را سرکوب کند. او خاطرنشان می‌کند: «این به‌وضوح به نفع پاکستان است و پاکستان برای دنبال‌کردن منافع ملی خود جدی است.»
اما بسیاری در افغانستان و برخی در پاکستان همچنان به چشم تردید به اسلامآباد نگاه می‌کنند.
افراسیاب ختک، عضو پیشین مجلس سنای پاکستان در مقاله‌ای که اخیرا منتشر کرده، نوشته است: «جنرال‌های پاکستانی پس از آوردن طالبان به میز مذاکره و تسهیل توافق‌نامه ایالات متحده و طالبان، کاملا راحت شده‌اند زیرا فشارهای ایالات متحده به طور چشم‌گیری کاهش یافته است. ارتش پاکستان برای تقریبا یک ربع قرن سرمایه‌گذاری بسیار کلانی روی طالبان کرده است که از آن دست نمی‌کشد.»
اسفندیار میر، کارشناس امنیت آسیای جنوبی در «مرکز امنیت و همکاری بین‌المللی دانشگاه استنفورد» نیز تردید دارد. او می‌گوید: «طالبان بازیگر سیاسی برگزیده پاکستان بوده و خواهد بود. من فکر می‌کنم که پاکستان همان‌طور که در سال‌های گذشته از طالبان حمایت کرده است، در جریان مذاکرات بین‌الافغانی نیز از این گروه حمایت خواهد کرد.»
میر می‌گوید که اسلامآباد ممکن است به محض پیوستن طالبان به حکومت افغانستان در نتیجه روند صلح، رویکرد خود را نسبت به این گروه تغییر دهد. از نظر وی پاکستان احتمالا رویکرد خود را از ارائه لانه‌های امن و کمک‌های مادی به طالبان، به میکانیسم‌های رسمی‌تر مانند حمایت از رهبری طالبان در سطح سیاسی تغییر دهد.
با این‌حال، او معتقد است که بسیاری مسائل هنوز به رویکرد واشنگتن نسبت به پاکستان و روند صلح افغانستان بستگی دارد. او می‌پرسد: «آیا واشنگتن از پاکستان خواستار برچیدن زیرساخت‌های طالبان در جریان مذاکرات بین‌الافغانی است؟ چون در اظهارات علنی خلیل‌زاد، این مسأله واضح نیست.»
اهداف پاکستان ممکن است با چگونگی عمل‌کرد این کشور در دست‌یابی به اهداف کوتاه‌مدت‌تر روند صلح افغانستان، محک زده شود. امکان دارد پاکستان در حالی‌که نمایندگان کابل برای آغاز مذاکرات با طالبان در ماه جاری آمادگی می‌گیرند، با کمک به برقراری یک آتش‌بس پایدار، نظر منتقدان و شکاکان را غلط ثابت کند.