ساعت چهارونیم عصر است و آفتاب کم‌کم در حال غروب است. شهری بیش از یک میلیون نفری مزار شریف هنوز پر از آدم‌هایی است که برای پیدا کردن مخارج زندگی سرگردان اند. در میان صدها نفر در اطراف آرامگاه منتسب به حضرت علی، مردی با قامت خمیده و دستان لرزان در حال پالش بوت مشتری‌اش است. از ظاهرش پیدا است که در دهه‌ی ششم عمر خود رسیده باشد. هرچند نیروی جوانی‌اش را از دست داده است اما چرخاندن چرخ‌های زندگی، هنوز او را وا می‌دارد تا در شهر و کنار جاده‌ها برای یافتن لقمه‌نانی منتظر رهگذری باشد که بوت‌هایش را بخواهد رنگ کند یا بدوزد.
به سختی قانع می‌شود که از زندگی‌اش بگوید. نامش را علی‌جان میگوید و مدعی است که مسئولیت تهیه‌ی مخارج زندگی چهار عضو خانواده‌اش را برعهده دارد. علی‌جان میگوید قبل از طلوع آفتاب، برای رنگ کردن بوت مردم به شهر می‌آید. بزرگ‌ترین آرزوی هر روز او پیدا کردن پول چند سیر زغال‌سنگ جهت گرم کردن خانه‌اش است. علی‌جان میگوید با حاصل زحمت یک‌روزه‌ی خود نمی‌تواند این نیازمندی‌اش را تأمین کند چون بهای مواد سوختی در بازارهای شهر افزایش چشم‌گیری داشته است.
این مرد کهن‌سال با انتقاد از بلند بودن بهای مواد سوختی در ولایت بلخ میگوید: «یک سیر زغال‌سنگ ۶۰ افغانی بود اما اکنون با اندک‌ترین سردی به ۸۰ الی ۹۰ افغانی رسیده است. آدم غریب چه‌گونه پیدا کند. در تمام روز من تنها ۱۳۰ افغانی کار کردم.»
علی‌جان افزایش روزافزون بهای مواد سوختی، به‌ویژه زغال‌سنگ و چوپ را نگران‌کننده بیان کرده و از حکومت سرپرست طالبان می‌خواهد که در کنترل و بررسی نرخ‌ها در بازارها توجه جدی داشته باشد. «عاید نیست، بیکاری به اوج خود رسیده. حکومت باید نرخ‌ها را کنترل کند. یک مقدار توجه داشته باشد که مردم بیچاره از گرسنگی و سردی هوا جان ندهند.»
افزایش بهای مواد سوخت
در آستانه‌ی زمستان، تغییرات در نرخ مواد سوخت تنها نگرانی علی‌جان نیست، بلکه این وضعیت در اوج نگرانی‌ها از مشکلات اقتصادی و گسترش فقر و بیکاری، رخ تاریک‌تر زندگی را به مردم نشان داده است.
باشندگان بلخ می‌گویند با سرد شدن هوا در شهر مزار شریف تفاوت‌های زیادی در نرخ مواد سوختی رونما شده و حکومت هم برای کنترل بازار توجه ندارد. به‌گفته‌ی آنان، در فصل گرما بهای یک سیر (هفت کیلو) زغال‌سنگ ۶۰ افغانی بود، اما اکنون تا ۹۰ افغانی رسیده است. همین‌طور نرخ یک سیر چوپ نیز ۲۰ الی ۳۰ افغانی بیشتر از فصل گرما شده است.
باشندگان بلخ می‌افزایند که گرانی مواد سوخت در این بازه زمانی قدرت خرید را از شهروندان گرفته است و آنان توانایی تهیه‌ی مواد سوخت زمستان‌شان را ندارند.
سیدآغا، یکی دیگر از باشندگان بلخ که برای خرید مواد سوخت به یکی از بازارهای فروش آمده است، حکایت مشابه دارد. او میگوید بلند رفتن نرخ چوب و زغال‌سنگ با توجه به مشکلات اقتصادی موجود توان خرید را از آنان گرفته است.
به‌گفته‌ی سیدآغا، افزایش بهای مواد سوخت در آستانه‌ی زمستان زندگی را به کام مردم تلخ‌تر کرده است. «امروز آمده بودم زغال‌سنگ و کمی هم چوپ خریداری کنم تا خانواده‌ی خود را از سردی زمستان نجات بدهم، اما نرخ‌ها بلند است. توان خرید مردم بیخی صفر شده است.»
در همین‌حال حبیب‌الله، از دیگر باشندگان بلخ، طالبان را به بی‌توجهی در کنترل نرخ‌ها متهم می‌کند و میگوید بلند رفتن بهای مواد سوخت زندگی مردم نادار را دشوار کرده است.
حبیب‌الله میگوید هرچند شهر مزار شریف در چند کیلومتری معادن زغال‌سنگ دره‌صوف ولایت سمنگان موقعیت دارد اما بهای این اقلام ضروری، نسبت به تمامی ولایت‌های کشور در بلخ بلندتر است.
حبیب‌الله می‌افزاید: «باتوجه به فاصله‌ای که بین دره‌صوف و شهر مزار شریف است، خریداری یک سیر زغال‌سنگ به ۸۰ افغانی واقعا ظلم بالای مردم است. دولت باید برای مردم سهولت ایجاد کند و نرخ‌ها را کنترل کند.»
چرا مواد سوخت قیمت است؟
افزایش در بهای مواد سوخت، به‌ویژه زغال‌سنگ با فرا رسیدن زمستان در حالی انتقادهای باشندگان بلخ را در پی داشته که این ولایت یکی از مناطق نزدیک به معادن زغال‌سنگ ولایت سمنگان است و از همین مسیر زغال‌سنگ به سایر ولایت‌های کشور صادر می‌شود.
برخی از فروشندگان مواد سوختی، علت بلند رفتن بهای این مواد را به کاهش رفت‌وآمد موترهای زغال‌سنگ از مسیر بلخ و بلند بودن مخارج مالیاتی (بریکیت) ربط می‌دهند.
این فروشندگان می‌گویند که پس از ایجاد بازار فروش زغال‌سنگ در ولایت سمنگان، واردات زغال‌سنگ در بلخ ۹۰ درصد کاهش یافته و بیشتر وسایط از راه سمنگان به سایر مناطق کشور میروند.
عوض‌علی، یکی از فروشندگان زغال‌سنگ در بلخ میگوید که بهای مواد سوخت به‌دلیل این‌که مالیات بلند است افزایش یافته است. به‌گفته‌ی او، نرخ بریکیت (تعرفه مالیاتی) پس از به قدرت رسیدن دوباره‌ی طالبان از هزار افغانی نزدیک به چهار هزار افغانی رسیده است.
او می‌افزاید: «ما با بهای بلند خریداری می‌کنیم و مجبور هستیم بلند به فروش برسانیم. ما از یک سیر زغال‌سنگ، پنج افغانی فایده می‌گیریم. اگر نرخ بریکیت کاهش پیدا کند و مثل گذشته موترهای زیاد به بلخ بیاید، نرخ‌ها ارزن می‌شود.»
در همین حال یکی دیگر از فروشندگان مواد سوختی در بلخ میگوید که به علت بلند بودن بهای این مواد، میزان فروش‌شان نیز کاهش یافته است. به‌گفته‌ی آنان، شهروندان مثل سال‌های گذشته قدرت خرید ندارند.
حسن، یکی از فروشندگان مواد سوختی در بلخ میگوید: «سال‌های گذشته کاروبار بود، مردم توان خرید ۱۰۰ الی ۱۵۰ سیر را داشتند، اما اکنون یک نفر هم نیست که بیاید ۴۰ سیر را یک‌جا بخرد. مردم بیچاره با پنج الی ۱۰ سیر زغال‌سنگ زمستان را سپری می‌کنند.»
وعده‌ی طالبان برای کنترل بازار
از سوی هم مسئولان محلی طالبان در بلخ نیز تأیید می‌کنند که در روزهای پسین بهای مواد سوختی در بازارهای شهر مزار شریف افزایش داشته است؛ اما آنان می‌افزایند که برای نظارت، مدریت و کنترل نرخ‌ها کمیسیون مشترک را ایجاد کرده‌اند.
نصیراحمد نیازی، معاون ریاست صنعت و تجارت ولایت بلخ میگوید: «در هماهنگی با مقام ولایت، با توجه به شکایت‌ها و مشکلات مردم یک کمیسیون ویژه ساخته شده تا در بازارها دخالت داشته باشند و نرخ‌ها را مدیریت کنند.»
با این حال شهردار طالبان برای شهر مزار شریف هم بر کنترل بازار تأکید دارد و میگوید: «برای این‌که نرخ دالر کاهش یافته و بنا نرخ مواد خوراکی و سوختی هم باید پایین شود، کمیسیونی که ما ساختیم به‌صورت منظم جهت کاهش نرخ‌ها کار می‌کند.»
جهان نگران سرنوشت مردم افغانستان
نگرانی‌ها از بلند بودن بهای مواد سوختی در حالی میان مردم بالا گرفته است که پس از تسلط دوباره‌ی طالبان افغانستان با بحران شدید اقتصادی روبه‌رو شده و نهادهای کمک‌رسان بارها از افزایش سطح گرسنگی و سوءتغذیه در میان شهروندان، به‌ویژه کودکان هشدار داده‌اند.
بر اساس رتبه‌بندی سازمان بین‌المللی نجات، از کشورهای درگیر بحران بشری در سال ۲۰۲۳ افغانستان در رتبه‌ی سوم در فهرست ۱۰ کشور با شدیدترین بحران قرار گرفته است. سازمان نجات کودکان، روز چهاردهم سپتامبر (۲۳ قوس) با نشر گزارشی نوشته است پیش‌بینی می‌شود که قبل از ماه مارچ سال آینده‌ی میلادی، ۱۵.۸ میلیون نفر در افغانستان ناامنی شدید غذایی را تجربه کنند.
ارشاد ملک، رییس سازمان نجات کودکان در افغانستان گفته است که گرسنگی همراه با هوای سرد در بخش وسیعی از افغانستان، وضعیت خطرناکی را برای مردم این کشور ایجاد می‌کند.
این وضعیت بیشتر سازمان‌های مددرسان و کشورها را نگران کرده است. در تازه‌ترین مورد کشور ناروی با نشر اعلامیه‌ای گفته است که به‌منظور حمایت از نیازمندان در افغانستان، حدود ۶.۷ میلیون دالر کمک نقدی کرده است.
وزارت خارجه‌ی آن کشور اعلام کرده است که ۳.۷ میلیون دالر در اختیار کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور مهاجران و ۲.۹ میلیون دیگر در اختیار برنامه جهانی غذا برای کمک‌رسانی قرار می‌گیرد.
در همین حال همزمان با تشدید فقر و گرسنگی در کشور، هفته‌ی گذشته برنامه جهانی غذا گفته است که اتحادیه اروپا ۲۵ میلیون یورو را برای کمک‌رسانی به مردم افغانستان کمک کرده است.
برنامه جهانی غذا همچنان گفته است که این کمک اتحادیه اروپا می‌تواند در پیش‌گیری و درمان سوءتغذیه در کودکان خردسال، مادران باردار و خانواده‌های گرسنه کمک کند.
این کمک‌ها در حالی برای رسید‌گی به بحران انسانی در افغانستان صورت می‌گیرد که سازمان ملل متحد به‌منظور رسید‌گی به بحران بشری در افغانستان این سازمان سه میلیارد دالر کمک بشردوستانه برای این کشور درخواست کرده است.
این نگرانی‌ها از سوی سازمان‌های کمک‌رسانی از وضعیت بشری در افغانستان در حالی بیان می‌شود که در ماه‌های اخیر، پس از تصمیم پاکستان مبنی بر اخراج مهاجران افغانستان، بحران انسانی در کشور عمیق‌تر شده است.
بر اساس آمارهای رسمی‌ای که طالبان به رسانه‌ها شریک کرده‌اند، از آغاز روند اخراج مهاجران تا اکنون بیش از سه هزار خانواده تنها در ولایت بلخ برگشته‌اند و اکنون به دور از ابتدایی‌ترین امکانات شب و روز رقت‌باری را سپری می‌کنند.