دیگر از شبِ شعر، چله‌نشینی، ساز و سرود، دورهمی و برنامه‌های ادبی-فرهنگی عصرانه خبری نیست. دروازه‌اش مهرولاک و به مکان سوت و کوری بدل شده است. وضعی که آیینه تمام‌نمای رنج برای راشد است.
راشد چهار سال پیش را به‌خاطر می‌آورد؛ زمانی که عصرها در کافه‌های کابل جایی برای نشستن به سختی پیدا می‌شد و گاهی شماری از مشتریان به‌دلیل نبود جای، جواب رد دریافت می‌کردند.
آن زمان فرهنگ کافه‌نشینی و کافه‌داری در بین مردم، به‌ویژه جوانان در حال رونق گرفتن بود. راشد با کمک شماری از دوستانش و با سرمایه‌ی اندک ۱۰ هزار دالر امریکایی کافی‌شاپ و رستورانت کوچکی را در یکی از خیابان‌های پر جنب‌وجوش کابل راه‌اندازی کرد.
او آرزو داشت که کارش را توسعه بدهد و الگوی موفق یک تجارت کوچک باشد. اما دیری نگذشت که شیوع پاندمی کرونا در جهان و افغانستان به‌کار او سایه انداخت. با این حال راشد در آن زمان ناامید نشده بود، اما اکنون با وضعیتی بدتر از شیوع یک پاندمی گرفتار است و هیچ دورنمایی روشنی نمی‌بیند.
راشد (مستعار) می‌گوید: «تازه تأثیر شروع پاندمی کرونا فروکش کرده و کارها اندکی جان گرفته بود که حکومت سقوط کرد و ما درگیر تأمین نان شبانه‌روزی‌مان شدیم؛ اما اکنون همین مجرا نیز به‌روی ما مسدود شده است.»
در تاریخ ۱۷ عقرب امسال (۱۴۰۱ خورشیدی)، مأموران وزارت امر به معروف با همکاری وزارت اطلاعات و فرهنگ و اداره‌ی استخبارات طالبان شمار از کافی‌شاپ‌ها، از جمله کافی‌شاپ او را در شهر کابل مسدود کردند.
او و ده همکارش همه منبع عاید روزانه‌ی‌شان را از دست دادند. راشد می‌گوید که همه کار و منبع عایدشان را از دست دادند، اما وضع او از آن جهت بدتر و فاجعه‌بارتر است که هنوز از خسارات شیوع کرونا خلاص نشده بود و اکنون به دردسری دیگری افتاده است: «با شیوع کرونا مالک جای رستورانت اندکی کرایه را کم کرد و دلم خوش بود که روزی از پسش برمی‌آیم. اما سقوط کابل و سه ماه بیکاری به قرض‌ها افزود. اکنون رستورانت بسته است، همچنان کرایه رستورانت و سایر هزینه‌ها می‌آید و هیچ‌کسی هم نیست که وسایلش را نصف قیمت بخرد تا قرض‌ها را کم می‌کردم.»
مستغنی شیرزاد (مستعار)، نماینده‌ی صنف کافی‌شاپ‌های کابل می‌گوید که بیش از ۶۰۰ کافه‌رستورانت به دستور وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان بسته شده‌اند: «در هر کافه پنج تا ده نفر در بخش‌های مختلف مصروف بودند که اکنون همه بیکار و سرگردان هستند. افزون به این، جایداد‌ها از صاحبان کافی‌شاپ‌ها نیستند و کرایی هستند؛ این مشکلات را اضافه کرده است و هیچ‌کسی به صدای ما گوش نمی‌دهد.»
به‌گفته‌ی او، هر کارمند کافی‌شاپ نان‌آور یک خانواده‌ی پرجمعیت بوده‌اند و اکنون با مسدودشدن کافه‌ها منبع عاید روزانه‌ی‌شان را از دست داده‌اند و برای تأمین احتیاجات روزانه‌ی‌شان با مشکل مواجه شده‌اند.
پیش از این طالبان فعالیت کافی‌شاپ‌ها را در ولایت‌های هرات، قندهار، بلخ، زابل، نیمروز، فراه و ننگرهار ممنوع کرده بودند. اکنون نماینده‌های صنف کافی‌شاپ‌ها می‌گویند که در پی مسدودشدن کافی‌شاپ‌ها صدها نفر کارشان را از دست داده و در جمع افراد بیکار و نیازمند اضافه شده‌اند.
چرا کافی‌شاپ‌ها مسدود شدند؟
در یک مکتوب وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان عنوانی کافه‌ها که یک نسخه‌ی آن در اختیار روزنامه اطلاعات روز قرار گرفته، آمده است: «به تعقیب مکتوب ۲۵۱۶ که در مورد اضرار استفاده از قلیان و بسته‌شدن کافی‌شاپ‌ها در شهر کابل صحبت شده و مهلت تعیین‌شده‌ی سه ماه به سر رسیده، بنابراین هوتل‌ها، رستورانت‌ها و کافی‌شاپ‌هایی که هنوز از قلیان استفاده می‌کنند، باید از آن‌ها جلوگیری و بسته شوند.»
مالک یکی از کافی‌شاپ‌ها که قلیان استفاده می‌کرده، می‌گوید: «ما طرف‌دار استفاده از قلیان نیستیم، اما مشتریان ما خودشان برای استفاده از آن به کافی‌شاپ‌ها می‌آیند. آنان افراد عادی نیستند و مقاومت در برابر خواست آنان نتیجه‌ی خوب در پی ندارد و از همین رو صرف می‌شود. نباید جزای سفارش مشتری را مالکان رستورانت‌ها و کارمندان این سکتور ببینند.»
راشد نیز می‌گوید که طالبان خود زمینه‌ی واردات قلیان را فراهم می‌کنند، اما برای استفاده از آن اما و اگر وضع می‌کنند: «مردم عادی و خانواده‌ها اهل قلیان نیستند، یک طیف خاصی از آن استفاده می‌کنند. اگر طالبان در صدد حل مشکل از بنیاد اند، پس باید زمینه‌ی واردات آن را به افغانستان بگیرند نه این‌که رستورانت‌ها را قفل بزنند.»
به‌گفته‌ی راشد، پس از تسلط طالبان فعالیت‌های اقتصادی در افغانستان با رکود مواجه شده و مردم به سختی مصارف نان شبانه‌روزی‌شان را پیدا می‌کنند. او می‌افزاید که مسدودماندن کافی‌شاپ‌ها تنها به شمار افراد بیکار می‌افزاید: «رستورانت نه جایی دیگر. مادامی که قلیان در بازار باشد، افراد مکانی برای استفاده‌ی آن پیدا می‌کنند. بستن رستورانت‌ها تنها یک بهانه است.»
مجید راستین (مستعار)، یکی دیگر از کافه‌داران کابل است. کافه‌ی او در یکی از مزدحم‌ترین مکان‌های کابل است. او برای راه‌اندازی آن نزدیک به ۵۰ هزار دالر هزینه کرده است. او می‌گوید که در طول چند سال فعالیت و به‌دلیل رعایت استانداردها کار او خوب بود. به‌گفته‌ی او، در کنار خودش ده نفر دیگر نیز در رستورانت مشغول کار بودند که اکنون همه بیکار شده‌اند. او می‌گوید که طالبان زمینه‌ی فروپاشی کارها را فراهم کرده‌اند: «در اول گفتند که جای زنانه و مردانه را جدا کنید، بعد گفتند نه خانم‌ها را اجازه ندهید، بعد گفتند که نه افراد مشکوک و ناشناس را اجازه ندهید؛ محافل سالگره نگیرید و تجمع برگزار نکنید. خوب ما همه را عملی کردیم که در پی آن مشتریان ما بسیار کاهش پیدا کرد. اکنون به بهانه‌ی استفاده از قلیان مسدود کرده‌اند.»
راستین تأکید می‌کند که طالبان برای جلوگیری از تجمع افراد تمامی مکان‌های عمومی را می‌بندند و برای‌شان مهم نیست که این کار چه پیامدی دارد.
نماینده‌های کافی‌شاپ‌ها و رستورانت‌ها می‌گویند که برای حل مشکلات، آنان با اداره‌های مختلف صحبت کرده‌اند اما هیچ یک راهی برای حل مشکل ندارند.
طالبان با بدست گرفتن قدرت، محدودیت‌های گسترده‌ای را برای زنان وضع کردند. در پی همین محدودیت‌ها ده‌ها رستورانت و کافی‌شاپ که از سوی زنان اداره می‌شدند، مسدود شدند.
در دیتابس اداره‌ی شهرداری کابل هزار و ۱۸۰ رستورانت و کافه، ۱۰۶ هتل و دو هزار و ۶۵ مرکز توزیع غذا ثبت شده است. مسئولان شهرداری کابل می‌گویند که آمار دقیقی از رستورانت‌‌های مسدودشده بعد از ۲۴ اسد سال گذشته ندارند.
این در حالی است که پیش از این وزارت امر به معروف طالبان به صنف سلمانی‌ها دستور داده بودند که از اصلاح مو و ریش مردان خوداری کنند و به‌خاطر ۵۰ افغانی جهنم را برای خودشان نخرند.
افزون به این، طالبان صنف حمام‌های زنانه را نیز به‌تازگی در شهر کابل مسدود کرده‌اند.
شهروندان می‌گویند که طالبان در یک سال گذشته جلوی ساخت‌وسازها را به بهانه‌ی بررسی اسناد ملکیت و جلوگیری از غصب زمین گرفته‌اند و به این ترتیب کارهای مرتبط به این سکتور را نیز با رکود مواجه کرده‌اند.
شاکر غفوری که پیشه‌اش کار ساختمانی است، می‌گوید که او در یک‌ونیم سال گذشته هیچ کاری نتوانسته است: «تا پیش از سقوط حکومت کارهایی بنایی بود و روزانه ۵۰۰ تا هزار افغانی درآمد داشتم؛ اما این مردم [اشاره به طالبان] که آمدند، اجازه‌ی ساخت‌و‌ساز را ندادند. من که یک استاکار هستم، دکانداران وسایل ساختمانی، خوازه‌ها و… همه مثل من بیکار بیکار می‌مانیم.»
درخواست ایجاد کار
براساس ارزیابی تازه‌ی بانک جهانی، شرایط زندگی برای خانواده‌ها در افغانستان همچنان دشوار است و دو سوم خانواده‌ها به دشواری می‌توانند، نیازهای اولیه غذایی و غیرغذایی‌شان را فراهم کنند.
این نظرسنجی و مطالعه که بین ماه‌های جون و آگست سال جاری میلادی انجام شده است «تصویر تلخی از شرایط زندگی در افغانستان» را نشان می‌دهد.
ملیندا گود، رییس دفتر بانک جهانی برای افغانستان در مورد این نظرسنجی گفته است: «این‌که اکثر خانواده‌های افغان همچنان با مشکلات اقتصادی بزرگی روبه‌رو هستند …این وضع عمیقا نگران‌کننده است.»
خانم ملیندا تأکید کرده است: «نیاز فوری است تا اداره‌ی سرپرست طالبان به هدف بهبود مصونیت غذایی و معیشت و حفظ خدمات صحی اولیه، قدم‌های ملموسی بردارد و زمینه را فراهم سازد تا سکتور خصوصی نقش کلیدی در ایجاد کار برای مردم به‌ویژه جوانانی که دنبال کار هستند، ایفا نماید؛ در غیر آن رفاه مردم افغانستان به‌ویژه زنان و دختران با خطر جدی روبه‌رو خواهد شد.»
این در حالی است که شیوع پاندمی کرونا و بعد از آن فروپاشی حکومت بدست طالبان بسیاری از کسبه‌ها را متأثر و با رکود مواجه کرده است. وضعی که سبب بالا رفتن نرخ بیکاری و گسترش فقر در افغانستان شده است.
پیش از این عبدالله الدرداری، نماینده‌ی دفتر توسعه سازمان ملل (UNDP) در افغانستان نیز گفته بود که با روی کار‌آمدن طالبان، ۷۰۰ هزار شغل در این کشور از بین رفته و فقر از ۷۰ درصد به بیش از ۹۰ درصد رسیده است.
افزون به این، کمیته صلیب سرخ روز پنج‌شنبه (۱۲ عقرب) با نشر گزارشی از بدترشدن وضعیت بشری در افغانستان هشدار داده و گفته است که اکنون میلیونها مرد، زن و کودک افغان مجبورند که در سرک‌ها بیرون بیایند و روزانه برای بدست‌آوردن غذا تلاش کنند.
این کمیته افزوده است که برای مبارزه با این بحران بشری فزاینده، بسیاری‌ها در حال جمع‌آوری زباله‌ها یا به‌دنبال کسی هستند که به آنان کمک کند تا نیازمندی‌های اولیه‌ای خود را تأمین نمایند.