نویسنده: پامیلا کنستبل
برگردان: جواد زاولستانی
منبع: واشنگتن پست
برای اکثر مردم افغانستان محمد عمر دشمن دولت‌شان بود، یک مذهبی متعصب که رهبر یک حکومت پنج‌ساله‌ی ظالمانه بود و پس از آن، رهبر یک شورش بی‌رحمانه که جان هزارها تن از هموطنان و مسلمانان هم‌باورش را گرفت.
اما در در میان برخی فرهنگیان قوم پشتون، در مساجد دورافتاده و پراگنده‌ی سنی، در میان بعضی احزاب سیاسی-مذهبی و حتا در بعضی دهلیزهای ادارات حکومت افغانستان، برای بنیان‌گذار طالبان جایی نرم هم وجود دارد. او که مرگش از مدت‌ها بدین‌سو شایعه بود، در آخر ماه گذشته‌ی میلادی برای همه آشکار شد.
در نتیجه، حکومت اشرف غنی که در محاصره‌ی تهاجم دنباله‌دار طالبان قرار دارد و از آغاز سال میلادی جاری تا کنون زندگی 3300 شهروند غیرنظامی را گرفته است، از شنیدن گزارش‌های مراسم عزاداری یا گردهمایی‌های که به یادبود از ملا عمر برگزار می‌گردد، شرمنده شده‌است.
چندین گردهمایی که توسط طالبان سازمان‌دهی شده بودند، مورد یورش نیروهای امنیتی افغانستان قرار گرفتند. مقام‌ها در ولایت غزنی گفتند که جنگجویان طالبان جاده‌ها را مسدود کردند و باشندگان مناطق را دستور دادند که برای مراسم فاتحه‌ی ملا عمر گاو و گوسفند ذبح کنند. نیروهای امنیتی افغانستان بر این محل حمله کردند و چندین شورشی را به قتل رساندند.
اما دیگر مراسم‌های یادبود ملا عمر، بر اساس گزارش‌ها، چهره‌های برجسته‌ی قوم پشتون را که بذر طالبان در جامعه‌ی‌شان حاصل داده، به این مراسم‌ها کشاند، به شمول بعضی مشاوران حکومت کنونی افغانستان. نماز یادبود یک رسم عمده‌ی مذهبی در جامعه‌ی افغانستان است و قربانیان یا قهرمانان جنگ «شهید» خوانده می‌شوند.
در واکنش به این مراسم‌ها، هفته‌ی گذشته حکومت افغانستان دستور داد که برگزاری هر نوع مراسم برای ملا عمر ممنوع است و تهدید کرد که هر کس در این مراسم‌ها اشتراک کند، بازداشت خواهد شد. استخبارات این کشور اعلام کرد که هر گونه مراسم برای ملا عمر «هدف مشروع» برای حمله خواهد بود. سخن‌گوی امنیت ملی افغانستان گفت که ملا عمر مسئول کشتن هزارها شهروند این کشور است و یادبود از او «توهین و دشنام به هزارها شهید این ملت» خواهد بود.
رییس اجرائیه‌ی حکومت وحدت ملی، عبدالله عبدالله، پا را فراتر نهاد و در یک نشست کابینه گفت که هر مقام حکومتی که در این مراسم‌ها شرکت کرده، باید مورد پیگرد قرار گیرد. او گفت که چنین مراسم‌ها «روحیه‌ی دشمن را قوی خواهد کرد…بخش عمده‌ی مشکل خود ما هستیم.»
به نظر می‌رسد که تهدیدهای رسمی این گونه مراسم‌ها و احساسات طرفدار ملا عمر را زیرزمینی ساخته است. با آنکه معمول است که بعضی شهروندان می‌گویند که امنیت در حکومت طالبان خوب بود و فساد کنترل شده بود، حتا مقام‌های پیشین حکومت طالبان اشتراک شان به مراسم‌های یادبود ملا عمر را انکار میکنند. اکثر کسانی که ما خواستیم که نظر شان را درباره‌ی مرگ ملا عمر ابراز کنند، با عصانیت رد کردند.
مولوی‌های چندین مسجد و مدرسه‌ی محافظه‌کار سنی به شمول مسجد و مدرسه‌ای که توسط یک مقام پیشین طالبان اداره می‌شود، صحبت درباره‌ی مرگ و میراث ملا عمر را رد کرد. آنها گفتند که می‌خواهد از «سیاست» خود را دور نگهدارند و فقط برای اسلام تبلیغ کنند.
مولوی قلم الدین، وزیر امور مذهبی در زمان طالبان که در کابل زندگی می‌کند، ملا عمر را «مرد فروتن و متقی» توصیف کرد که «هیچ آرزویی برای قدرت و به دست آوردن پول نداشت و آرزویش دیدن یک کشور آرام با حکومت اسلامی قوی بود.»
اما قلم الدین با اصرار گفت که مراسمی که او در آن شرکت کرده بود، مراسم عزاداری برای ملا عمر نبود. او گفت این مراسم یک نشست حزب مذهبی حرکت انقلاب اسلامی بود که ملا عمر زمانی عضو آن بود. این حزب اکنون در تلاش گفت‌وگوهای صلح و آوردن شورشیان طالبان برای مصالحه است. اما رییس حزب، درخواست ما برای مصاحبه را رد کرد.
مسئولان یک مسجد بزرگ و مجلل در حاشیه‌های شهر کابل که توسط دپلومات پیشین طالبان، ملا عبدالسلام ضعیف ساخته‌شده‌است، گفتند که آنان از هیچ مراسمی خبر ندارند و نمی‌توانند درباره‌ی او اظهار نظر کنند. ملا ضعیف این مسجد بزرگ را پس از آزادی‌اش از زندان گوانتانامو ساخته‌است. مدیر این مسجد و مجموعه‌ی مدرسه که خودش را نورالله معرفی کرد، گفت:«ما فقط برای خدمت به مردم و تدریس مذهب اینجاییم.»
همین‌طور، یک پشتون دیگر که در منطقه‌ای زندگی می‌کند که زمانی حمایت‌کننده‌ی قوی طالبان بودند و ملای ارشد مسجد این منطقه‌است، گفت که درباره‌ی ملا عمر خیلی کم می‌داند و از جنجال‌های سیاسی پرهیز می‌کند. او در یک مصاحبه‌ی خیلی کوتاه گفت:«من تلاش میکنم که ارزش‌های اخلاقی اسلام را تدریس کنم که مردم مهربان و شفیق باشند. ما کاری به سیاست نداریم.»
اما در کوچه‌ای در همان نزدیکی که دیوارهایش گِلی بود، مرد جوانی که در مسجد شرکت کرده بود، با تندی و عصبانیت صحبت کرد و گفت که او ملا عمر را ستایش می‌کند و باید مردم اجازه داشته باشند که به طور مناسب برای او عزاداری کنند.
این مرد جوان گفت:«او برای من شاه بود. من از مرگ او خیلی غمگینم و برای من مهم نیست که حکومت چه می‌گوید. ما باید برای او عزاداری کنیم، چون او شخصیت خوب داشت و به اسلام خدمت کرد. او مانند بسیاری از رهبران امروزی، حساب بانکی در خارج نداشت.»
در همان منطقه در یک کارگاه ترمیم موتر، وقتی پرسیدیم که درباره‌ی مرگ ملا عمر چه فکر میکنند، گروهی از مردان مِن مِن کردند و لب بستند. اما یک کارمند دولت که خود را فقط هوتک معرفی کرد، گفت که حکومت حق ندارد مراسم عزاداری برای ملا عمر را ممنوع کند.
هوتک گفت:«من نمی‌توانم بگویم که او یک رهبر یا یک مسلمان خوب بود یا بد. اما او مثل من یک پشتون بود و {به این دلیل} ما باید مرگ و زندگی او را گرامی بداریم.» او یادآوری کرد که فرماندهان نظامی فقید اقوام دیگر که در جریان جنگ‌های داخلی به قساوت مشهور‌اند، رسما به عنوان شهید گرامی داشته می‌شوند و برای آنان بنای یادبود ساخته می‌شود.
دست‌کم، یک مقام پیشین حکومت افغانستان، عمر زاخیلوال که قبلا وزیر مالیه بود، با هوتک نظر مشابه دارد. زاخیلوال که اکنون مشاور اقتصادی رییس جمهور است، در صفحه‌ی فسبوک خود نوشت که او از مرگ ملا عمر «خوشحال یا غمگین» نشده است. اما «کاملا مخالف» جلوگیری مردم از اشتراک در مراسم‌های عزاداری برای ملا عمر است. او نوشته بود:«این کار بر خلاف رواج افغان‌ها و مذهب ماست.»
زاخیلوال گفته بود که عمر تنها یکی از افراد مسئول جنگ‌های داخلی و مذهبی بود که افغانستان را در سال‌های اخیر ویران کرده‌است. بدون نام بردن از کسی او یادآوری کرده بود که «بسیاری از چهره‌های جنجالی، که بعضی‌های‌شان دلیل اصلی بدبختی افغانستان دانسته می‌شوند و متهم به جنایت جنگی‌اند، روزهای مرگ‌شان رسما تجلیل می‌گردد.»
در همسایگی افغانستان، گروه‌های مذهبی آشکارا برای ملا عمر نماز یادبود برگزار کردند و در بعضی از آن مراسم‌ها، صدها تن شرکت کردند. پاکستان از ابتدا طالبان را پشتیبانی می‌کرد و بعد از سرنگونی رژیم‌شان در افغانستان پس از حمله‌های ایالات متحده، به رهبران این گروه به شمول ملا عمر، پناه داد.
اما در افغانستان کنونی، حتا دو سال بعد از مرگش و در میان آتش و خونِ کارزار تروریستی گروهی که او بنیان‌گذارش بود، جریان‌های مخفی وفاداری مذهبی و قومی که از ملا عمر-این ملای پنهان دهاتی- الهام گرفتند، ظاهرا آن‌قدر خطرناک و تهدیدکننده‌است که دولت نمی‌تواند در برابر آن بی‌تفاوت بنشیند.