نویسنده: لین اودانل
ایالات متحده در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترمپ در سال ۲۰۲۰، با طالبان به بهانه‌ی این‌که روابط خود را با القاعده قطع خواهد کرد، پیمان صلح بست. در آن زمان این تعهد عملی نشد. از آن زمان تاکنون نیز عملی نشده است و اکنون گروهی که برج‌های دوقلو را منفجر کردند، در سایه مهمان‌نوازی طالبان پناه گرفته و در عین حال نفوذ ایدئولوژیک و عملیاتی خود را بر جهادی‌ها از جنوب آسیا تا شمال افریقا گسترانیده است.
مقامات ایالات متحده، هم در دولت ترمپ و هم در دولت بایدن، به جای القاعده، دولت اسلامی را بزرگ‌ترین تهدید برای امریکا می‌دانستند. چنین استدلال می‌شد که القاعده نیرویی رو به زوال است، به‌ویژه پس از حذف اسامه بن لادن طی یورش نیروهای ویژه‌ی ایالات متحده در پاکستان در سال ۲۰۱۱.
اما واقعیت این است که القاعده هم‌چنان نیروی محرکه‌ی تروریسم بین‌المللی است، بیش از آنچه که دولت اسلامی متمرکز محلی تاکنون بوده و هم‌چنان الهام‌بخش گروه‌های تروریستی از سوریه گرفته تا سومالی و مالی و موزامبیک است.
بیل روجیو، یکی از اعضای ارشد بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها به کنگره گفت: «القاعده در نهایت دشمنی خطرناک‌تر است». او امسال در کمیته امنیت داخلی مجلس نمایندگان گفت: «القاعده هم‌چنان به شورش‌های مؤثر در چندین کشور ادامه می‌دهد در حالی که از این پایگاه‌ها برای طراحی حملات علیه میهن و متحدان‌مان استفاده می‌کند».
روجیو گفت که ایمن الظواهری، جانشین بن لادن زنده است و کنترل شبکه جهانی القاعده را در دست دارد. او میگوید: «نسل بعدی رهبران القاعده، فرماندهان نظامی و عوامل عملیاتی در حالی وارد میدان می‌شوند که عناصر کلیدی نیروهای قدیمی برای هدایت آن‌ها در میدان حضور دارند.»
در حال حاضر، القاعده به آرامی حرکت می‌کند. افتخار فردوس، روزنامه‌نگار پاکستانی و کارشناس تروریسم در جنوب آسیا میگوید: «اعضای القاعده آهسته حرکت می‌کنند، بسیار حساب شده. آن‌ها منتظر زمان مناسب هستند. آن‌ها در حال تحکیم قوای خود هستند.»
القاعده پدرخوانده‌ی تروریست‌هایی است که می‌خواهند دولت‌ها را از چین تا نیجریه و از کشمیر تا یمن سرنگون کنند.
با این حال، ارزیابی رسمی ایالات متحده از تهدید جهادگرانی که در افغانستان ریشه دارند، نقش القاعده را به عنوان الهام‌بخش و مربی گروه‌های اسلام‌گرا در سراسر جهان کم‌اهمیت می‌داند. این نتیجه‌گیری، بخشی به این دلیل است که جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده برای توجیه عقب‌نشینی نظامی به رهبری ایالات متحده از افغانستان در تابستان گذشته، اعلام کرد که القاعده ظاهرا رو به زوال است. اسفندیار میر، از مؤسسه صلح ایالات متحده پیش از انتخابات میان‌دوره‌ای ایالات متحده در ماه نوامبر و در کنار توجه دولت بایدن به چین، گفت که این [توجیه] به روایتی رسمی تبدیل شده است.
میر در مقاله‌ی اخیر خود نوشت: «علی‌رغم فشارهای زیاد برای انجام این کار، طالبان از القاعده جدا نشده‌اند. درعوض، اعضای هسته‌ی اصلی القاعده در شبه‌قاره هند در افغانستان باقی می‌مانند و در انتظار به‌دست آوردن موقعیت مناسب برای پیگیری عملیات‌های غیرقابل انکار خود هستند.»
با این حال، این روایت از گزارش اخیر وزارت دفاع ایالات متحده در مورد عملیات ضد تروریسم ایالات متحده در افغانستان است که میگوید القاعده توسط طالبان «محدود شده»، سرچشمه می‌گیرد. این گزارش نشان می‌دهد که تهدید اصلی برای ایالات متحده اکنون از سوی دولت اسلامی است که در افغانستان به‌نام دولت اسلامی شاخه خراسان شناخته می‌شود. این گزارش میگوید در شرایطی که سال گذشته طالبان سراسر افغانستان را درنوردید و جنگ‌جویان محروم طالبان ارتش سابق افغانستان را از میان برداشت، دولت اسلامی از گشایش زندان‌ها مستفید شد.
این گزارش هم‌چنین میگوید که القاعده در شبه‌قاره هند، تنها ۲۰۰ جنگ‌جو دارد و تعداد هسته‌ی اصلی آن حتا از این هم کم‌تر است. در سه‌ماهه‌ی اول سال ۲۰۲۲، «دولت ایالات متحده هیچ اقدامی برای مختل کردن یا تضعیف فعالیت‌های القاعده در افغانستان، از جمله فعالیت‌های رسانه‌ای آن که از آگست ۲۰۲۱ افزایش یافته، انجام نداده است.»
اما مسأله اعداد نیست. نشانه‌های فعالیت القاعده از پاکستان تا ساحل دیده می‌شود: بمب‌گذاران انتحاری، بمب‌های دست‌ساز، بمب‌گذاری‌های کنار جاده‌ای، هواپیماربایی و عملیات‌های پیچیده‌ی شبه‌نظامی.
تحریک طالبان پاکستان (TTP)که به دنبال ایجاد یک امارت اسلامی در پاکستان است، بیش از ۱۰۰ حمله در پاکستان انجام داده که بسیاری از آن‌ها حملاتی پیچیده به سبک القاعده علیه اهداف نظامی بوده است. پاکستان که به خاطر حمایت طالبان از تحریک طالبان پاکستان به خشم آمده، مواضع تحریک طالبان پاکستان را در ولایت‌های خوست و کنر افغانستان بمباران کرد تا طالبان را که با حمایت پاکستان در جنگ خود پیروز شده بودند، مجبور به توقف حملات کنند.
مؤسسه اقتصاد و صلح در گزارش اخیر خود اعلام کرد که جماعت نصرت‌الاسلام والمسلمین (JNIM)، وابسته به القاعده در منطقه‌ی غرب افریقا، «سریع‌ترین سازمان تروریستی در حال رشد» جهان در سال ۲۰۲۱ بود. میر گفت: (JNIM)، ثبات کشورهایی چون مالی، بورکینافاسو، نیجر و غرب افریقا را تهدید می‌کند. در شرق نیز اوضاع بهتر نیست. در این ماه، بایدن استقرار نیروهای ویژه‌ی ایالات متحده به سومالی را برای مقابله با تهدید فزاینده‌ی الشباب وابسته به القاعده در این کشور تأیید کرد.
محسن داور، قانون‌گذار پاکستانی این پرسش را مطرح کرده: در شرایطی که القاعده، تحریک طالبان پاکستان (TTP)، جنبش اسلامی ازبکستان (IMU)، جنبش اسلامی ترکستان شرقی ضد چین (ETIM)، جماعت انصارالله معروف به طالبان تاجیک و بسیاری دیگر «اکنون از حمایت یک کشور برخوردارند، یک کشور بدون حکومت، چرا قدرت هر یک از این گروه‌ها کاهش یابد؟»
در مرکز شبکه طالبان-القاعده، سراج‌الدین حقانی، رئیس شبکه حقانیِ وابسته به القاعده، خشن‌ترین شاخه‌ی طالبان قرار دارد. او معاون رهبر طالبان و سرپرست وزارت داخله افغانستان است، سِمتی که امنیت داخلی و امور مالی را کنترل می‌کند. گفته می‌شود که او در تیم رهبری القاعده است.
پیوندهای بین حقانی و القاعده که به نسل‌های قبل بازمی‌گردد، اکنون در رهبری طالبان منعکس شده است. تاجمیر جواد، دانش‌آموخته مدرسه حقانی و همکار سراج‌الدین که به دلیل توانایی‌اش در شبکه‌سازی بین گروه‌های تروریستی برای جمع‌آوری استعدادهای عملیاتی شهرت دارد، معاون سازمان اطلاعات افغانستان است. کاکایش خلیل‌الرحمن حقانی، وزیر موقت امور پناهندگان است. آن‌ها همراه با نیمی از کابینه‌ی طالبان، در فهرست تروریستی و تحت تعقیب اف‌بی‌آی هستند.
از نظر داور، نماینده پارلمان پاکستان: «بزرگ‌ترین تهدید، ستیزه‌جویی است و من معتقدم که تهدید باقی خواهد ماند؛ نه فقط القاعده، بلکه تحریک طالبان پاکستان، [دولت اسلامی-خراسان]، جنبش اسلامی ازبکستان و [لشکر طیبه]. آن‌ها همه در آن‌جا [افغانستان] هستند و همه‌ی آن‌ها آجندای خود را دارند.»
او افزود: «آن‌ها در حال حاضر با وجود طالبان، فضای نسبتا بیشتری برای عملیات، استخدام، آموزش و برنامه‌ریزی عملیات دارند. همه‌ی کشورهای منطقه احساس خطر می‌کنند.»